Η ιστορία του ελληνικού Τύπου είναι συνυφασμένη με την ιστορία της ελληνικής ελευθερίας, για αυτό δε και οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες εκδόθηκαν στο εξωτερικό. Κάτω από τον τουρκικό ζυγό δεν ήταν δυνατόν να εκδοθούν εφημερίδες και περιοδικά. Ακόμη και τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία λειτούργησαν με πολλή δυσκολία, με περιπέτειες και κάτω από τη σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Οι πρώτες απόπειρες εκδόσεως εφημερίδας έγιναν στα νησιά του Ιονίου, υπό τη γαλλική και αγγλική κατοχή, προτού επιβληθεί η αγγλική κυριαρχία.

Η πρώτη πραγματικά πολιτική εφημερίδα με τον τίτλο «Εφημερίς» εκδόθηκε στη Βιέννη από τους αδελφούς Μαρκίδες Πούλιου, από τη Σιάτιστα, κατά προτροπή του μεγάλου πατριώτη και εθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή.

Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 31 Δεκεμβρίου του 1970.

Η «Εφημερίς» κυκλοφορούσε δυο φορές την εβδομάδα και σε ημέρες όχι καθορισμένες. Στο τυπογραφείο της τύπωσε ο Ρήγας τα επαναστατικά του Θούρια, τις προκηρύξεις του και άλλα έντυπα, που προέτρεπαν το Γένος να οργανωθεί και να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό. Το Νοέμβριο του 1797, κατεβαίνοντας στην Ελλάδα ο Ρήγας Φεραίος μαζί με της προκηρύξεις συνελήφθη, προδομένος στην Τεργέστη και είχε το γνωστό μαρτυρικό τέλος. Η «Εφημερίς» όμως που είχε διαδοθεί σε όλους τους Έλληνες του εξωτερικού και προπαντός της κεντρικής Ευρώπης, για να τους ενθαρρύνει, να τους εμπνέει και να τους πληροφορεί μέσα από τις γραμμές της αυστριακής λογοκρισίας κάθε τι εθνικό, έπαυσε να εκδίδεται.

Δεύτερη ελληνική εφημερίδα αλλά μαζί και περιοδικό ήταν ο «Ερμής ο Λόγιος» ή «Φιλολογικαί αγγελίαι». Εξεδόθη από τη Φιλόμουσο Εταιρεία, υπό τη διεύθυνση του Άνθιμου Γαζή στα 1811. Η δίωξη των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου, η καταστροφή του τυπογραφείου τους, το μαρτύριο του Ρήγα, και των άλλων επτά, που θανατώθηκαν μαζί του είχαν θέσει φραγμό στην πρώτη ορμή του ελληνικού Τύπου. Χρειάστηκαν να περάσουν σχεδόν δεκαπέντε χρόνια, για να αρχίσει η έκδοση του δεύτερου ελληνικού περιοδικού φύλλου.

Στο πρώτο φύλλο, της 1ης Ιανουαρίου 1811, ο «Ερμής ο Λόγιος» καθορίζει το σκοπό της εκδόσεώς του. «Είναι, λέγει, εις το να δίνει ειδήσεις φιλολογικάς». Αυτό προκάλεσε ατελείωτες έριδες και φιλονικίες.

Ο «Ερμής ο Λόγιος» συνέχισε την έκδοσή του ως τα 1821. Το Μάιο του έτους αυτού διέκοψε την έκδοσή του. Είχε αρχίσει η Ελληνική Επανάσταση και κάτω από το άγρυπνο μάτι της αυστριακής λογοκρισίας ήταν αδύνατο να συνεχιστεί η έκδοση, γιατί η Αυστρία ευνοούσε την Τουρκία. Δεν ανεχόταν να εκδίδεται στο έδαφός της ένα φύλλο ελληνικό, που να δημοσιεύει ειδήσεις που καταπολεμούσαν τους Τούρκους. Πρόλαβε όμως να δημοσιεύσει κατά μετάφραση από τις βιεννέζικες εφημερίδες τις πρώτες ειδήσεις για τον Αλέξανδρο Υψηλάντη που, όπως γράφει, «εκηρύχθει ελευθερωτής των γραικών εκ της τουρκικής εξουσίας».

Ο «Ελληνικός Τηλέγραφος», που εκδόθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1812 στη Βιέννη ήταν, όπως αυτοχαρακτηριζόταν, «εφημερίς πολιτική, φιλολογική τε και εμπορική». Κυκλοφορούσε δυο φορές την εβδομάδα. Αλλά η καθημερινή έκδοση ήταν σύντομη, από λόγους οικονομικούς.

Εξακολούθησε όμως να κυκλοφορεί κάθε δύο μέρες. Είχε και εβδομαδιαίο, για λίγο χρονικό διάστημα, και κατόπιν δεκαπενθήμερο παράρτημα, τον «Φιλολογικόν Τηλέγραφο» από τα 1817, που διηύθυνε ο γιατρός Δ. Αλεξανδρίδης, Μακεδόνας και αυτός. Η πολιτική εφημερίδα εξακολούθησε να κυκλοφορεί ως τις 30 Ιουνίου του 1829.

Εκδόθηκαν και μερικά αξιομνημόνευτα περιοδικά, που έπαιξαν και αυτά το ρόλο τους στην προπαρασκευή της ελληνικής ψυχής για τον αγώνα.

Στη Βιέννη και πάλι εκδόθηκε στα 1819 από τον καθηγητή των Ελληνικών στην Ακαδημία των Ανατολικών Γλωσσών, Αθαν. Σταγιρίτη η «Καλλιόπη». Εφημερίς αυτοχαρακτηρίζεται, αλλά ήταν περισσότερο περιοδικό. Στο Παρίσι, στα 1819, εκδόθηκε η «Αθηνά», τον ίδιο χρόνο η «Μέλισσα» και στο Λονδίνο το «Μουσείον», η «Ιρις» και τα «Νυν Ελληνικά».

Με την έκρηξη της Επανάστασης, έλειψε ο ελληνικός Τύπος του εξωτερικού εκτός από τον «Ελληνικόν Τηλέγραφο», γιατί όσοι εξέδιδαν αυτές τις εφημερίδες και αυτά τα περιοδικά κατέβηκαν στη μαχόμενη Ελλάδα.

Η πρώτη εφημερίδα, μετά την έναρξη του Ιερού Αγώνα, ήταν η «Σάλπιγξ Ελληνική» που διηύθυνε ο Θεόκλητος Φαρμακιδης και ήταν το επίσημο όργανο της Επανάστασης. Εκδόθηκαν όμως μόνο τρία ή τέσσερα φύλλα τον Αύγουστο του 1821. Η εφημερίδα τυπωνόταν σε τυπογραφείο που έφερε ο Δημήτριος Υψηλάντης κατεβαίνοντας στην Ελλάδα.

Τον Αύγουστο επίσης είχε εκδοθεί χειρόγραφη η «Αιτωλική» στο Μεσολόγγι. Και το Φεβρουάριο του 1822, στο Αγρίνιο ο «Αχελώος». Και οι δύο ήταν όργανα της Δυτικής Ελλάδος.

Από τις εφημερίδες, που εκδόθηκαν κατόπιν, τα «Ελληνικά Χρονικά» κατέχουν την πρώτη σειρά. Ήταν η εφημερίδα που άρχισε να εκδίδεται στο πολιορκημένο Μεσολόγγι από τον Γερμανοελβετό γιατρό, φαρμακοποιό και φιλέλληνα Ιωάννη Ιάκωβο Μάγερ, στα 1824. Εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα και στις στήλες τότε έχουν περιγραφεί τα γεγονότα, που αποτελούν το έπος της πολιορκίας του Μεσολογγίου μέρα με τη μέρα. Τα άρθρα του Μάγερ είναι μια φλογερή ελληνική διακήρυξη προς την θεά ελευθερία, ένας ύμνος προς τον ηρωισμό των ανθρώπων, που αποφάσισαν να διδάξουν την ανθρωπότητα, ότι ιερότερο αγαθό από την ελευθερία δεν υφίσταται και ότι μόνον με θυσίες και με τη ζωή ακόμη εξασφαλίζεται.

Τα «Ελληνικά Χρονικά» συνέχισαν την έκδοσή τους ως τις 20 Φεβρουαρίου του 1826. Από την ημέρα αυτή, είτε διότι οι τουρκοαιγυπτιακες βόμβες κατέστρεψαν το τυπογραφείο, είτε γιατί οι ίδιες αυτές βόμβες έκαναν πλέον αδύνατη την έκδοση, τα «Ελληνικά Χρονικά» έπαυσαν να εκδίδονται.

Η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδας», στις 7 Οκτωβρίου 1827 κυκλοφόρησε στο Ναύπλιο που διαδοχικά εκδόθηκε στην Αίγινα και στον Πόρο και κατόπιν και πάλι στο Ναύπλιο. Η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδας» εξακολούθησε να εκδίδεται ως τις 23 Μαρτίου του 1832. Μετά λίγες μέρες άλλαξε τίτλο. Ονομάστηκε «Εθνική Εφημερίς».

Γενικά ο ελληνικός Τύπος υπήρξε ανεκτίμητος συνεργάτης του έθνους και κράτους, δάσκαλος και αρωγός του. Σε όλους τους αγώνες του έθνους, στάθηκε στο πλευρό του και έπαιξε μεγάλο ρόλο στην απελευθέρωση των δούλων αδελφών.

* Η Στέλλα Κοκόλη είναι πρόεδρος Ομοσπονδίας Ελλήνων Εκπαιδευτικών.