Αυτή την συνέντευξη την αφιερώνουμε στους θρυλικούς ερευνητές της Regeneron Pharmaceuticals, της κορυφαίας εταιρείας βιοτεχνολογίας στην Νέα Υόρκη, μια από τις πιο καινοτόμες εταιρείες στον Κόσμο, με επίσημο χαρτοφυλάκιο πάνω από 30 ερευνητικά φάρμακα.

Επέλεξα μέσα από το μεγαλειώδες τμήμα των ερευνητών της, εκ των οποίων πολλοί είναι Ελληνες και Ελληνοαμερικανοί, με σημαντικές ανακαλύψεις, έναν από τους πλέον ιδιοφυείς επιστήμονες της εποχής μας, τον Δημήτρη Σκόκο PhD, τον οποίο θεώρησα κατάλληλο να μας ανεβάσει το ηθικό, σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, όπου υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με την επίδραση της πανδημίας Covid-19 στη θνησιμότητα από καρκίνο, λόγω μείωσης των προσυμπτωματικών ελέγχων, ιδιαίτερα καθώς τα στοιχεία δείχνουν, ότι ο αριθμός των ασθενών που παρουσιάζονται με καρκίνο σε προχωρημένο στάδιο αυξάνεται.

Ο Δρ Δημήτρης Σκόκος, από το 2008 έχει ενταχθεί στην Regeneron Pharmaceuticals, Inc., όπου μαζί με την ομάδα του πρωτοστατούν στην ανοσοθεραπεία του καρκίνου και σήμερα είναι διευθυντής στο τμήμα Ανοσολογίας και Φλεγμονωδών Ασθενειών στην φαρμακευτική εταιρεία, καθώς και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Rockefeller της Νέας Υόρκης. Η έρευνά του εδώ και δέκα χρόνια έχει στραφεί ολοκληρωτικά στο πώς θα βρει τρόπους να ενισχύσει την ικανότητα των Τ-λεμφοκυττάρων, να σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα. Αυτή η στροφή προς την θεραπεία του καρκίνου, μετά από μία ένδοξη πορεία στον τομέα της αυτοανοσίας, οφείλεται σε δικές του προσωπικές στιγμές οδύνης, όταν έχασε τον πατέρα του από καρκίνο του πνεύμονα.

Κάτοχος περισσότερων από 10 διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και 30 επιστημονικών δημοσιεύσεων, ήταν μέλος της ομάδας που ανέπτυξε πρόσθετα την εγκεκριμένη από τον FDA θεραπεία, Libtayo, για το μεταστατικό δερματικό ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα. Ο Δημήτρης, ο οποίος γεννήθηκε στην Αθήνα, πήρε πτυχίο στη Βιοϊατρική Επιστήμη και Βιοτεχνολογία, από την Ecole Superior στο Παρίσι και στην Κυτταρική Βιολογία και Φυσιολογία με άριστα. Μετά την απόκτηση του μεταπτυχιακού και διδακτορικού του στη μοριακή ανοσολογία από το Ινστιτούτο Παστέρ, εντάχθηκε στα εργαστήρια του Ραλφ Στάινμαν (βραβευμένου με Νόμπελ το 2011) και του Μισέλ Νούσεντσβαϊγκ στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης, μελετώντας τον ρόλο της κυτταρικής ανοχής και της ανοσίας στη φλεγμονή. Η έρευνα γι’ αυτόν είναι σαν το κυνήγι. Οπως είχε πει ο διάσημος μαθηματικός Τζον Νας: «Ψάχνεις χωρίς να ξέρεις τι ακριβώς θα ανακαλύψεις, δεν ξέρεις, αν θα βρεις αυτό ή εκείνο. Ολα τα ενδεχόμενα θεωρούνται ανοικτά. Ενας κυνηγός πρέπει να είναι προετοιμασμένος για οποιοδήποτε θήραμα, όχι απαραίτητα ένα ελάφι, ένα κουνέλι ή κάποιο πουλί».

Ετσι και ο Δημήτρης ψάχνει, με όπλο την γνώση, την φαντασία, την επιμονή και την περιέργεια να βρει το «κλειδί» που θα ανοίξει όλες τις πόρτες της ανοσοποιητικής απάντησης απέναντι στον καρκίνο. Μεγαλωμένος μέσα σε καλλιτεχνικό περιβάλλον με τον ντράμερ των Forminx (πρωτοποριακό μουσικό συγκρότημα του ’60) πατέρα του, μητέρα, αδελφό, παππούδες και γιαγιάδες ζωγράφους και μουσικούς και τον διεθνούς φήμης μουσικό Βαγέλλη Παπαθανασίου νονό του, κληρονόμησε την άμετρη καλλιτεχνική φαντασία, την οποία επιστράτευσε στην έρευνα.
Ο Δημήτρης Σκόκος δεν δουλεύει με την κλασσική έννοια του όρου, αν και κλείνει 15άωρο μέσα σε ένα εργαστήριο, ή ακόμα και στον ύπνο του ξυπνάει γιατί του ήρθε μια καινούργια ιδέα, για το πώς το διπολικό αντίσωμα CD28 θα ενισχύσει το αντίσωμα CD3. Μόνο όταν παίζει με την κόρη του χαλαρώνει, αλλά οι ιδέες καιροφυλακτούν και ξεπετάγονται αναπάντεχα οποιαδήποτε στιγμή. Ενα υπέροχο μυαλό, μια μεγάλη καρδιά, μια κατατοπιστική και όμορφη συνέντευξη! Τα υπόλοιπα θα τα διαβάσετε στις σελίδες που ακολουθούν!

Σας επηρέασε κάποιος από το περιβάλλον σας να γίνετε ερευνητής ή είχατε φυσική κλίση στην επιστήμη;

Ενα από τα κίνητρα που με ώθησαν να διαλέξω τον δρόμο της επιστήμης και της ιατρικής έρευνας, ήταν η περιέργεια που είχα σχετικά με την διαδικασία της γέννησης, αλλά και την φθορά που ο άνθρωπος μπορεί να υποστεί κατά την διάρκεια μια ασθένειας. Είμαι ένας από δυο γιους που μεγάλωσαν σε οικογένεια καλλιτεχνών, ένα περιβάλλον που υποστήριζε την ελεύθερη σκέψη και την δημιουργία. Το άγνωστο με μάγευε από μικρό. Η γνώση ήταν ένα βασικό εφόδιο στην προσπάθειά μου να κατανοήσω, γιατί η ισορροπία που ξεχωρίζει την ασθένεια από την υγεία/φυσιολογία, άλλοτε έγερνε από την μια μεριά και άλλοτε από την άλλη. Εξίσου όμως σημαντικά συστατικά στην έρευνα είναι η φαντασία και το ένστικτο. Με αυτόν τον τρόπο αφιερώθηκα μέσα από την επαγγελματική μου ιδιότητα, στην κατανόηση, του πώς ενορχηστρώνεται η ανοσοποιητική απάντηση του οργανισμού, κατά την διάρκεια μιας φλεγμονώδους ασθένειας (αυτοανοσία ή καρκίνο) και στην ανακάλυψη καινοτόμων θεραπειών.

Πώς νιώθετε ταξιδεύοντας καθημερινά μέσα στα αμέτρητα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος;

Χάνομαι μέσα στην μαγεία τους. Αν σκεφτούμε, ότι σε ένα κύτταρο περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες και δυνατότητες για να αναπτυχθεί ένας οργανισμός, αυτό και μόνο είναι μαγευτικό και ξεπερνάει την βιολογία. Βιολογία είναι ο τρόπος που κατανοούμε πράγματα. Μαγεία είναι αυτό που δεν κατανοούμε. Η διείσδυση στο ανθρώπινο κύτταρο, δημιουργεί σεβασμό στον ερευνητή. Συνειδητοποιεί κανείς την μοναδικότητα και την ομορφιά της ανθρώπινης ύπαρξης. Στον οργανισμό μας υπάρχουν περίπου 37 τρισεκατομμύρια κύτταρα, που το καθένα με την μοναδικότητά του, αλλά και όλα μαζί συνεργάζονται για ένα κοινό σκοπό, την επίτευξη μιας δυναμικής ισορροπίας που οδηγεί στην υγεία και στην επιβίωση.

Αυτό που δεν καταλαβαίνουμε συνήθως του δίνουμε ένα όνομα. Αλλοι το λένε Θεό, άλλοι Σύμπαν, άλλοι υπέρτατη δύναμη. Εσείς ποιο νόημα δίνετε στο άγνωστο;

Μπροστά στο άγνωστο αισθάνομαι ταπεινός. Στην ιατρική έρευνα γνωρίζουμε, ότι ο γενετικός κώδικας (DNA) εμπεριέχει πληροφορίες αναγκαίες για την ύπαρξη της ζωής. Με την πρόοδο στην Μοριακή Βιολογία, μαθαίνουμε, ότι μόνο ένα μέρος της γενετικής πληροφορίας αποκωδικοποιείται, υπάρχει όμως και ένα μεγάλο ποσοστό του γενετικού υλικού που εμπεριέχει πληθώρα πληροφοριών, που απλά δεν τις καταλαβαίνουμε. Αυτό σημαίνει, ότι απλά η γνώση που έχουμε εμείς, για να μπορέσουμε να το κατανοήσουμε, είναι περιορισμένη. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η φαντασία και το ένστικτο είναι σημαντικά συστατικά στην έρευνα. Είναι επίσης ένας τρόπος, ώστε η γνώση και το πώς την χρησιμοποιούμε, να προσαρμόζεται με σεβασμό, σε αυτό που ονομάζουμε υπέρτατη δύναμη.

Ολη μέρα είστε κλεισμένος σε ένα εργαστήριο πάνω από ένα μικροσκόπιο ή έναν υπολογιστή, στοχεύοντας το ασύλληπτο της δημιουργίας. Πώς αισθάνεσθε βλέποντας τους ανθρώπους έξω από τον δικό σας κόσμο, με τις μικρότητες και την ματαιοδοξίας τους;

Με σεβασμό. Το καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα, με βοήθησε ώστε να συνδυάσω αυτόν τον πιο κλειστό κόσμο, με τον κόσμο εκτός επιστήμης. Η έρευνα ξεκινάει από ένα κλειστό χώρο, αλλά ο σκοπός της είναι το άνοιγμα προς τον άνθρωπο. O στόχος είναι ανθρωποκεντρικός. Η θεραπεία ασθενειών και η βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης υγείας είναι προτεραιότητα. Η επιστήμη σου δίνει αυτή την αναλογία που χρειάζεσαι, για να αγκαλιάσεις τη ζωή και τους ανθρώπους γύρω σου.

Γιατί οι άνθρωποι αρρωσταίνουμε;

Η ασθένεια είναι ένα στοιχείο συνυφασμένο με την διαδικασία φθοράς. Οπως ανέφερα προηγουμένως, όταν η δυναμική ισορροπία μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου διαταράσσεται, δημιουργεί ανισορροπία, που εξελίσσεται σε ασθένεια. Σκοπός μου ως επιστήμονας είναι η κατανόηση αυτής της ανισορροπίας σε ανοσολογικό επίπεδο για την δημιουργία φαρμάκων και την προώθηση της θεραπείας και μακροχρόνιας υγείας. Η κατανόηση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, που θεωρώ ότι είναι ο καλύτερος γιατρός, στο χωροχρόνο είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι που εμπεριέχει και την λύση του προβλήματος.

Τι είναι ο καρκίνος με απλά λόγια;

Ολα τα συστατικά του οργανισμού μας δουλεύουν με ένα σκοπό, που είναι η επιβίωση και η υγεία. Οταν αυτή η διαδικασία μπλοκαριστεί, ο οργανισμός προσπαθεί να δημιουργήσει διαφορετικές διεξόδους. Με λίγα λόγια, κατά την διάρκεια του καρκίνου, τα κύτταρα χάνουν την ταυτότητά τους και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα. Υπάρχει μία απορρύθμιση ολόκληρου του οργανισμού και έτσι χάνεται ο έλεγχος και η ισορροπία, που προέρχεται από την συνεργασία μεταξύ διαφορετικών κυττάρων ή πληθυσμών κυττάρων και οργάνων για την επίτευξη του κοινού στόχου.

Πόσο σημαντικό είναι να βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ένας καρκίνος;

Είναι πολύ σημαντικό, η αρχική διάγνωση να γίνεται όσο το δυνατόν σε αρχικό στάδιο, στην έναρξη της ασθένειας, ώστε να αλλάξει, να αναπροσαρμοστεί όλο το σχέδιο με σκοπό την επίτευξη της υγείας. Επίσης οι επιλογές που έχει κάποιος ασθενής είναι περισσότερες, αλλά και η αποτελεσματικότητα των θεραπειών που υπάρχουν σήμερα είναι πιο σημαντική, όταν η ασθένεια βρίσκεται σε πρώιμο επίπεδο. Σημαντικό ρόλο παίζει και η πρόληψη, ειδικά όταν υπάρχει γενετική προδιάθεση.

Ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνάς σας αυτή τη στιγμή;

Ενα πολύ σημαντικό κομμάτι της έρευνας της ομάδας μου επιστατεί στο θέμα της κατανόησης της λειτουργίας του ιδιοφυούς ανοσοποιητικού μας συστήματος, ώστε να προσφέρουμε στοχευμένες, αποτελεσματικές και μακροχρόνιες θεραπείες εναντίον του καρκίνου. Εδώ και 14 χρόνια εργάζομαι στην Regeneron, όπου έχουμε φτιάξει μια ομάδα που δημιουργεί τις συνθήκες για καινοτόμο έρευνα. Το 2018 το φάρμακο ανοσοθεραπείας LIBTAYO, εγκρίθηκε από το FDA, για διαφορετικά είδη καρκίνων του δέρματος. Παράλληλα συνεχίζουμε την έρευνα και τις κλινικές προσπάθειες για ένα καινούργιο επαναστατικό τρόπο θεραπείας του καρκίνου, χρησιμοποιώντας διπολικά αντισώματα. Σκοπός μας είναι να δώσουμε τις πληροφορίες που λείπουν από τα Τ-λεμφοκύτταρα, τους στρατιώτες του ανοσοποιητικού μας συστήματος, ώστε να προσαρμόσουμε την θεραπεία πάνω στον ανοσοποιητικό χάρτη του συγκεκριμένου καρκίνου. Γι’ αυτό δημιουργήσαμε δύο στρατηγικές-ερεθίσματα. To πρώτο ερέθισμα (σήμα 1) προέρχεται από ένα διπολικό αντίσωμα, που δημιουργεί μια γέφυρα μεταξύ των καρκινικών κυττάρων και των Τ-λεμφοκυττάρων, ώστε τα τελευταία να αρχίσουν να ενεργοποιούνται. Είναι σαν να βάλεις αυτό που λέμε «το κλειδί στην κλειδαριά» και να ανοίξεις τη μηχανή του αυτοκινήτου. Αυτό όμως δεν αρκεί. Το δεύτερο ερέθισμα (σήμα 2) είναι ένα δεύτερο διπολικό αντίσωμα, το οποίο ενεργοποιεί ακόμα περισσότερο τα Τ-λεμφοκύτταρα. Δηλαδή εδώ «πατάς το πόδι σου στο γκάζι και αρχίζει να κινείται το αυτοκίνητο». Οταν συνδυάζουμε λοιπόν και τα δύο αντισώματα στα εργαστηριακά πειράματα, βλέπουμε πολύ μεγαλύτερη ικανότητα των Τ-λεμφοκυττάρων, να εξουδετερώνουν τα καρκινικά κύτταρα.

Κατά πόσο ανταποκρίνονται στην ανοσοθεραπεία οι διάφοροι τύποι καρκίνου;

Η ανοσοθεραπεία, σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία, είναι θεραπεία που στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα και όχι τα καρκινικά κύτταρα του ασθενούς. Σκοπός να διεγείρει τα Τ-λεμφοκύτταρα που επιτίθενται και καταστρέφουν τους καρκινικούς όγκους, αποφεύγοντας τις παρενέργειες που έχει η χημειοθεραπεία. Πρόκειται δηλαδή για κινητοποίηση του εσωτερικού μηχανισμού που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Η ανοσοθεραπεία αποτελεί επανάσταση για τη θεραπεία του καρκίνου, παρ’ όλα αυτά αρκετά είδη καρκίνου αυτή τη στιγμή δεν ανταποκρίνονται στην ανοσοθεραπεία και υπάρχουν εκείνοι που ανταποκρίνονται, αλλά τα αποτελέσματα δεν διαρκούν σε βάθος χρόνου. Σε αυτό ακριβώς επενδύω με την ομάδα μου τα τελευταία 10 χρόνια. Είναι η δημιουργία Συνδυαστικής Ανοσοθεραπείας κατά του καρκίνου, για να μπορέσουμε ακριβώς να ενεργοποιήσουμε τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και να τους δώσουμε καλύτερα και πιο αποτελεσματικά όπλα, εναντίον του καρκίνου.

Υπάρχουν άλλες κλινικές προσπάθειες που κάνετε παράλληλα;

Κάνουμε έρευνες σε διαφορετικά είδη καρκίνου, όπως του προστάτη, των ωοθηκών, του πνεύμονα, του στήθους, του εντέρου και του τραχήλου της μήτρας, κ.λπ. Ψάχνουμε να βρούμε ποιο είναι το αποτύπωμα που αφήνει ο καρκίνος στο ανοσοποιητικό σύστημα. Προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε κάθε είδος καρκίνου ξεχωριστά και να δημιουργήσουμε θεραπείες που είναι στοχευμένες. Μέσα στα επόμενα χρόνια, θα γνωρίζουμε την αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών. Ηδη έχουμε ξεκινήσει τις κλινικές προσπάθειες.

Για την δημιουργία ενός φαρμάκου πόσες ειδικότητες συνεργάζονται;

Η μαγεία στην έρευνα, είναι ότι ενισχύει την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές ειδικότητες, αλλά με κοινό στόχο. Αυτή η διαδικασία αλληλοσυμπληρώνει την γνώση. Από αυτήν την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ ερευνητών και γιατρών με διαφορετικές ειδικότητες βλέπουμε, ότι δεν είναι μόνο ο καρκίνος μια πολυπαραγοντική ασθένεια, αλλά και η θεραπεία του.

Πόσο έχει προχωρήσει η έρευνα για τον καρκίνο μέχρι σήμερα;

Σκοπός μας είναι να βρούμε επαναστατικούς τρόπους ίασης αυτής της δύσκολης ασθένειας. Η επιστήμη έχει κάνει τεράστια βήματα στο να μπορέσει να κατανοήσει πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστημα και πώς μπορούμε να του δώσουμε τα αντίστοιχα όπλα, για να αντιμετωπίσει τον καρκίνο. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο σήμερα δεν έχει καμία σχέση με τον τρόπο που το αντιμετωπίζαμε 50 χρόνια πριν και επίσης δεν θα έχει καμία σχέση με τον τρόπο που θα αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο σε 10 και σε 20 χρόνια από τώρα. Βαδίζουμε σε πιο αποτελεσματικές και πιο στοχευμένες θεραπείες. Μην ξεχνάμε, ότι εκτός από τα αντισώματα υπάρχουν και καινούργιες μορφές θεραπειών που αναπτύσσονται που είναι βασισμένες στην τεχνολογία mRNA το οποίο αρχικά ξεκίνησε για τον καρκίνο, αλλά λόγω κορωνοϊού έγινε γνωστό για την χρήση του στα εμβόλια. Σημαντικό θα είναι να υπάρξει μια γενική κινητοποίηση σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο με κοινό σκοπό την αντικαρκινική μάχη.

Τι θα λέγατε στους καρκινοπαθείς να προσέχουν μετά την αποθεραπεία και την ίασή τους;

Να έχουν στενή σχέση με τον ογκολόγο που εμπιστεύονται για παρακολούθηση και να υιοθετήσουν έναν υγιή τρόπο ζωής. Να θαυμάζουν τον εαυτό τους για τον αγώνα που έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν, πάντα μέσα από τον σεβασμό στην μοναδικότητά τους και στην ανθρώπινη φύση.