ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Την αναπαλαίωση-συντήρηση μιας εικόνας του Αγίου Νικολάου, στο πλαίσιο της επικείμενης επίσκεψης του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Αμερική, έχουν αναλάβει δύο Ελληνες συντηρητές έργων τέχνης.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος προσκάλεσε στη Νέα Υόρκη τον ειδικό συντηρητή ιστορικών έργων τέχνης Βενιζέλο Γαβριλάκη και την σύζυγό του, Βάνα Καραγιάννη ζητώντας τους να αναλάβουν την συντήρηση της ιστορικής εικόνας που βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια μέσα στο Συνοδικό της Αρχιεπισκοπής.

Οι δύο συντηρητές δουλεύουν νυχθημερόν στο υπόγειο της Αρχιεπισκοπής ώστε να είναι όλα έτοιμα στο τέλος του μήνα, όταν ο Πατριάρχης θα φτάσει στη Νέα Υόρκη. Ο «Εθνικός Κήρυκας» («Ε.Κ.»), βρέθηκε στο χώρο και είδε από κοντά το δύσκολο έργο των συντηρητών μιας εικόνας που χρονολογείται στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα.

«Στην Αμερική ήρθαμε μετά από πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Ελπιδοφόρου, τον οποίο γνωρίζαμε από την Κωνσταντινούπολη και ο ίδιος γνώριζε την ποιότητα των εργασιών μας, της δουλειάς μας, όσον αφορά τη συντήρηση, και επειδή μας εμπιστεύεται, μας ζήτησε να συντηρήσουμε την εικόνα του Αγίου Νικολάου, η οποία βρίσκεται στο Συνοδικό της Αρχιεπισκοπής», τονίζει ο κ. Γαβριλάκης.

Η ιστορία της εικόνας

Προέρχεται από κάποια εκκλησία του Πόντου μαζί με κάποια ακόμη κειμήλια και εικόνες. Η εικόνα χρονολογείται στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Μιλάμε για 1780 με 1840. Η αρχική της κατάσταση ήταν αρκετά άσχημη και το βασικό της θέμα ήταν ότι είχε πολλά φουσκώματα από την υγρασία και τη θερμοκρασία και γινόταν απολέπιση της ζωγραφικής, δηλαδή έπεφταν κομμάτια. Επίσης, η εικόνα στο παρελθόν είχε επιζωγραφιστεί, δηλαδή πάνω από την αυθεντική εικόνα, την είχαν βάψει, είχαν ζωγραφίσει έναν ίδιο Αγιο Νικόλαο. Επίσης ανακαλύψαμε ότι στους καθαρισμούς που είχαν κάνει παλαιότερα είχαν γίνει κάποιες φθορές και μετά το έβαψαν από πάνω.

Για το λόγο αυτό έχουμε αφαιρέσει την επιζωγράφιση και έχει αποκαλυφθεί το αυθεντικό σχέδιο, στο πρόσωπο όμως θα γίνουν ακτινογραφήσεις και θα μπορέσουμε να δούμε σε τι κατάσταση βρίσκεται και θα κριθεί αν θα γίνει η αποκάλυψη ή αν θα παραμείνει η επιζωγράφιση», ανέφερε στον «Ε.Κ.» ο κ. Γαβριλάκης.

Ο ίδιος εξηγεί την διαδικασία της αναπαλαίωσης: «Το πρώτο στάδιο είναι η στερέωση της ζωγραφικής επιφάνειας, δηλαδή κολλάμε τα κομμάτια της ζωγραφικής με το ξύλο ώστε να μπορέσει να συνεχίσει την πορεία του στο χρόνο. Επειτα γίνεται ο καθαρισμός των επιζωγραφίσεων για να μπορέσουμε να αποκαλύψουμε το αυθεντικό στρώμα της ζωγραφικής.

Στη συνέχεια περνάμε στο κομμάτι της αισθητικής αποκατάστασης όπου αφότου συγκολληθεί η ρωγμή από την ένωση των δύο ξύλων και σταθεροποιηθεί θα γίνει το ρετούς. Θα βάλουμε το ίδιο χρώμα, την ίδια ποιότητα, τις ίδιες χρωστικές με κάποιες τεχνικές που χρησιμοποιούνται και στα μουσεία ώστε να μπορέσει η συνολική εικόνα του έργου να είναι όπως την είχαν κάνει αρχικά διατηρώντας την ιστορική του αξία».

Με την πρωτοβουλία του καλλιτεχνικού διευθυντή της Αρχιεπισκοπής Αμερικής, Νεκτάριου Αντωνίου παράλληλα με την συντήρηση γίνεται και ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο περιγράφει όλα τα στάδια και την πρόοδο της δουλειάς, καθώς και την έρευνα που έχει γίνει, την σκηνοθεσία-κινηματογράφηση του οποίου κάνει ο Ζαφείρης Χαϊτίδης.

«Ο Αρχιεπίσκοπος προς τιμήν του Πατριάρχη και προς τιμήν της νέας εκκλησίας του Αγίου Νικολάου που χτίζεται αυτή τη στιγμή συντηρεί την εικόνα και γι’ αυτό το λόγο μάς έκανε την πρόσκληση» τονίζει ο κ. Γαβριλάκης.

Ο Αρχιεπίσκοπος κατέβηκε στον χώρο όπου οι συντηρητές εργάζονται εντατικά ώστε να προλάβουν να ολοκληρώσουν την αναπαλαίωση με την άφιξη του Πατριάρχη.

«Κατέβηκα να δω την πρόοδο της εργασίας. Εχετε στήσει εδώ το εργαστήριο σαν χειρουργείο. Εχετε προχωρήσει πολύ, μπράβο», ανέφερε ο Αρχιεπίσκοπος.

Ο Βενιζέλος Γαβριλάκης εξήγησε στον κ. Ελπιδοφόρο λεπτομερώς τις εργασίες που γίνονται στην εικόνα ενώ ο Αρχιεπίσκοπος του συνέστησε τον ραδιολόγο κ. Λυμπεράκη, ο οποίος θα συμβάλει και αυτός κάνοντας μια ακτινογράφηση στην εικόνα που θα βοηθήσει τις περαιτέρω εργασίες.

«Σας φέραμε γιατί σας εμπιστευόμαστε», πρόσθεσε στους δύο συντηρητές ο Αρχιεπίσκοπος.

Η «Ιερά Παρακαταθήκη»

Ο Βενιζέλος Γαβριλάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Εχει καταγωγή από την Κρήτη και την Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε Συντήρηση Εργων Τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχει δουλέψει πάρα πολλά χρόνια στο Αγιον Ορος πάνω στη συντήρηση εικόνων, του Θεοφάνη κ.ά. Από το 2010 συνεργάζεται με το Πατριαρχείο.

Το 2012, μαζί με την σύζυγό του Βάνα, αποφάσισαν να φύγουν από την Ελλάδα εξαιτίας της κρίσης. Εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και άνοιξαν το δικό τους εργαστήριο το οποίο ονόμασαν «Ιερά Παρακαταθήκη». Παράλληλα, έχουν παραρτήματα και σε περιοχές της Ελλάδας, την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Αλεξανδρούπολη κ.α.

«Ασχολούμαστε με όλα τα έργα τέχνης, με ειδίκευση στις εικόνες και τους πίνακες ζωγραφικής, αλλά ασχολούμαστε και με άλλα έργα. Προσπαθούμε να ανεβάζουμε το επίπεδο της δουλειάς μας χρησιμοποιώντας επιστημονικές μεθόδους. Συνεργαζόμαστε με επιστήμονες, κάνουμε έρευνα για να μπορέσει η εργασία να γίνεται πιο σωστή, πιο τεκμηριωμένη. Στόχος μας είναι να μπορέσει ο κόσμος να καταλάβει τι θα πει συντήρηση και να μπορέσουμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο και τους ιθύνοντες ώστε να μπορέσουν να συντηρηθούν τα κειμήλια. Η ιερή παρακαταθήκη των προγόνων μας. Ακόμη, δίνουμε εφ’ όρου ζωής εγγύηση για την ποιότητα των εργασιών που κάνουμε», λέει ο κ. Γαβριλάκης.

Οι δύο συντηρητές αναλαμβάνουν συντηρήσεις ιστορικών έργων τέχνης ανά τον Κόσμο, όπου τους καλέσουν.

Το ζευγάρι έχει συνεργαστεί με το Πατριαρχείο και τις Μητροπόλεις αναλαμβάνοντας τη συντήρηση πολλών εικόνων και κειμηλίων. Η δουλειά τους είναι γνωστή σε πολλές χώρες του Κόσμου. Το πρακτορείο «Reuters», καθώς και το πρακτορείο «Getty» έχουν κάνει αφιερώματα στη δουλειά τους.

«Τελευταία δουλεύουμε στα Πριγκηπόνησσα, στην Πρίγκηπο για μια σημαντική εικόνα της Παναγίας της Ελεούσης που είναι αμφιπρόσωπη.

Πριν μερικά χρόνια είχαμε δουλέψει έναν πίνακα Αϊβαζόφσκι, του διάσημου ζωγράφου του 19ου αιώνα, ο οποίος ανήκε σε ιδιωτική συλλογή και τα έργα του εκτιμώνται σε πολλές χιλιάδες δολάρια ή ευρώ. Θα έλεγα ένας Πικάσο του 19ου αιώνα.

Επίσης, ένα από τα παλαιότερα έργα που έχουμε συντηρήσει και αυτό από ιδιωτική συλλογή και πολύ σπάνιο είναι ένα πορτρέτο Φαγιούμ, ήταν 2ος -3ος αιώνας, υπάρχουν ελάχιστα ανά τον Κόσμο, σε μουσεία και ελάχιστα σε ιδιωτικές συλλογές».

Ο κ. Γαβριλάκης κάνει την δουλειά αυτή τα τελευταία 27 χρόνια και αναφέρει τα έργα που έχει ξεχωρίσει. «Το πιο εντυπωσιακό έργο ήταν σίγουρα η συντήρηση του πορτρέτου του Φαγιούμ, που ήταν μεγάλη τιμή που ήρθα σε επαφή με ένα τέτοιο έργο. Και το άλλο, σίγουρα ο πίνακας Αϊβαζόφκσι, ένας αρκετά σημαντικής χρηματικής αξίας, αλλά εκτός αυτού ήταν και ένας πολύ διάσημος ζωγράφος. Εχω δουλέψει και πολλά σημαντικά βυζαντινά έργα και μεταβυζαντινά, όπως αυτά του Θεοφάνη στο Αγιον Ορος που βρίσκονται στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα».

Συντηρητής: Ο γιατρός των έργων τέχνης

Ο κ. Γαβριλάκης μιλάει με αγάπη για το επάγγελμά του, το οποίο, όπως λέει, είναι σαν του γιατρού. Είναι ο γιατρός των κειμηλίων, των έργων τέχνης. Είναι ένας συνδυασμός επιστήμης και τέχνης. Δηλαδή συνδυάζεις την επιστημονική γνώση, τεχνολογία, τεχνογνωσία παράλληλα με την τέχνη, τις χειρωνακτικές τέχνες, το καλλιτεχνικό.

Ο συντηρητής πρέπει να μπει μέσα στο έργο, να καταλάβει το έργο, να καταλάβει το πρόβλημά του, τι έχει. Οπότε υπάρχει ένας μυστικός κώδικας μεταξύ συντηρητή και έργου. Αυτό το αισθάνομαι πολλές φορές. Οτι υπάρχει μια επικοινωνία με το έργο, ότι σου δείχνει πως τώρα χρειάζομαι αυτό, τώρα το άλλο, εδώ ξεκινάμε, εδώ σταματάμε, αυτό είναι απίστευτο. Υπάρχει μια έμμεση επαφή με τον καλλιτέχνη πριν από εκατοντάδες χρόνια. Με το πινέλο του, με την τεχνική του και όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να φτάσει στα χέρια μας βλέπουμε όλη αυτή την πορεία, και αυτή την πορεία είναι που προσπαθούμε να φέρουμε στην πληρέστερη και αρχική του μορφή με τον ανάλογο σεβασμό σε όλες τις επεμβάσεις που κάνουμε, χωρίς να αλλοιώνουμε και να παρεμβαίνουμε στο έργο, και έτσι πορευόμαστε μέσα από αυτή τη μυστική συνομιλία που υπάρχει με τον καλλιτέχνη, στη συντήρηση και αποκατάσταση του έργου».

Περισσότερες πληροφορίες για τη δουλειά των Ελλήνων συντηρητών μπορείτε να βρείτε εδώ: https://ieri-parakatathiki.wixsite.com/ieri-parakatathiki/home?lang=el