«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις», έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης και από το τρίπτυχο αυτό («ελιά», «αμπέλι», «καράβι») του τιμημένου με Νόμπελ ποιητή μας σε αυτό το τεύχος του «Περιοδικού» στεκόμαστε στο πρώτο στοιχείο του, την «ελιά» και μπαίνουμε στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας της Λέσβου που βρίσκεται στο όμορφο και γεμάτο ζωή κεφαλοχώρι της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο του νησιού, πάνω από τον Κόλπο της Καλλονής.

Το Μουσείο που δημιουργήθηκε από το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς, το οποίο έχει και την ευθύνη για τη λειτουργία του, στεγάζεται στο χώρο του παλαιού κοινοτικού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής το οποίο εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την καλαισθησία του και την αρχιτεκτονική του.

Ο χώρος όλος «μυρίζει» ελιά, το πολύτιμο αυτό δώρο της φύσης που έχει συνδεθεί με την ιστορία και τον πολιτισμό όχι μόνο της Λέσβου αλλά ολόκληρης της Ελλάδος. Η ελιά βρίσκεται παντού, όπως παντού βρίσκεται και ο μόχθος των ανθρώπων του προηγούμενου αιώνα που έπαιρναν τον καρπό και τον μετέτρεπαν σε πλούτο για τους ίδιους και την κοινωνία τους.

Μέσα από τα κτίρια του παλιού κοινοτικού ελαιοτριβείου, όπως και μέσα από τον μηχανολογικό εξοπλισμό που έχουν αναπαλαιωθεί κατά τρόπο υποδειγματικό, ο επισκέπτης μπορεί να δει να ξετυλίγεται μπροστά του απλά, σύντομα και περιεκτικά η ιστορία της ελαιουργίας στην Ελλάδα. Σε αυτό βοηθάει και το πλήθος των πληροφοριών , από αναρτημένες παντού σχετικές πινακίδες, βιντεοπροβολές και διαδραστικούς πίνακες και βέβαια το φιλόξενο και ευγενικό προσωπικό του Μουσείου.

Στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου ο επισκέπτης θα γνωρίσει τα βασικά στάδια της ελαιοπαραγωγής: σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού και διαχωρισμός του λαδιού από το νερό. Θα δει επίσης τον αλευρόμυλο, που λειτουργούσε συμπληρωματικά κατά τους θερινούς μήνες, όταν δεν λειτουργούσε το ελαιοτριβείο.

Μια λεπτομέρεια που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη είναι ότι σε κάποια μηχανήματα υπάρχει η επιγραφή «ΙΣΗΓΟΝΗΣ ΣΜΥΡΝΗ». Πρόκειται για τα μηχανήματα που κατασκεύαζε η εταιρεία του Δημοσθένη Ισηγόνη, παππού του Αλέξανδρου Ισηγόνη που σχεδίασε το θρυλικό αυτοκίνητο «Mini Cooper» και έκανε μεγάλη καριέρα στη βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία.

Στις παλαιές αποθήκες ελαιοκάρπου, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει τον κύκλο των εργασιών που συνδέονται με την ελαιοπαραγωγή:

• Καλλιέργεια και φροντίδα της ελιάς.
• Παραγωγή υποπροϊόντων (πυρηνόξυλο, πυρηνέλαιο, σαπούνι).
• Εμπορία και διακίνηση στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
• Επαγγέλματα και δραστηριότητες που σχετίζονται με την ελαιοπαραγωγή.

Επίσης, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να μάθει για την ιστορία της «Μηχανής του Κοινού», του κοινοτικού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής και θα συνειδητοποιήσει πόσο πρωτοποριακή για την εποχή ήταν η διαδικασία της κοινοτικής ιδιοκτησίας και ποιος ήταν ο αντίκτυπός της στον κοινωνικό ιστό και τις οικονομικές δομές της περιοχής.

Και περιοδικές εκθέσεις

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο χώρο του Μουσείου φιλοξενούνται και περιοδικές εκθέσεις. Στην παρούσα φάση υπάρχει η έκθεση «1922» (μέχρι και τον Δεκέμβριο του τρέχοντος έτους), στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή και με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Συνθήκη της Λωζάννης.

Η έκθεση διατρέχει τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την Καταστροφή, τον ξεριζωμό, την επανεκκίνηση στην Ελλάδα, την ενσωμάτωση των προσφύγων και τη διατήρηση της μνήμης, αλλά και τη σημαντική προσφορά των Μικρασιατών προσφύγων στο νησί της Λέσβου. Οι πέντε εκθεσιακές ενότητες αξιοποιούν εμβληματικά κείμενα σπουδαίων λογοτεχνών, όπως είναι ο Φώτης Κόντογλου, η Διδώ Σωτηρίου, ο Ηλίας Βενέζης και οι Λέσβιοι Στράτης Μυριβήλης και Ασημάκης Πανσέληνος, αναδεικνύοντας τη δυναμική σχέση της Ιστορίας με τη λογοτεχνία.

Σπάνιο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα και ιερά κειμήλια αποκαλύπτουν στιγμές της ζωής πριν αλλά και μετά την τραγωδία του ’22. Ξεχωρίζουν ηχητικές μαρτυρίες προσφύγων, επιστολές στρατιωτών αλλά και η φορητή εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στο Αϊβαλί, που σώθηκε τελευταία στιγμή από βανδαλισμό.

Χώρος εκδηλώσεων

Στον υπαίθριο χώρο του Μουσείου φιλοξενούνται, εξάλλου, διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται πόλος έλξης για τους ντόπιους αλλά και για τους τουρίστες.

Αν βρεθείτε στη Λέσβο αξίζει τον κόπο να επισκεφθείτε το εν λόγω Μουσείο. Θα βουτήξετε βαθιά στην ιστορία του τόπου, του τόπου μας γενικά, θα περιηγηθείτε σε ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα και παράλληλα θα έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε από κοντά και το γραφικό χωριό της Αγίας Παρασκευής με τα αρχοντόσπιτά του. Μην το χάσετε.