x
 

ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ

Χάρης Κουτούκας: ο «νονός» του Off-Off-Broadway

03 Δεκεμβρίου 2022

Η δημιουργική ορμή και η επιτυχία των Ελληνοαμερικανών στις τέχνες είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί πλήρως. Φαίνεται ότι κυριολεκτικά για κάθε συγκεκριμένο τομέα, είδος ή μορφή έκφρασης που υπάρχει στις τέχνες κάποιος Ελληνοαμερικανός είναι όχι μόνο γνωστός επαγγελματίας αλλά και αναμφισβήτητα διαπρέπων στις δραστηριότητές του αυτές.

Ενα τέλειο παράδειγμα αυτού του επαναλαμβανόμενου, αλλά ακόμη ελάχιστα μελετημένου φαινομένου είναι η ανάπτυξη του Off-Off-Broadway στη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Η ίδια η ονομασία αυτής της θεατρικής μορφής δηλώνει μια «πρωτοποριακή, μη οργανωμένη ή ερασιτεχνική θεατρική παραγωγή που λαμβάνει χώρα σε μικρούς ή ανεπίσημους χώρους και είναι συνήθως πιο πειραματική και λιγότερο εμπορική από εκείνες που ανεβαίνουν σε off-Broadway θέατρα». Ηταν τέτοια η συμβολή του Χ. Μ. «Χάρης» Κουτούκας (H. M. «Harry» Koutoukas), τη στιγμή που επινοήθηκε αυτή η αστικοαμερικανική δραματική μορφή, ώστε κατά τις πιο παραγωγικές του στιγμές σε αυτή την αναπτυσσόμενη μορφή τέχνης, αναγνωρίστηκε από τους συναδέλφους του ως ο ίδιος ο νονός του Off-Off-Broadway.

Ωστόσο, ακόμη και οι θρύλοι έχουν το ξεκίνημά τους. Στις 4 Ιουνίου 1937, οι δίδυμοι γιοι Χαράλαμπος Μονρό (Haralambos Monroe) και Πολ Κ. (Paul K.) γεννήθηκαν στη μικρή πόλη Εντικοτ της Νέας Υόρκης από τον Eλληνα μετανάστη Χάρη Πολ (Harry Paul) και την αμερικανικής καταγωγής σύζυγό του Αγκνες Ρίτα Ντέιλι Κουτούκας (Agnes Rita Dailey Koutoukas). Υπήρχαν άλλα δύο παιδιά του Κουτούκα, η Ζαν Ανν (Jean Ann) και ο Ρόμπερτ Oγκντεν (Robert Ogden). Ο Χάρης Πολ Κουτούκας ήταν κουρέας και το 1954 είχε το κουρείο OK Barbershop στην Οδό North 1506 στο Εντικοτ. Το σπίτι της οικογένειας βρισκόταν στην Λεωφόρο 123 Harding.

Το 1955, τα δίδυμα Κουτούκας αποφοίτησαν από το Union-Endicott High School. Την ίδια χρονιά ο Χάρης μετακόμισε στο Μανχάταν για να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο New School. Μέχρι το 1959, ο Χάρης Κουτούκας ζούσε στο Γκρίνουιτς Βίλατζ. Ενώ ο Κουτούκας επρόκειτο να αρνηθεί σε συνεντεύξεις του αργότερα οποιοδήποτε ενδιαφέρον για την πεζογραφία, στην έκδοση της 23ης Ιουνίου 1959 της εφημερίδας «Endicott Daily Bulletin» διαβάζουμε ότι «ένας ενθουσιώδης ηγέτης μεταξύ των υπαρξιστών του Γκρίνουιτς Βίλατζ, ο κ. Κουτούκας έχει σχεδόν ολοκληρώσει το μυθιστόρημα ‘Κόκκινο κασκόλ’ (‘Red Scarf’), το οποίο διαδραματίζεται σε μια μικρή βιομηχανική πόλη στα βόρεια της πολιτείας».

Στις 13 Νοεμβρίου 1966, ο Πολ Κουτούκας χειροτονήθηκε Ελληνορθόδοξος ιερέας, ο οποίος με τον καιρό έγινε αρχιμανδρίτης.

Ο Χ.Μ. (Χάρης) Κουτούκας ήταν, λόγω των έμφυτων ταλέντων του, της εργασιακής του ηθικής, του ζωηρού πνεύματός του και της διαρκούς παρουσίας του στην καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης, μια μορφή αδιαμφισβήτητης επιρροής. Ο Κουτούκας έγινε ένας από τους πρώτους θεατρικούς συγγραφείς που παρουσίασε το έργο του στο Caffe Cino. Από το 1958 έως το 1968, αυτό το καφέ αποτέλεσε τη σκηνή αυτού που έμελλε να γίνει το κίνημα του Off-Off-Broadway. Ο Κουτούκας δεν κινήθηκε μόνος του σε αυτό το νέο μονοπάτι δημιουργίας. Ανάμεσα στους άλλους ηθοποιούς/θεατρικούς συγγραφείς που συγκρότησαν την απόλυτη κουστωδία του θεατρικού ρεύματος Off-Off- Broadway, ο Κουτούκας έγραψε, παρακολούθησε και συναναστράφηκε με τους συναδέλφους του δημιουργούς Σαμ Σέπαρντ (Sam Shepard), Λάνφορντ Ουίλσον (Lanford Wilson), Ντόρικ Ουίλσον (Doric Wilson), Τομ Ιεν (Tom Eyen), Ρόμπερτ Πάτρικ (Robert Patrick) και διάφορους άλλους.

Ο Κουτούκας έχει συχνά αποκληθεί σουρεαλιστής θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και δάσκαλος, αλλά κάτι μεγαλύτερο ήταν σε εξέλιξη. Ο Κουτούκας επεδίωκε μέσα από κάθε έργο του να εντοπίσει και να σχολιάσει τον κόσμο στον οποίο ανήκε. Για τον Κουτούκα, το 1964-1967 ήταν τα χρόνια-κλειδιά για το πιο δημιουργικό του έργο. Ο ισχυρισμός αυτός πρέπει να σταθμιστεί σε σχέση με το γεγονός ότι ο Κουτούκας, κατά τη διάρκεια της συνολικής του καριέρας, έγραψε/δημιούργησε πάνω από 150 αναγνωρισμένα έργα (βλ. http://koutoukas.blogspot.com). Οι θεατρικοί συγγραφείς, οι ηθοποιοί, οι ιδιοκτήτες καφέ/υποστηρικτές αυτού του νέου θεάτρου, ο καθένας με τον τρόπο του, επιδίωκαν συνειδητά να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται και βιώνεται το θέατρο.

Από την πλευρά του ο Κουτούκας ονόμαζε τις συγγραφικές του δημιουργίες «στρατόπεδα» και όχι θεατρικά έργα, για να διαχωρίσει πολύ συνειδητά τις αποδεκτές μορφές θεατρικών έργων και το θέατρο σε αυτή τη νέα κατεύθυνση την οποία όλοι οι εμπλεκόμενοι εξερευνούσαν από κοινού.

Καθώς οι παραγωγές Off- Off- Broadway εξελίσσονταν, η παρουσίαση αυτών των στρατοπέδων γινόταν σε καφέ και επί κάθε σημείου, από την ενδυματολογία (ή τη μη ενδυματολογία), τους διαλόγους, την παρουσίαση, το φωτισμό, τους ερασιτέχνες αλλά και τους επαγγελματίες ηθοποιούς, είχε σκοπό να προκαλέσει ανοιχτά κάθε προσδοκία. Η ιδιωτική ζωή και η δημόσια καταπίεση της κοινωνίας αποτελούσαν συχνά αντικείμενο συζήτησης. Ως βασικός πυλώνας, τα στρατόπεδα του Κουτούκα απέκτησαν τελικά όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση.

Γράφοντας για τη «New York Times», ο Ουίλιαμς Γκριμς (Williams Grimes), σημείωνε την εποχή του θανάτου του Κουτούκα σε έργα όπως το «Η Μήδεια στο πλυντήριο» («Medea in the Laundromat») και το «Απαίσιοι άνθρωποι έρχονται οπότε πρέπει να προσποιηθούμε ότι δουλεύουμε σκληρά και να ελπίζουμε ότι θα φύγουν» («Awful People Are Coming Over So We Must Pretend to Be Hard at Work and Hope They Will Go Away»), ο Κουτούκας παρουσίαζε καρτουνίστικα στυλιζαρισμένους χαρακτήρες, τους έδινε αψείς διαλόγους και τους τοποθετούσε σε αλλόκοτες καταστάσεις. Δεν υπάκουε σε κανέναν κανόνα παρά μόνο σε εκείνους που ένας από τους χαρακτήρες του αποκαλούσε «τους αρχαίους νόμους της λάμψης» (10 Μαρτίου 2010).» Ο Κουτούκας ήταν γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Γκρίνουιτς Βίλατζ, αλλά ποτέ δεν έγινε τόσο επιτυχημένος ή εμπορικός όσο κάποιοι σύγχρονοί του, όπως ο Λάνφορντ Γουίλσον ή ο Σαμ Σέπαρντ. Αλλά, σαφώς ο Κουτούκας ήταν απορροφημένος με άλλες καλλιτεχνικές και προσωπικές εκτιμήσεις.

Το 1965, ο Κουτούκας έλαβε το Βραβείο της Εθνικής Λέσχης Τεχνών για τη συγγραφή πειραματικού θεατρικού έργου, για το «Το ερωτικό τρίγωνο» («The Love Triangle»). Το 1966, έλαβε το βραβείο Obie της Village Voice για το «Κάνοντας Επίθεση στην Καθιερωμένη Παράδοση» («Assaulting Established Tradition»), με την ειδική μνεία «για το ύφος και την ενέργεια των επιθέσεών του στο θέατρο τόσο στη συγγραφή όσο και στην παραγωγή».

Στη συνέχεια, το 2003, ο Κουτούκας τιμήθηκε με το Βραβείο Επιτεύγματος Ζωής Robert Chesley για τη συγγραφή θεατρικού έργου στη Νέα Υόρκη.

Μπορείτε να κρίνετε μόνοι σας όλους τους ισχυρισμούς μου διαβάζοντας οποιοδήποτε από τα δημοσιευμένα έργα του Κουτούκα, τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό κριτικά μελετημένων βιβλίων για το κίνημα του Off-Off-Broadway, ακούγοντας οποιαδήποτε ραδιοφωνική του εμφάνιση ή/και βλέποντας συνεντεύξεις του στο YouTube. Ενα σημείο για να ξεκινήσετε μια τέτοια εξερεύνηση είναι το βιβλίο «Χ. Μ. Κουτούκας 1937-2010: Μνημονεύεται από φίλους του» (H.M. Koutoukas 1937-2010: Remembered by His Friends), σε επιμέλεια των Μάγκι Ντόμινικ (Magie Dominic) και Μάικλ Σμιθ (Michael Smith) (Silverton, OR: Fast Books, 2010). Στην πραγματικότητα, αν έχετε το χρόνο, τουλάχιστον τρεις κύριες συλλογές σύγχρονου θεάτρου διαθέτουν φωτογραφίες, συνεντεύξεις και άλλα έγγραφα που σχετίζονται με τον Κουτούκα και την ανάπτυξη του Off- Off-Broadway: η Θεατρική Συλλογή Billy Rose στο Lincoln Center, τα Αρχεία του Πανεπιστημίου Rutgers και η Βιβλιοθήκη Bobst στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Στις 6 Μαρτίου 2010, ο Χ. Μ. Χάρης Κουτούκας πέθανε στην Οδό 87 Christopher, Διαμέρισμα Νο. 9, το διαμέρισμά του στο Γκρίνουιτς Βίλατζ, όπου ζούσε επί 50 χρόνια. Ηταν 72 ετών. Η αιτία του θανάτου του Κουτούκα ήταν μακροχρόνιες επιπλοκές που προκλήθηκαν από διαβήτη. Κατά τη στιγμή του θανάτου του Κουτούκα πραγματοποιήθηκαν διάφορες επιμνημόσυνες τελετές. Ο Κουτούκας φιγουράρει ακόμη και μεταξύ των ελληνοαμερικανικών μνημείων. Στις 4 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε τελετή «αφιέρωσης μιας μπρούτζινης πλάκας για τη ζωή του Χ. Μ. ‘Χάρη’ Κουτούκα στη Λουθηρανική Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στην οδό Christopher. Ο πάστορας του Αγίου Ιωάννη, Μαρκ Ερσον (Mark Erson), ευλόγησε την πλάκα, η οποία είναι πλέον τοποθετημένη σε ένα δέντρο μεταξύ των οδών Christopher 85 και 87 (Westview News 6 Ιουλίου 2017)». Η τοποθεσία αυτή επιλέχθηκε με δεδομένο το γεγονός της μακράς διαμονής του Κουτούκα στη συγκεκριμένη ευρύτερη περιοχή.

Τα λόγια του Μάικλ Ελικ στο μνημόσυνο του Κουτούκα στην Εκκλησία Judson Memorial στις 7 Μαρτίου 2010 προσφέρουν την άποψή του για τον πυρήνα του έργου του Κουτούκα, λέγοντας ότι «στον πυρήνα του ήταν η ελπίδα ότι ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να είναι ελεύθερος από τις αρχές που μας εμποδίζουν, είτε πρόκειται για θρησκευτικές αρχές, που μας λένε τι πρέπει να πιστεύουμε, είτε πρόκειται για αρχές της ποπ κουλτούρας, που σου λένε πώς πρέπει να δείχνεις, τι πρέπει να φοράς, τι πρέπει να αγοράζεις και τι πρέπει να παίζεις».

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Η υπουργός Εσωτερικών της Ελλάδος Νίκη Κεραμέως επισκέφθηκε την Αρχιεπισκοπή Αμερικής και είχε συνάντηση με τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο για την επιστολική ψήφος.

ΠΙΟ ΔΙΑΒΑΣΜΕΝΑ

Αντίλογος

Παρενέβη, διαβάζω, ο υπουργός Υγείας, Θάνος Πλεύρης, για να τεθεί σε διαθεσιμότητα ο δημόσιος υπάλληλος που συνελήφθη για εμπλοκή του στην υπόθεση της 12χρονης στα Σεπόλια.

Εκδηλώσεις

ΜΠΡΟΥΚΛΙΝ. Μέσα σε ιδιαίτερα συγκινητικό κλίμα πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 18 Ιουνίου η τελετή αποφοίτησης της 8ης τάξης του Ημερήσιου Ελληνικού Σχολείου “Αργύριος Φάντης” στον Καθεδρικό Ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Μπρούκλιν.

Πολιτισμός

Η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας Μαρίνα Πλούμπη, μας χάρισε φέτος ένα παιδικό βιβλίο ξεχωριστό και μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα.

ΒΙΝΤΕΟ