Τον ερχομό των εορτών ανακοινώνουν οι πόλεις ανά τον κόσμο με όμορφα στολίδια και χριστουγεννιάτικες μουσικές. Τα ελληνο-τουρκικά, τα οποία έτσι κι αλλιώς πάνε από το κακό στο χειρότερο, τα αφήνω προς το παρόν στην μπάντα και θα μιλήσω για την πρωτοβουλία του προέδρου Μπάιντεν για την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών.

Το συνέδριο ήταν, λόγω Covid-19,διαδικτυακό και κλήθηκαν να συμμετέχουν 110 χώρες. Η Τουρκία δεν προσκλήθηκε. Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν σχετίζονταν με το κατά πόσο οι εκλογές που διεξάγονται είναι ελεύθερες και οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούν έστω στοιχειωδώς.

Το θέμα της δημοκρατίας με απασχολεί για πάρα πολλά χρόνια. Από το 2015 κυκλοφόρησαν οι απόψεις μου περί δημοκρατίας και σε μορφή βιβλίου, προϊόν πολύχρονης μελέτης και έρευνας, με τίτλο: «Αναζητώντας Πρότυπο Δημοκρατίας για το Σήμερα», το οποίο στην τρίτη του έκδοση εμφανίστηκε με τον τίτλο: «Δούρειος Ιππος της Δημοκρατίας», εκδόσεις «Αμμων». Αυτές τις ημέρες θα κυκλοφορήσει και μια έκδοσή του στην αγγλική γλώσσα στις ΗΠΑ με τίτλο: «A Therapy for Dying Democracies» από την Dorrance Publishing Co. που είναι και διανθισμένη με αρκετά στοιχεία που έχουν σχέση και με την επικρατούσα κατάσταση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ. Τα αναφέρω όλα αυτά όχι για να διαφημίσω τα βιβλία μου αλλά για να γνωρίζετε ότι αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω στο άρθρο μου δεν αποτελούν προϊόν κάποιας ιδεοληψίας αλλά γνώσεων και εμπειρίας που έχω αποκτήσει μελετώντας την και δρώντας στο δύσκολο εργαστήρι της πολιτικής.

Κατ’ αρχάς δεν υπάρχει πουθενά στον πλανήτη χώρα όπου λειτουργεί δημοκρατικό πολίτευμα. Ολα τα λεγόμενα δημοκρατικά πολιτεύματα έχουν ως βάση το ολιγαρχικό πολίτευμα και η προέλευσή τους είναι ρωμαϊκή (το ρεπουμπλικανικό σύστημα) που χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους από το 500 π.Χ. και τελείωσε με την εξέλιξή του σε αυτοκρατορία.

Ως προς τις διακηρύξεις των δύο συστημάτων σε ό,τι αφορά τις αξιωματικές τους αρχές μπορεί κανείς να βρει και κάποιες ομοιότητες, όμως διαφέρουν κατά πολύ ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούν για την ικανοποίηση των αξιωματικών τους αρχών. Οι αρχαίοι Ελληνες επινόησαν τη λέξη δημοκρατία γιατί ήθελαν με αυτό να τονίσουν ότι οι πολίτες άρχουν και για το λόγο αυτό αξιοποίησαν ορισμένα συγκεκριμένα μέσα-εργαλεία, ώστε οι πολίτες να έχουν την εξουσία, με την έννοια ότι αυτή λειτουργεί απερίσπαστα, έτσι ώστε όλοι οι πολίτες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες, είναι ίσοι μπροστά στο νόμο και είναι όλοι ελεύθεροι να εκφράζουν ανεμπόδιστα τις σκέψεις και απόψεις τους με την προϋπόθεση ότι αυτές δεν περιορίζουν την ελευθερία των συμπολιτών τους να απολαμβάνουν την ίδια ελευθερία.

Τα μέσα που επέλεξαν για την ικανοποίηση των αξιωματικών αρχών της δημοκρατίας ήταν δυο. Το ένα καθόριζε τον τρόπο ανάδειξης των πολιτικών και δικαστικών αξιωματούχων και είχε ως βάση την κλήρωσή τους και το άλλο είχε ως βάση την ψηφοφορία για την ψήφιση νόμων και διαταγμάτων καθώς και την ανάδειξη των ειδικών (με την έννοια της ειδίκευσης που διέθεταν σε κάποιον τομέα) που αναλάμβαναν την υλοποίηση των προγραμμάτων ανάπτυξης και της τήρησης των νόμων.

Οι ψηφοφορίες γίνονταν στη Βουλή των πεντακοσίων που αναδεικνύονταν με κλήρωση από ομάδα εθελοντών (50 βουλευτές από κάθε εκλογική περιφέρεια) καθώς και στην Εκκλησία του δήμου, όπου συμμετείχαν μόνον άρρενες 20 ετών και άνω, η οποία διέθετε και απόλυτη εξουσία.

Η κλήρωση ως τρόπος ανάδειξης όλων όσων διέθεταν πολιτική και δικαστική εξουσία είχε επιλεχθεί με στόχο η δημοκρατία να διαθέτει ανεξάρτητους πολιτικούς και δικαστικούς από οποιουσδήποτε παράγοντες της κοινωνίας και η θητεία τους ήταν για ένα χρόνο. Ολοι οι αξιωματούχοι ήταν ανακλητοί, ενώ στο τέλος της θητείας τους, και όχι μόνον, καλούνταν σε λογοδοσία από τη Βουλή και την Εκκλησία του δήμου. Η Βουλή, λόγω του τρόπου σύνθεσής της, λειτούργησε πολλές φορές ως δικλείδα ασφαλείας και προστάτεψε αρκετά ικανοποιητικά τους δημοκρατικούς θεσμούς. Κάτι που δεν μπορεί να πει κανείς για την Εκκλησία του δήμου με την οποία συνδέεται και ο θεσμός της άμεσης δημοκρατίας (τίτλος με όνομα δίχως όμως τη χάρη, πέρα από το ότι η συμμετοχή δεν ήταν υποχρεωτική και συνήθως η σύνθεσή της -γεωγραφική και κοινωνική- ήταν κακή), όπου πολλές αποφάσεις της είχαν τη σφραγίδα ισχυρών προσωπικοτήτων της αθηναϊκής κοινωνίας με επιρροή (αριστοκράτες και πλούσιοι που διέθεταν και τις γνώσεις) που μπορούσαν και επηρέαζαν ψηφοφόρους δια της πειθούς καθώς και δι’ άλλων μη νόμιμων μέσων.

Στο ρεπουμπλικανικό σύστημα, από την άλλη μεριά, οι πολιτικοί αξιωματούχοι εκλέγονταν, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό, διά της διαπλοκής, όπως συνηθίζεται να γίνεται και σήμερα στις φερόμενες ως δημοκρατίες.

Για όλα τα παραπάνω εισηγούμαι δημοκρατικό σύστημα όπου λειτουργεί μόνον Βουλή με βουλευτές μιας τετραετούς θητείας για το 75% των βουλευτών, για δε το υπόλοιπο 25% και δεύτερη θητεία για να εξασφαλίζεται η συνέχεια. Το ψηφοδέλτιο κάθε κόμματος καταρτίζεται με κλήρωση και η ανάδειξη των βουλευτών γίνεται με δεύτερη κλήρωση μετά τις εκλογές. Οι συμμετέχοντες στο ψηφοδέλτιο ζουν και εργάζονται στην εκλογική τους περιφέρεια, είναι εθελοντές που, όμως, πρέπει να πληρούν τα καθορισμένα προσόντα για το αξίωμα.

Παρόμοιες διαδικασίες χρησιμοποιούνται και για την ανάδειξη περιφερειακών και δημοτικών συμβούλων. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η ανάδειξη βουλευτών και συμβούλων που είναι ελεύθεροι από οποιαδήποτε εξάρτηση και διαπλοκή. Επιπλέον, οι αξιωματούχοι στα κομματικά όργανα αναδεικνύονται διά της κλήρωσης βάσει κριτηρίων όπου τιμάται και η αξιοκρατία. Οι δε πρόεδροι των κομμάτων και οι κομματικοί υποψήφιοι περιφερειάρχες και δήμαρχοι εκλέγονται από τις νομαρχιακές συνελεύσεις των κομμάτων τους, όπου οι ψηφοφόροι είναι οι ανεξάρτητοι, επειδή είναι κληρωτοί, αξιωματούχοι των κομματικών οργάνων.

Ας ευχηθούμε ότι η δημοκρατία ως πολίτευμα θα εφαρμοστεί για να διασφαλίσουμε την πορεία του μέλλοντος.

* Ο Θεόδωρος Στάθης έζησε για χρόνια στις ΗΠΑ. Είναι πρώην βουλευτής Λάρισας με το ΠΑΣΟΚ, ενώ διετέλεσε υφυπουργός Εθνικής Αμυνας, αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού και υπουργός Γεωργίας. Είναι διδάκτωρ του Columbia University και πρόεδρος του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών.