ΑΘΗΝΑ. Ανάμεσα στις πολυκατοικίες, στις κεντρικές λεωφόρους και στους γεμάτο κίνηση δρόμους, άγνωστα σημεία νερού που πολλές φορές μοιάζουν αθέατα μπροστά στην έντονη καθημερινότητα, ξεπροβάλλουν και κοσμούν το λεκανοπέδιο της Αττικής. Αυτά τα υδάτινα στοιχεία του πολεοδομικού συγκροτήματος επιχειρεί να καταγράψει και να «φανερώσει» το εγχείρημα Atlas of Mediterranean Liquidity χρησιμοποιώντας διαδραστικούς ψηφιακούς χάρτες που απεικονίζουν τα σημεία νερού μέσα στον αστικό ιστό. Τα Ινστιτούτα Γκαίτε στη Μεσόγειο ένωσαν τις δυνάμεις τους για να αναπτύξουν μια σειρά ψηφιακών χαρτών σχετικά με το νερό ως πολύτιμο φυσικό πόρο στην περιοχή της Μεσογείου. Καλλιτέχνες και δημιουργοί σε συνεργασία με επιστήμονες ανέλαβαν να σχεδιάσουν αυτούς τους χάρτες αναδεικνύοντας τόσο τη σχέση των πολιτών με το νερό όσο και ζητήματα που αφορούν τη χρήση των υδάτινων πόρων, την περιβαλλοντική ρύπανση που υφίστανται αλλά και τον τρόπο με τον οποίο έχουν επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή.

«Στο πλαίσιο μιας συλλογικής προσπάθειας που προωθεί το Ινστιτούτο Γκαίτε σε όλη τη Μεσόγειο παρουσιάστηκε η ευκαιρία να οργανώσουμε μια απλή έκθεση που αφορά στο νερό και στην Αθήνα. Ως ειδικός στους υγροτόπους, σκέφτηκα τα “σημεία νερού” και κυρίως τους “βιοτόπους νερού” στην Αθήνα», εξηγεί στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κύριος ερευνητής στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, δρ Σταμάτης Ζόγκαρης.

Το Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών στην Ανάβυσσο σε συνεργασία με τη συνεργατική-διεπιστημονική ομάδα σχεδιασμού Commonspace επικεντρώθηκαν στην πόλη της Αθήνας προσπαθώντας να ερευνήσουν τα στοιχεία αυτά στον αστικό χώρο καθώς και τη βιοποικιλότητα τους δημιουργώντας έτσι μια εγκατάσταση που δίνει στο κοινό της πρωτεύουσας πρόσβαση σε έναν μέχρι τώρα «αθέατο» χάρτη του νερού.

Οπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αρχιτέκτονας πολεοδόμος και μέλος της Commonspace, Θάνος Ανδρίτσος, σκοπός του έργου είναι η «αποτύπωση του νερού στην ίδια την πόλη της Αθήνας και όχι στους υγροτόπους που βρίσκονται εκτός αστικού ιστού».

«Το πιο ενδιαφέρον σημείο για εμάς είναι ότι παρότι τόσο από τη ζωή μας στην Αθήνα όσο κι από την επιστημονική/επαγγελματική μας εμπειρία γνωρίζαμε την ύπαρξη διαφόρων ρεμάτων ή λιμνών, δεν γνωρίζαμε τον αριθμό τους. Μπορεί να μην είναι στο μέγεθος ή στον όγκο ενός μεγάλου ποταμού των ευρωπαϊκών πόλεων, παρόλα αυτά έχουμε αρκετά σημεία στο κέντρο της Αθήνας, τα οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό είτε δεν είναι γνωστά είτε δεν έχουν ενταχθεί στην καθημερινότητά των πολιτών και στην ζωή τους. Υπάρχουν δηλαδή περιοχές όπως στην Αγία Φωτεινή στην Καλλιρρόης, που όχι μόνο έχει νερό αλλά συναντά κανείς και παραρεμάτια ζωή. Αυτό θέλαμε να αναδείξουμε ώστε να εντάξουμε αυτά τα σημεία σε μία ενιαία χαρτογραφική εικόνα. Αποτυπώνοντάς τα σε έναν ψηφιακό χάρτη επιχειρούμε να συμβάλουμε στην προστασία και στην ανάδειξη τους για να πάψουν να είναι εγκαταλελειμμένα αλλά και να βρούμε τρόπους ώστε να τα αξιοποιήσουμε σωστά. Νομίζω η ανάδειξη και ο επαναπροσδιορισμός τους είναι από τα βασικά εργαλεία και για την προστασία απέναντι σε πιθανές απειλές και έργα που τα φέρουν σε κίνδυνο αλλά και για τη βελτίωση του φυσικού πλούτου», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ανδρίτσος.

Πικροδάφνη, Ποδονίφτης, υγροβιότοπος Ηριδανού, αποτελούν μερικά από τα σημεία νερού που βρίσκονται στην πρωτεύουσα αλλά που λίγοι γνωρίζουν τόσο την ύπαρξή τους όσο και την βιοποικιλότητα που περιλαμβάνουν.

«Υπάρχει σημαντική βιοποικιλότητα ακόμη και μέσα στην Αθήνα, εκεί που της δόθηκε λίγο χώρος. Το λεκανοπέδιο έχει έναν σημαντικό ποταμό, τον Κηφισό και παλαιότερα υπήρχαν αρκετές πηγές, ρύακες και υγρότοποι. Είναι απίθανο το πώς μπορεί να αναγεννηθεί η φύση των νερών, πολύ γρήγορα με κάποιο έργο οικολογικής αποκατάστασης. Οι ρύακες της Πεντέλης, όπως το ρέμα Χαλανδρίου φιλοξενούν ένα πλούτο άγριων πουλιών καθώς και αμφίβια-βατράχια και φρύνους. Στο ρέμα της Πικροδάφνης ζουν οι γραμμωτές νεροχελώνες μαζί με χέλια και κεφαλόπουλα. Μυριάδες υδρόβια έντομα όπως οι λιβελούλες ζουν σε μικρές υδατοσυλλογές και αρδευτικά κανάλια. Στον Εθνικό Κήπο κοάζουν πρασινόφρυνοι, ενώ στον Κηφισό υπάρχουν ακόμη κάβουρες του γλυκού νερού και μεγάλοι πληθυσμοί από ποταμοκέφαλους και μπριάνες του γλυκού νερού. Στις εκβολές του Ιλισού έρχονται κάθε χρόνο θαλάσσιες χελώνες να τραφούν με μύδια που αφθονούν στα ευτροφικά νερά του Φαληρικού Ορμου. Μια νέα αποικία ερωδιών φωλιάζει δίπλα στην τεχνητή λίμνη στο Πάρκο Τρίτση! Σε μια πηγή στην Καισαριανή βρέθηκε ένα σπάνιο ενδημικό είδος υδρόβιου σαλιγκαριού», περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Σταμάτης Ζόγκαρης.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας τους για τη δημιουργία του πρότζεκτ οι συμμετέχοντες παρατήρησαν ότι πολλά από αυτά τα σημεία είναι αρκετά παραμελημένα και ανεπαρκώς προστατευμένα.

«Η μεγαλούπολη της Αθήνας έχει παραμελήσει το υδάτινο στοιχείο. Τα νερά δημιουργούν βιοτόπους όχι μόνο για τη φύση αλλά και τον άνθρωπο. Η πόλη μας θα ήταν πολύ πιο ωραία αν μπορούσε να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες που υπάρχουν για να αναδείξει τη φύση των νερών της. Σίγουρα υπάρχουν και επιτυχίες και ευκαιρίες ανάπλασης και προώθησης του “γαλάζιου” ακόμη και μέσα και δίπλα στην Αθήνα. Παράδειγμα επιτυχίας είναι το Περιβαλλοντικό Πάρκο Τρίτση που έχει εντυπωσιακές τεχνητές λίμνες που όμως μοιάζουν με φυσικές και προσφέρουν υγροτόπους για μια πλούσια άγρια μικρο-πανίδα και χλωρίδα. Παραδείγματα επιτυχίας είναι και η συμβολή πολιτών στην προσπάθεια προστασίας των φυσικών ρεμάτων όπως στον Ποδονίφτη και στη Πικροδάφνη. Αν δεν ήταν η προσπάθεια των πολιτών αυτές οι περιοχές θα είχαν μετατραπεί σε αποχετευτικούς αγωγούς. Δυστυχώς, δεν έχουμε ένα ενιαίο σχέδιο προστασίας και αποκατάστασης των υδάτινων διαδρόμων, των πηγών, υγροτόπων ή ακόμη και τεχνητών υδατοσυλλογών της πόλης μας. Δεν έχουμε δει τα νερά και τους βιοτόπους της φύσης ως προτεραιότητα. Σχήμα οξύμωρο σε μια πόλη που έχει τόσο μεγάλη ανάγκη από πράσινους και γαλάζιους χώρους», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζόγκαρης. Από την πλευρά του ο κ. Ανδρίτσος επισημαίνει ότι ειδικά τα φυσικά ρέματα δεν είναι προστατευμένα επαρκώς και προσθέτει ότι αποτελεί πρωταρχικής σημασίας ζήτημα η προστασία και η αποκατάσταση ειδικά των ρεμάτων και των φυσικών υγροτόπων.

Παράλληλα με τον ψηφιακό χάρτη των σημείων του νερού στην Αθήνα, έχει κατασκευαστεί από την αρχιτέκτονα Ελένη Σπυριδάκη ένας διαδραστικός Άτλας που έχει τοποθετηθεί σε χώρο του Ινστιτούτου Γκαίτε στην Αθήνα. Εκεί οι επισκέπτες σκανάροντας τα QR code που υπάρχουν πάνω σε αυτή την εγκατάσταση μπορούν να διαβάσουν περισσότερες λεπτομέρειες για κάθε υδάτινο σημείο. Παράλληλα έχουν και την ευκαιρία να αναγνώσουν βιβλία σχετικά με το νερό ως φυσικό πόρο και να παρακολουθήσουν βίντεο με συνεντεύξεις επιστημόνων και ερευνητών άλλων χωρών της Μεσογείου που συμμετέχουν στο πρότζεκτ Atlas of Mediterranean Liquidity.

«Ολοι νιώθουμε την ανάγκη να μιλήσουμε για το νερό αλλά δεν ξέρουμε πώς και από πού να ξεκινήσουμε», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η συνεργάτιδα του τμήματος πολιτισμού του Ινστιτούτου Γκαίτε Karen Eichholz.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του τομέα ενημέρωσης και βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Νικολέτα Σταθοπούλου, σκοπός είναι να ευαισθητοποιηθούν όλοι με το θέμα του νερού και να αντιληφθούν πόσο σημαντικό είναι για τις ζωές μας. «Υπάρχουν κρυφά σημεία στην Αθήνα που περνάμε συνέχεια από εκεί αλλά λόγω της καθημερινότητας, του άγχους, ποτέ δεν τα παρατηρούμε, γι αυτό και προσπαθούμε μέσω της έκθεσης να τα αναδείξουμε», σημειώνει η κ. Σταθοπούλου.

«Η πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Γκαίτε να αναφερθεί στο νερό σε πολλές περιοχές της Μεσογείου δείχνει ότι τα προβλήματά μας είναι κοινά. Μοιραζόμαστε κοινές δυσκολίες με άλλες πόλεις, στις χρήσεις γης και στην χωροταξία παντού. Δεν είμαστε μόνοι. Απλά μπορούμε και αλλιώς, μπορούμε καλύτερα. Προσκαλούμε όλους στη συλλογική μας προσπάθεια – αρχικά να δημιουργήσουμε “χάρτες” βιοτόπων νερού. Να αναγνωρίσουμε τις αξίες των υδάτινων βιοτόπων», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζόγκαρης.

Ταυτόχρονα το πρότζεκτ επιχειρεί να απεικονίσει και τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στις ευάλωτες ως προς τους υδάτινους πόρους περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο, τις επιπτώσεις που θα φέρει στην χλωρίδα, στην πανίδα αλλά και πώς θα επηρεάσει η λειψυδρία τις ζωές όλων.

«Τα ρέματα, οι πράσινοι διάδρομοι της πόλης, είναι ουσιαστικό ζήτημα στην προσαρμογή από τις αλλαγές που θα φέρουν τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής και της κρίσης της λειψυδρίας. Η πρόκληση με την κλιματική κρίση και την κρίση της βιοποικιλότητας είναι ότι πρέπει να σχεδιάζουμε με περισσότερη προσοχή και να εισάγουμε “λύσεις με βάση την φύση” Nature-based Solutions (NΒS). Υπάρχει ήδη μια μεγάλη εμπειρία σε τέτοια θέματα στο εξωτερικό, έργα και πράξεις που στηρίζονται στην οικολογική αποκατάσταση ρεμάτων και υγροτόπων μέσα στη πόλη. Εμείς εδώ δυστυχώς ακόμη και σήμερα λειτουργούμε αναχρονιστικά – τα ρέματα ευθυγραμμίζονται, καλύπτονται με μπετό! Αντίθετα οι παρόχθιες ζώνες των ρεμάτων πρέπει να διευρυνθούν και να “φυσικοποιηθεί” η κοίτη τους. Πράσινοι διάδρομοι μπορούν να γεννηθούν σε πολλά σημεία του λεκανοπεδίου. Υπάρχουν ευκαιρίες στο Φαληρικό Δέλτα, στον Ποδονίφτη, Κηφισό και αλλού. Έργα οικολογικής αποκατάστασης “λύσεις με βάση την φύση” θα ήταν μια πολύ μεγάλη επένδυση για την προσαρμογή στην αστάθεια που θα φέρει η κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν και ευρωπαϊκά κονδύλια για τέτοια έργα, απλά έχουμε καθυστερήσει», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζόγκαρης.

Η έκθεση Atlas of Mediterranean Liquidity είναι ανοιχτή στις ώρες λειτουργίας του Ινστιτούτου Γκαίτε και θα διαρκέσει μέχρι τις 22 Μαρτίου. Παράλληλα έχουν προγραμματιστεί δύο περίπατοι (11 Φεβρουαρίου και 18 Μαρτίου) στον Εθνικό Κήπο υπό τον συντονισμό του δρ Σταμάτη Ζόγκαρη, με θέμα την βιοποικιλότητα του Εθνικού Κήπου.

Μπορείτε να επισκεφθείτε τον ψηφιακό χάρτη της Αθήνας εδώ: https://atlas.akrino.com/?fbclid=IwAR3zRb_m8yAh6Km9BsNRraFGedRNp1ZvKRzMfstEq4hmd0bLYLYxMh4dRJc

Μπορείτε να επισκεφθείτε τον ψηφιακό Ατλαντα εδώ: https://medliq.art/?fbclid=IwAR3zRb_m8yAh6Km9BsNRraFGedRNp1ZvKRzMfstEq4hmd0bLYLYxMh4dRJc

Περισσότερες λεπτομέρειες στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.goethe.de/ins/gr/el/ver.cfm?event_id=24419896