Για την ελληνική κρίση, την ανακατεύθυνση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο, την άνοδο των τιμών της ενέργειας και το δημογραφικό πρόβλημα μας μίλησε η κ. Φαίη Μακαντάση, Διευθύντρια Ερευνών στον ερευνητικό οργανισμό διαΝΕΟσις.

Η συνέντευξη της κ. Μακαντάση στον «Ε.Κ.» έχει ως εξής:

«Εθνικός Κήρυκας»: Ποια ήταν τελικά τα αίτια της οικονομικής κρίσης και ποιες είναι οι θεμελιώδεις αδυναμίες της οικονομίας μας;

Φαίη Μακαντάση: Η ελληνική κρίση ξεκίνησε με αφορμή την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2008. Παρ’ όλα αυτά, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι στην πραγματικότητα οφειλόταν σε σημαντικές συσσωρευμένες θεμελιώδεις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και επιπλέον επιδεινώθηκε σημαντικά από την, κατά τεκμήριο, πολύ κακή πολιτικο-οικονομική αντιμετώπιση που είχε, με συνέπεια να είναι μία από τις βαθύτερες και πιο διαρκείς οικονομικές κρίσεις ανεπτυγμένης οικονομίας στη σύγχρονη ιστορία.

«Ε.Κ.»: Υπάρχει η ευκαιρία για την Ελλάδα να καλυφθεί πλήρως το υπερδεκαετές επενδυτικό κενό, αν κατευθυνθούν τα ευρωπαϊκά κεφάλαια εξ ολοκλήρου σε επενδύσεις;

Φ. Μακαντάση: Μία από τις σημαντικότερες αιτίες της αδυναμίας της χώρας να εξέλθει από την οικονομική κρίση, είναι η πολύ μεγάλη και διαρκής μείωση των επενδύσεων. Καθώς οι δαπάνες για επενδύσεις αδυνατούν από το 2010 να αντισταθμίσουν τη συνήθη απώλεια αξίας του υπάρχοντος φυσικού κεφαλαίου (αποσβέσεις), το απόθεμά του βαίνει από τότε μειούμενο. Αυτό έχει σαν συνέπεια την αναπόφευκτη συρρίκνωση του δυνητικού προϊόντος της χώρας μας και της αποδοτικότητας της εργασίας, που οδηγούν σε αύξηση της ανεργίας και μείωση των πραγματικών μισθών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία για τις επενδύσεις του 2021, οι οποίες ήταν αρκετά αυξημένες, η σωρευτική απώλεια παγίου κεφαλαίου από το 2010 εκτιμάται ότι κορυφώθηκε το 2021 στα 95,3 δισ. ευρώ (σε αξίες του 2015) και εφεξής θα αρχίσει να απομειώνεται. Αυτό είναι το συνολικό ύψος των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου που χρειάζεται να πραγματοποιήσουμε υπεράνω των αποσβέσεών του, ώστε το απόθεμα παγίου κεφαλαίου της οικονομίας μας να επιστρέψει στα προ-κρίσης επίπεδα.

«Ε.Κ.»: Πώς μπορεί να επιδιωχθεί μια ανακατεύθυνση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο που θα την οδηγήσει σε μια πορεία μακροχρόνιας διατηρήσιμης ανάπτυξης;

Φ. Μακαντάση: Είναι σαφές ότι οι παραπάνω ευρωπαϊκοί πόροι –μαζί με τη μόχλευση από ιδιωτικούς πόρους– έχουν τόσο μεγάλο συνολικό μέγεθος που περισσότερο μοιάζουν με το σχέδιο Μάρσαλ, παρά με ένα σύνηθες ευρωπαϊκό πρόγραμμα. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ευκαιρία ιστορικών διαστάσεων να χρησιμοποιηθεί η ισχύς αυτού του εργαλείου οικονομικής πολιτικής όχι απλά για την κάλυψη του επενδυτικού κενού της οικονομικής κρίσης, αλλά επιπλέον για την ανακατεύθυνση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο που θα της δώσει διαρκή και διατηρήσιμη ώθηση για τις επόμενες δεκαετίες.

Χρειάζεται στρατηγική στόχευση που οφείλει να περιλαμβάνει πρώτα από όλα την εστίαση στους κλάδους εντάσεως εργασίας. Την παροχή, δηλαδή, υψηλότερης προτεραιότητας και ισχυρότερων κινήτρων στις επενδύσεις σε επιχειρηματικές δραστηριότητες που στηρίζονται συγκριτικά περισσότερο στην εργασία έναντι των υπολοίπων συντελεστών παραγωγής. Ετσι, κάθε μονάδα επιπλέον φυσικού κεφαλαίου θα δημιουργεί περισσότερες νέες θέσεις εργασίας, απομειώνοντας γρηγορότερα το απόθεμα αναξιοποίητου πόρου που ονομάζεται ανεργία.

Ενα δεύτερο στοιχείο της στρατηγικής στόχευσης των επενδύσεων είναι η ειδική μέριμνα στις επενδύσεις που θα συνεισφέρουν περισσότερο στην ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας, όπως π.χ. οι επενδύσεις που δημιουργούν μονάδες παραγωγής μεγάλης κλίμακας και οι επενδύσεις που εισαγάγουν εξοπλισμό τεχνολογίας αιχμής και σύγχρονη τεχνογνωσία.

«Ε.Κ.»: Πόσο σημαντική είναι η εκρηκτική άνοδος των τιμών της ενέργειας και τι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό;

Φ. Μακαντάση: Η ενέργεια είναι ένα πρακτικά αναντικατάστατο ενδιάμεσο αγαθό που χρησιμοποιείται στην παραγωγή όλων των υπολοίπων αγαθών και συνεπώς μπορεί να χαρακτηριστεί ως το «ψωμί της οικονομίας». Η εκρηκτική αύξηση του κόστους της ενέργειας που παρατηρήθηκε αρχικά με την επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας μετά την πανδημία και στη συνέχεια ενισχύθηκε πολλαπλά από τον πόλεμο στην Ουκρανία αποτελεί ασφαλώς έναν τεράστιο επιβαρυντικό παράγοντα για όλες τις οικονομίες του κόσμου.

Βλέπετε, το αυξημένο κόστος της ενέργειας δεν επηρεάζει απλά τους «τελικούς» καταναλωτές της, δηλαδή τα νοικοκυριά, αλλά υπεισέρχεται σε όλους τους κρίκους κάθε αλυσίδας αξίας, με αποτέλεσμα αναπόφευκτα να μετακυλίεται στην τιμή όλων των ενδιάμεσων και τελικών αγαθών, μιλάμε δηλαδή για ενεργειακό πληθωρισμό. Συνεπώς, η προστασία των νοικοκυριών από τις αυξημένες τιμές στα ενεργειακά αγαθά που καταναλώνουν άμεσα έχει πολύ μικρή αποτελεσματικότητα, καθώς τα αφήνει ακάλυπτα από την άνοδο των τιμών στο σύνολο των υπολοίπων αγαθών που καταναλώνουν. Αναδύεται, επομένως, η ανάγκη για τον γενικότερο περιορισμό της «μετάδοσης» του «ιού» του υπέρογκου ενεργειακού κόστους μεταξύ των ιστών της παραγωγικής οικονομίας, ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο του ενεργειακού πληθωρισμού. Η ανάγκη αυτή γίνεται ακόμα πιο επιτακτική αν συνυπολογίσουμε το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας που προκύπτει για τις ελληνικές επιχειρήσεις από το γεγονός ότι τα περισσότερα κράτη της ΕΕ –η οποία αποτελεί τον κυριότερο συναλλασσόμενο στο διεθνές εμπόριο της Ελλάδας– είχαν το δημοσιονομικό περιθώριο και προχώρησαν σε άμεσες και γενναίες μειώσεις στη φορολογία των ενεργειακών αγαθών, με στόχο να προφυλάξουν παράλληλα τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις τους.

«Ε.Κ.»: Ο ταχέως γηράσκων δημογραφικά πληθυσμός της Ελλάδας δεν βοηθά. Πώς γεμίζουμε τη δεξαμενή του οικονομικά ενεργού πληθυσμού;

Φ. Μακαντάση: Πράγματι, σύμφωνα με δημογραφικές προβολές των μελετών της διαΝΕΟσις, αναμένεται ότι ως το 2050 ο πληθυσμός της Ελλάδας να είναι μεταξύ 8,3-10 εκατ. άτομα, ενώ ο εν δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί από τα 7 εκατ. το 2015 στα 4,8-5,5 εκατ. Οι οικονομικές συνέπειες αυτών των μεταβολών μπορούν να συνοψιστούν πρωτίστως στην αναπόφευκτη μείωση της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας και του ΑΕΠ της χώρας μας, με επιπτώσεις στο δημόσιο χρέος και το ασφαλιστικό σύστημα. Η συσσώρευση δημοσίου χρέους μπορεί να είναι οικονομικά σκόπιμη υπό το πρίσμα ότι οι μελλοντικές γενιές θα έχουν στα χέρια τους ισχυρότερες οικονομικές δυνατότητες και συνεπώς η σημασία του χρέους θα είναι μικρότερη. Αυτό, όμως, ανατρέπεται πλήρως με τη μείωση του πληθυσμού, καθώς το κατά κεφαλήν βάρος του χρέους θα αυξηθεί δυσχερώς.

Ως προς το ασφαλιστικό σύστημα, ένα αναδιανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα, όπως αυτό της Ελλάδας, απαιτεί μια ελάχιστη αναλογία οικονομικά ενεργών ατόμων προς τους συνταξιούχους ώστε να είναι βιώσιμο. Η αναλογία αυτή στην Ελλάδα βαίνει διαρκώς επιδεινούμενη, με αποτέλεσμα την ανάγκη δημοσιονομικών ενισχύσεων που επιβαρύνουν περαιτέρω το πρόβλημα του χρέους. Χρειάζονται δραστικές πολιτικές για την εναρμόνιση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και την ενθάρρυνση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας -έχουμε διαχρονικά μια από τις θέσεις των ουραγών της ΕΕ σε αυτόν τον δείκτη, αλλά και εκμετάλλευσης ενός εργατικού δυναμικού που βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας- έχουμε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ (12,7% έναντι 6,72% του ευρωπαϊκού μ.ό. για τον Απρίλιο) και τα υψηλότερα σε μακροχρόνια άνεργους (8,4% vs 2,6% μ.ό. της ΕΕ για το τελευταίο τρίμηνο του 2021) και νέους στις ηλικίες 15-24 (36,8% vs 13,9% μ.ό της ΕΕ, παρομοίως).