Οι ευρωεκλογές του 2024 έλαβαν χώρα μεταξύ 6 και 9 Ιουνίου, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή διαπραγματεύσεων για μελλοντικές συμμαχίες, πιθανούς συνασπισμούς και διορισμούς σε σημαντικές θέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αν και η κεντροδεξιά παρέμεινε ισχυρή με το «Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα» να διατηρεί 188 έδρες – 12 επιπλέον έδρες σε σύγκριση με τις εκλογές του 2019 – τα ακροδεξιά κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των «Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών» και της «Ταυτότητας και Δημοκρατίας», σημείωσαν επίσης σημαντική άνοδο, διατηρώντας 83 και 58 έδρες αντίστοιχα[1].

Όχι μόνο ελλοχεύεται η πιθανότητα ανεξάρτητοι ευρωβουλευτές να ενώσουν τις δυνάμεις τους με ακροδεξιά κόμματα για να σχηματίσουν μια δεξιά υπερ-ομάδα, αλλά η εσωτερική πολιτική σκηνή των κρατών μελών έχει ήδη κλονιστεί. Η σαρωτική νίκη της «Εθνικής Συσπείρωσης» της Λε Πεν, στη Γαλλία, οδήγησε τον Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, να προκηρύξει πρόωρες βουλευτικές εκλογές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στις 30 Ιουνίου. Ενώ ο πρώτος γύρος εξασφάλισε στη Λεπέν το 33,2% της ψήφου[2], στον δεύτερο γύρο, που διεξήχθη στις 7 Ιουλίου, επικράτησε η αριστερή συμμαχία, «Νέο Λαϊκό Μετώπο» με 188 έδρες[3]. Παρ’ όλα αυτά, τα ευρύτερα ζητήματα της μετανάστευσης, της πράσινης συμφωνίας της ΕΕ, του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς και της επέκτασης της ΕΕ με τη συμμετοχή επιπλέον κρατών μελών είναι πλέον ακόμη πιο επισφαλή, δημιουργώντας αβεβαιότητα για το μέλλον.

Για να ρίξουν φως στις εξελίξεις οι Διάλογοι του ΙΣΝ προσέγγισαν εμπειρογνώμονες στον τομέα της πολιτικής, της ακροδεξιάς και της ΕΕ ρωτώντας τους:

“Τι επιφυλάσσει το μέλλον για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ενόψει της εδραίωσης των ακροδεξιών πολιτικών φωνών;”

Jean-Yves Camus, Διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου για την Ακροδεξιά στην δεξαμενή σκέψης Ίδρυμα Jean Jaurès του Παρισίου.

Τα κόμματα του κέντρου διατηρούν την πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά είναι σαφές ότι η ακροδεξιά – ή καλύτερα τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς – αποτελούν πρόκληση για όσους πιστεύουν ότι η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την περαιτέρω ολοκλήρωση, να στηρίξει την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και να ακολουθήσει μία συμπονετική, συντηρητική προσέγγιση στα κοινωνικά ζητήματα και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Τα ακροδεξιά κόμματα, με εξαίρεση το κόμμα της κ. Μελόνι που έχει μία πιο ρεαλιστική προσέγγιση ως προς την ΕΕ, θα αμφισβητήσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση πάνω σε τρία σημαντικά ζητήματα: τη μεταναστευτική και προσφυγική πολιτική, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (την οποία θεωρούν απειλή για την ανάπτυξη και τη βιομηχανία) και τη διεύρυνση της ΕΕ στην Ουκρανία και στη Μολδαβία. Όχι μόνο αντιτίθενται στη διεύρυνση, αλλά και στην υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας της Ουκρανίας, τόσο επειδή αρκετά από τα κόμματα αυτά θαυμάζουν το μοντέλο διακυβέρνησης της Ρωσίας, όσο και επειδή σκέφτονται με όρους αμιγώς εθνικών «συμφερόντων», δηλαδή απορρίπτουν την ολοκλήρωση και υιοθετούν μία ουδετερόφιλη, προστατευτική στάση. Αυτό είναι το αντίθετο της ολοκλήρωσης.

Αυτή τη στιγμή, ο άξονας Μελόνι-Όρμπαν προσπαθεί να διεκδικήσει την καταψήφιση της κ. Φον ντερ Λάιεν για τη θέση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπέρ του διορισμού ενός Επιτρόπου του οποίου οι απόψεις για τα προαναφερθέντα θέματα είναι συντηρητικές/ακροδεξιές. Αυτή η προσπάθεια να ασκηθεί πίεση ως προς την κάλυψη κορυφαίων θέσεων στην ΕΕ είναι κάτι καινούριο και, όσο περισσότερα ακροδεξιά κόμματα θα υπερισχύουν, μεταξύ άλλων και σε βουλευτικές εκλογές, τόσο περισσότερο θα πιέζεται η Επιτροπή από την ακροδεξιά να φρενάρει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει ο Βίκτορ Όρμπαν, καθώς η Ουγγαρία προεδρεύει της ΕΕ, και αυτό ακριβώς θα συνεχίσει να κάνει με τη νέα ομάδα εθνικιστών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που υποστηρίζεται από τη «Φίντες – Ουγγρική Συμμαχία Πολιτών», στην οποία θα συμμετέχει και η γαλλική «Εθνική Συσπείρωση», χωρίς όμως το κόμμα της κυρίας Μελόνι.

Κωστής Παπαϊωάννου, Διευθυντής του Σημείου για τη μελέτη και αντιμετώπιση της ακροδεξιάς.

Τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών εκλογών επιβεβαιώνουν την πρόβλεψη για ιστορικών διαστάσεων δεξιά/ακροδεξιά στροφή. Πρόκειται για μια νέα πολιτική αρχιτεκτονική με μεγάλο εύρος και βάθος. Η παραδοσιακή Δεξιά διατηρεί την πρωτιά, η Ακροδεξιά ενισχύεται περισσότερο από όλες τις πολιτικές οικογένειες και «επικοινωνεί» προνομιακά με τους δυσαρεστημένους.

Στον χάρτη της Ακροδεξιάς βλέπουμε πως τα κόμματα είναι, ως επί το πλείστον, «μετα-φασιστικά». Παίζουν το κοινοβουλευτικό παιχνίδι, επενδύουν στα χαρακτηριστικά των ηγετών και ηγετιδών τους, σπάνε την πολιτική απομόνωση, κινούνται επιθετικά και διεκδικούν να συμμετάσχουν σε κυβερνήσεις ή να σχηματίσουν κυβερνητικά σχήματα. Η Ακροδεξιά επιδιώκει σήμερα να ορίσει ή να επηρεάσει την ατζέντα και – όπου μπορεί – να κυβερνήσει. Η επιρροή της είναι ήδη ορατή: μέρος του προγραμματικού της λόγου είναι πλέον επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική στο μεταναστευτικό. Σημαντικό ρόλο παίζει πως μπορεί να συνδυάζει διπλό λόγο: σκληρή ρητορική σε «ταυτοτικά» θέματα ευρωπαϊκού πολιτισμού και αξιών που «κινδυνεύουν», αντιμεταναστευτική, αντι-ΛΟΑΤΚΙ και γενικά αντι-woke αφενός. Σκληρές συστημικές επιλογές στην οικονομία, την πολιτική ασφάλειας/εξοπλισμών και την εξωτερική πολιτική αφετέρου.

Τι βλέπουμε ήδη ως αποτύπωμα της ακροδεξιάς ανόδου; Σπάει η «υγειονομική ζώνη» του αποκλεισμού: κόμματα της παραδοσιακής Δεξιάς και μερίδα των ΜΜΕ επιλέγουν πολιτικές συμπερίληψης της Ακροδεξιάς, ανακαλύπτουν μια «καλή» εκδοχή Ακροδεξιάς (φιλοευρωπαϊκή φιλονατοϊκή, φιλελεύθερη) η οποία πλέον αποχαρακτηρίζεται και αποστιγματίζεται. Με αυτήν μπορούν να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν την «κακή» Ακροδεξιά που είναι αντιευρωπαϊκή, ρωσόφιλη και θετική στην κρατική παρέμβαση στην οικονομία. Αποτύπωμα όμως βλέπουμε και στους πολιτικά απέναντι, καθώς διαμορφώνεται μια «Συντηρητική Αριστερά», οικονομικά προοδευτική, αλλά πολιτικά-πολιτισμικά συντηρητική και αντιμεταναστευτική (βλ. Βάγκεκνεχτ στη Γερμανία, Κίνημα «Πέντε Αστέρων», τμήματα της ελληνικής Αριστεράς που υιοθετούν αντιδραστικά και ηθικολογικά σχήματα).

Εν κατακλείδι, αν ενισχύεται κάποια ευρωπαϊκή ενοποίηση, αυτή είναι η ενοποίηση της αντιδραστικής αναδίπλωσης που λίγο περιθώριο αισιοδοξίας επιτρέπει για το δημοκρατικό κεκτημένο και τις ανοιχτές κοινωνίες της Ευρώπης.

Παρά τις προβλέψεις για μαζική άνοδο της ακροδεξιάς στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, τελικά η αύξηση αυτή περιορίστηκε κυρίως στη Γαλλία και στη Γερμανία. Οι δύο κοινοβουλευτικές ομάδες της ακροδεξιάς, τα κόμματα «Ταυτότητα και Δημοκρατία» (ID) της Μαρίν Λε Πεν και «Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές» (ECR) της Τζόρτζια Μελόνι, δεν είδαν σημαντική αύξηση των εδρών τους. Στην πραγματικότητα, οι έδρες του ID μειώθηκαν ελαφρώς λόγω της απόφασης της Λε Πεν να αποβάλει το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) λίγο πριν από τις εκλογές. Η ομάδα της Λε Πεν κινδυνεύει να πέσει κάτω από το όριο που χρειάζεται για εξασφαλίσει την επίσημη αναγνώριση (τουλάχιστον 25 ευρωβουλευτές από τουλάχιστον επτά χώρες), οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι απευθύνθηκε στη Τζόρτζια Μελόνι για τη συνένωση των δύο ομάδων. Ωστόσο, η Μελόνι δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον, εποφθαλμιώντας αντ’ αυτού ad-hoc συμμαχίες με το κεντροδεξιό «Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα» (EPP).

Όλα τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης έχουν εγκαταλείψει κάθε ιδέα για έξοδο των χωρών τους από την ΕΕ, έχοντας δει τις επιζήμιες και χαοτικές συνέπειες του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η νέα τους ιδέα είναι να διαλύσουν την ΕΕ εκ των έσω, αποκτώντας αρκετή δύναμη ώστε να επιστρέψουν οι αρμοδιότητες στις εθνικές πρωτεύουσες, και να υποβαθμίσουν την ΕΕ σε μία απλή ζώνη ελεύθερου εμπορίου αντί για μία συνομοσπονδία. Το αν θα το πετύχουν αυτό δεν θα κριθεί από την εξουσία τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – θα χρειαστεί να πάρουν τον έλεγχο πολλαπλών κυβερνήσεων της ΕΕ. Επί του παρόντος, η ακροδεξιά είναι ο πλειοψηφικός εταίρος συνασπισμού σε τρείς κυβερνήσεις της ΕΕ, στην Ιταλία, στην Ουγγαρία και στις Κάτω Χώρες. Ωστόσο, η ακροδεξιά συμμετέχει και σε άλλους κυβερνητικούς συνασπισμούς σε πολλές άλλες χώρες, όπως η Φινλανδία και η Τσεχία.

Παρόλο που η ακροδεξιά ενδεχομένως αρέσκεται να προσποιείται το αντίθετο, η τελική εξουσία στην ΕΕ εξακολουθεί να ανήκει στις εθνικές πρωτεύουσες που απαρτίζουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το ισχυρότερο όργανο της ΕΕ. Αν η ακροδεξιά πάρει την εξουσία σε αρκετές εθνικές πρωτεύουσες, ιδίως σε μεγάλες χώρες, θα μπορούσε πολύ εύκολα να πετύχει την αναθεώρηση της Συνθήκης για την κατάργηση των εξουσιών της ΕΕ. Εναπόκειται στις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις να πείσουν του ψηφοφόρους ότι μόνο μία ισχυρή ενωμένη Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να δώσει πραγματική κυριαρχία στους Ευρωπαίους σε έναν αιώνα που κυριαρχείται από άλλες παγκόσμιες δυνάμεις.