Η Χριστίνα Μπογιατζή είναι κλινική αναπτυξιακή παιδοψυχολόγος και Λογοπαθολόγος με 19ετή πείρα πάνω στο αντικείμενό της και υποψήφια Διδάκτωρ στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα της διδακτορικής διατριβής τον παιδικό και προεφηβικό ναρκισσισμό. Εχει εκπαιδευθεί και μετεκπαιδευτεί στο New York University και έχει γράψει τρία βιβλία ψυχολογικής αυτοβελτίωσης και αυτογνωσίας. Μαζί της είχαμε μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον ναρκισσισμό, τα παιδιά και τα μέσα διαδικτύωσης.

Κυρία Μπογιατζή, εδώ και πολλά χρόνια ασχολείστε με τον ναρκισσισμό, ο οποίος μάλιστα είναι και το θέμα της διδακτορικής σας διατριβής. Τι είναι ο ναρκισσισμός και για ποιους λόγους πιστεύετε ότι μπορεί κάποιος να γίνει ναρκισσιστής;

Ο όρος «Ναρκισσισμός» χρησιμοποιείται ευρέως σαν έννοια όμως η αντίστοιχη ορολογία του ναρκισσισμού αφορά στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας που σύμφωνα με το DSM-5 έχει εννέα κριτήρια, πέντε των οποίων πληρούν τη διάγνωση για την επιστημονική ψυχιατρική κοινότητα. Κάποιος με τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να διαγνωστεί από ειδικό ψυχίατρο, εντούτοις, είναι πολύ λίγοι εκείνοι που επισκέπτονται το ιατρείο του ψυχιάτρου για έναν τέτοιο λόγο. Συνήθως, ένας άνθρωπος με αυτή τη διαταραχή βιώνει άγχος και συνωδά στοιχεία που όμως είναι απότοκα και όχι κύρια στοιχεία της πραγματικής του κατάστασης. Αυτή η διαταραχή μπορεί να προκληθεί από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη ενός ανθρώπου, ήτοι ακόμα και τα δύο έτη. Σύμφωνα με τους ειδικούς (Freud, Winnicott, Kernberg), είναι ένας δομικός ιστός εντός της προσωπικότητας που καταλήγει να προσδιορίζει όλο το υπόλοιπο σύστημα του ψυχισμού ενός ανθρώπου, πράγμα που το καθιστά πολύ δύσκολο να θεραπευθεί στην ενήλικη ζωή.

Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές συμπεριφορές των ανθρώπων αυτών; Πώς μπορούμε να τους αναγνωρίσουμε στο περιβάλλον μας;

Αυτοί οι άνθρωποι έχουν ένα έντονο αίσθημα μεγαλείου για τον εαυτό τους. Εχουν μία υπερευαισθησία στην κριτική των άλλων. Βασικό τους μειονέκτημα και σίγουρα το σήμα κατατεθέν της εν λόγω διαταραχής είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης. Εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους σαν πιόνια σε μία σκακιέρα, τους εργαλειοποιούν κατά το δοκούν. Εξιδανικεύουν και υποτιμούν το περιβάλλον τους ανάλογα με το τι τους συμφέρει, αποζητούν μόνιμη προσοχή και επιβράβευση, δεν έχουν πραγματική και βαθιά μεταμέλεια, μεταβιβάζουν πάντα τις ευθύνες στους άλλους και υπερεκτιμούν τα επιτεύγματά τους. Προφανώς και έχουν έπαρση, στερούνται βάθους και ασχολούνται πολύ με φαντασιώσεις όπου οι ίδιοι γίνονται πολύ δυνατοί, επικρατούν σε όλα και επιτυγχάνουν ό,τι προσδοκούν. Τέλος, αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν ή να εκπληρώσουν συναισθηματικές ανάγκες άλλων παρά μόνο εάν υπάρχει ιδιοτέλεια σε αυτό.

Για ποιους λόγους όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναρτούν στο διαδίκτυο στιγμιότυπα της ζωής τους και τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτό;

Οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να μοιράζονται στιγμές της ζωής τους καθώς αυτό δίνει την αίσθηση της «κοινωνικότητας». Ωστόσο, o τρόπος που μοιραζόμαστε τον εαυτό μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίθει ευκαιριών να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας εξιδανικευμένα. Η εικόνα κάποτε άξιζε σαν χίλιες λέξεις ενώ πια… Ολες οι εικόνες μας στο διαδίκτυο, ίσως να μην αξίζουν ούτε μία λέξη. Ολοι έχουμε ανάγκη να μοιραστούμε τον εαυτό μας, όμως το ερώτημα παραμένει… Είναι αυτός ο αληθινός μας εαυτός ή ο ψευδής; Ολοι έχουμε τυφλά σημεία που χρήζουν ενδοσκόπησης, όμως συχνά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται ένας Δούρειος Ιππος να κρύψουμε εκεί τις ατέλειές μας, πράγμα πολύ επικίνδυνο πια στην εποχή μας. Η μεγαλύτερη ευεργεσία της ψυχής μας είναι η δυνατότητά της να κοιτάζει τον εαυτό της κατάματα, κάτι που αυτή η εικονική πραγματικότητα που ζούμε υπονομεύει και σίγουρα δυσχεραίνει ως ένα κοινωνικό και προσωπικό γίγνεσθαι.

Εσείς ως ειδικός βλέποντας τις αναρτήσεις ή τις φωτογραφίες κάποιου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσατε να βγάλετε κάποια συμπεράσματα για τον χαρακτήρα του, και αν ναι θα μπορούσατε να μας δώσετε κάποια παραδείγματα;

Συχνά μπορώ να διακρίνω στοιχεία ψυχοπαθολογίας όμως πάντα με πολλή προσοχή και μέσα από λήψη περαιτέρω πληροφόρησης ενός ιστορικού. Δεν μπορεί μία φωτογραφία να εκπροσωπήσει τη ζωή ενός ανθρώπου όπως και ένα trailer δεν μπορεί να δείξει την αξία μίας ταινίας. Είναι πολύ εύκολο να παραπλανηθούμε από εικόνες διότι αυτές διατηρούν μία στατικότητα η οποία όμως δεν συνάδει με τη δυναμική που έχουν οι αληθινές μας ζωές όπως εμείς τις διάγουμε κάθε μέρα και στιγμή.

Τι θα συστήνατε στους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ναρκισσιστές στο περιβάλλον τους; Με ποιους τρόπους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες συμπεριφορές;

Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή δε δείχνουν να μπορούν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά. Δυστυχώς ακόμη δεν έχει διαπιστωθεί ενδεδειγμένη και επιτυχής θεραπευτική παρέμβαση παρά μόνο εκείνη που λειαίνει λίγο τις αγχώδεις διαταραχές ή την κατάθλιψη που δρουν ως παρενέργειες του ναρκισσισμού αυτών των ανθρώπων. Ο πυρήνας τους όμως συνεχίζει ως ένα κέντρο ψυχοπαθολογίας που προκαλεί πολλές ζημιές και πόνο στο περιβάλλον. Αυτό που προτείνουν όλοι οι ειδικοί είναι το λεγόμενο nocontact, δηλαδή να μείνουμε σε απόλυτη αποχή από τους ανθρώπους αυτούς εάν και εφόσον είναι αυτό δυνατό. Ένας-μία σύζυγος με ναρκισσισμό, ένας συνάδελφος, ένας γείτονας ή ένας οποιοσδήποτε άλλος στη ζωή μας μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένας έτερος τοξικός άνθρωπος και να κρατηθεί σε μία απόσταση. Το δύσκολο είναι όταν αυτός ο άνθρωπος με ναρκισσισμό έχει ρόλο γονέα. Εκεί αλλάζει όλο διότι πλέον τον καθοριστικό ρόλο τον παίζει ο άλλος γονέας που οφείλει να προστατεύσει το παιδί του από την τοξικότητα και το χάος που εισφέρει στη ζωή του παιδιού μία τέτοια γονεϊκότητα.

Πώς μπορούμε ως γονείς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μην αναπτύξουν ναρκισσιστικές συμπεριφορές;

Η απάντηση εδώ είναι απλή. Ενσυναίσθηση, ενσυναίσθηση, ενσυναίσθηση! Η καλλιέργεια της ψυχικής σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους είναι δικλείδα ασφαλείας προκειμένου να μην καταλήξουμε όλοι σαν κοινωνία να γίνουμε κύμβαλο αλαλάζον του ναρκισσισμού. Η άλλη χρυσή δικλείδα ασφαλείας είναι η αυτοεκτίμηση. Να διδάσκουμε στα παιδιά μας να αγαπούν τον εαυτό τους δίχως αυτό να εμπεριέχει υπέρμετρο εγώ, ή ένα ανικανοποίητο «θέλω». Τα παιδιά θέλουν όρια, κατανόηση, καθοδήγηση για το τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο αλλά κυρίως χρειάζονται τη δική μας ζωή ως παράδειγμα. Εάν εμείς είμαστε συνεχώς σε μία αφύπνιση εσωτερική, τότε δεν έχουμε πολλά να φοβόμαστε για τις επόμενες γενιές. Οταν τα παιδιά μας, μάς δουν να νοιαζόμαστε για τα ουσιώδη και ταυτόχρονα να σεβόμαστε τη ζωή μας και τον εαυτό μας, τότε όλα θα βαίνουν καλώς.