Η ιστορία της νεοελληνικής μουσικής πρέπει να περιλαμβάνει πάντοτε και τις συνθέσεις μη Ελλήνων. Αυτά τα τραγούδια ή άλλες μουσικές συνθέσεις για ή σχετικά με Ελληνες αποτελούν εξίσου μέρος της συλλογικής μας μουσικής ιστορίας με αυτές που δημιουργούμε για εμάς τους ίδιους.

Οι συγκεκριμένες ιδέες και αντιλήψεις που έχουν οι μη Ελληνες για εμάς είναι εξίσου σημαντικές κοινωνικά με αυτές που δημιουργούμε εμείς για τους εαυτούς μας. Το γεγονός ότι θα υπήρχαν τραγούδια, χοροί ή κάποια άλλη μορφή τέχνης που θα προσδιορίζονταν συγκεκριμένα από τους δημιουργούς τους ως σαφώς «ελληνικά» έχει μακρά ιστορία και ένα μοναδικό σύνολο πολιτισμικών εκφράσεων που δεν έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί, πόσω μάλλον διερευνηθεί λεπτομερώς. Θα υποστήριζα επιπλέον, ότι οι μουσικές δημιουργίες αυτών των μη Ελλήνων συνθετών μπορεί να έχουν μερικές φορές πολύ μεγαλύτερη ιστορική σημασία από ό,τι η «ελληνική» μουσική που μοιραζόμαστε μεταξύ μας.

Το παρόν πόνημα είναι μια σύντομη ανασκόπηση των πρώτων αμερικανικής σύνθεσης ποιημάτων, τραγουδιών και άλλων καλλιτεχνικών δημιουργιών για μία συγκεκριμένη Ελληνίδα που έζησε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενα συγκεκριμένο τραγούδι είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο καθώς η Ελληνίδα στην οποία βασίζεται το τραγούδι είχε πεθάνει περίπου τριάντα χρόνια πριν από την πρώτη σύνθεση ή εκτέλεση οποιασδήποτε μουσικής ή δημόσιας εκτέλεσης βασισμένης στη ζωή της.

Η ζωή και το ίδιο το όνομα αυτής της νεαρής Ελληνίδας έγινε ένα διαχρονικό σύμβολο. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η πρόσθετη διάσταση και, συνεπώς, η σημασία που προσδίδεται σε κάθε διαδοχική δημιουργία.

Το 1827, η Γαραφιλιά Μοχάμπλι (Garafilia Mohabli) ήταν μια 11χρονη ή 12χρονη Ελληνίδα σκλάβα που επρόκειτο να πουληθεί σε ένα τουρκικό σκλαβοπάζαρο. Βλέποντας τον Τζόζεφ Λάνγκντον (Joseph Langdon), έναν Αμερικανό έμπορο στο πλήθος που την περιτριγύριζε, η νεαρή Γαραφιλιά τον παρακάλεσε να τη σώσει από μια μοίρα χειρότερη από θάνατο. Ο Λάνγκντον το έκανε και την υιοθέτησε ως κόρη του. Κανονίστηκε έτσι ώστε η Γαραφιλιά να αποπλεύσει στη Βοστώνη και να ζήσει με την οικογένεια Λάνγκντον. Δεδομένης της καταγωγής της Γαραφιλιάς, του εν εξελίξει Ελληνικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας και του πόσο λίγοι Ελληνες ζούσαν τότε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν αναπόφευκτο ότι, εκτός από την προσωπική της ιστορία, η κοινωνική θέση της οικογένειας Λάνγκντον παρείχε στη Γαραφιλιά και ευκαιρίες να γνωρίσει πολλούς αξιόλογους Αμερικανούς.

Δυστυχώς λίγο μετά την άφιξή της η Γαραφιλιά πέθανε από φυματίωση στις 17 Μαρτίου 1830. Κατά τη διάρκεια της πολύ σύντομης παραμονής της στις Ηνωμένες Πολιτείες και σίγουρα μετά το θάνατό της, η Γαραφιλιά έγινε απροσδόκητα μια δημοφιλής φιγούρα σε διάφορες αμερικανικές μορφές τέχνης. Ακολουθεί μια σύντομη απαρίθμηση αυτών των καλλιτεχνικών εκφράσεων.

Η πρώτη ήταν ένα ποίημα στο βιβλίο της Λυδίας Χάντλεϊ Σιγκούρνεϊ (Lydia Huntley Sigourney), «Zinzendorff and Other Poems» (1836), με τον απλό τίτλο «Garafilia Mohalby». Αυτό το ποίημα λέγεται ότι οδήγησε σε μια χαρακτική σε μια καρφίτσα που έγινε η ίδια ένα αξιοσημείωτο έργο τέχνης. Στη συνέχεια, λέγεται ότι το ποίημα ενέπνευσε τον Αμερικανό γλύπτη Χάιραμ Πάουερς (Hiram Powers), ο οποίος σύντομα φιλοτέχνησε το άγαλμα της «Ελληνίδας Σκλάβας». Το άγαλμα του Πάουερς απέκτησε διεθνή φήμη και τελικά περιόδευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, αρκετές φορές.

Δεδομένης της εποχής, κατά την οποία η δουλεία ήταν αναμφίβολα το κεντρικό πολιτικό ζήτημα σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, το άγαλμα του Πάουερς στάθηκε αφορμή για την εμφάνιση ενός σκίτσου μιας Αφροαμερικανίδας σκλάβας, το οποίο την παρουσίαζε αλυσοδεμένη, όπως απεικονιζόταν στο άγαλμα του Πάουερς. Η «Virginia Slave», εικονογράφηση που είχε την δική της πλειάδα νοημάτων για τους Αμερικανούς υποστηρικτές της κατάργησης της δουλείας εκείνη την εποχή.

Χωρίς αμφιβολία, η ιστορία της ζωής της Γαραφιλιάς συνέχισε να εμπνέει τους Αμερικανούς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Η Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ (Elizabeth Barrett Browning) συνέθεσε το ποίημα, με τίτλο «Hiram Power’s Greek Slave». Το 1853, η Χάριετ Μπίτσερ Στόου (Harriet Beecher Stowe) στο «The Key to Uncle Tom’s Cabin», αναφέρεται στην Ελληνίδα σκλάβα Γαραφιλιά ως έμπνευση για το «Uncle Tom’s Cabin» γράφοντας: «Ημουν στη Σμύρνη όταν ο Αμερικανός πρόξενος μας πλήρωσε για μια όμορφη Ελληνίδα στο σκλαβοπάζαρο. Την είδα να επιβιβάζεται στο ‘Suffolk’, για να σταλεί στην Αμερική για να μορφωθεί».

Η Λούσι Στόουν (Lucy Stone) (1818-1893), κορυφαία φεμινίστρια και υπέρμαχος της κατάργησης του νόμου της εποχής, μιλούσε συχνά για τη θετική επιρροή που ασκούσε η ζωή και η συνεχιζόμενη δημοτικότητα της Γαραφιλιάς Μοχάλμπι σε όλες τις γυναίκες στην Αμερική που αγωνίζονταν για την ισότητα.

Το ότι οι Αμερικανοί γοητεύτηκαν απόλυτα από την ιστορία της ζωής της Γαραφιλιάς δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, αφού η ιστορία της ζωής της συνέχισε να εμπνέει και να ωθεί στη δημιουργία περαιτέρω καλλιτεχνικών έργων. «Στη δεκαετία του 1850, ο Καρλ Χάουζ (Carl Hause) ανέθεσε στον Καρλ Γκάρτνερ (Carl Gartner) να συνθέσει μια μαζούρκα για πιάνο προς τιμήν της Ελληνίδας σκλάβας Γαραφιλιάς. Ο Καρλ Γκάρτνερ και ο Καρλ Χάουζ είχαν ένα δημοφιλές τρίο στην περιοχή της Βοστώνης – δίδασκαν επίσης μουσική». Η «Garafilia Mazurka» συντέθηκε από τον Καρλ Γκάρτνερ ως ορχηστρικό κομμάτι για πιάνο (c.f. http://hdl.loc.gov/loc.music/sm1855.270730).

Ως εκ τούτου, η «Garafilia Mohalbi’s Mazurka» φαίνεται να είναι το πρώτο τραγούδι που γράφτηκε από Αμερικανό για έναν Ελληνα που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά υπάρχουν και άλλα. Η αίσθηση που προκάλεσε το άγαλμα της Ελληνίδας Σκλάβας του Χάιραμ Πάουερ σε όλη τη χώρα οδήγησε στη θεατρική κωμωδία «The Greek Slave». Στο έργο αυτό παρουσιάστηκε το εξαιρετικά δημοφιλές βαλς «Greek Slave» από τη στρατιωτική μπάντα Arthur Pryor’s Military Band (Victor 2795 περ. 1904-1905).

Είναι πραγματικά εκπληκτικό το πώς μπορούμε να εντοπίσουμε τη συνεχή επιρροή της Γαραφιλιάς σε διάφορους τομείς. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι ότι αρκετές γενιές Αμερικανίδων ονομάστηκαν «Garafilia», τόσο ως μικρό όνομα όσο και ως μεσαίο. Ενώ αυτό αποτελεί μια ιδιαίτερα περίεργη αναγνώριση των συνεχιζόμενων δομικών νοημάτων της Γαραφιλιάς για τον μέσο Αμερικανό, καταδεικνύει σαφώς την ταύτιση με αυτό το άτομο με έναν τρόπο που δεν έχει ακόμη εξεταστεί συστηματικά. Αυτό το ζήτημα της ονοματοδοσίας έχει μια ιδιαίτερα περίεργη τροπή.

Το 1873, 43 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατο της Γαραφιλιάς Μοχάλμπι, οι εφημερίδες της Ουάσιγκτον φιλοξενούσαν διάφορες διαφημίσεις που σημείωναν με κεφαλαία γράμματα: «Η MISS GARAFILIA MOHALBI θα τραγουδήσει με την ευκαιρία αυτή, μεταξύ άλλων κομματιών, το ‘Star-Spangled Banner’ (Evening Star (Washington, DC) 3 και 4 Μαρτίου 1873 – Taglicher Washingtoner Anzeiger 6 Μαρτίου 1873)».

Αυτό είναι όλο. Καμία περαιτέρω εξήγηση ή σχόλιο. Στα αγγλικά ή στα γερμανικά.

Αλλες καταχωρήσεις σημειώνουν «Willard’s Hall. Τετάρτη 5, 1873, Μεγάλη Συναυλία Εγκαινίων και τελευταία εμφάνιση της MISS GARAFILIA MOHALBI. Στην εμφάνιση αυτή θα τη συνοδεύσουν το WASHINGTON SAENGERBUND, και οι ακόλουθοι διακεκριμένοι καλλιτέχνες: ο κ. LUDVIG RUBEN, τενόρος, ο κ. W. A. WIDNEY, βαρύτονος, και ο διάσημος πιανίστας κ. CHAS. E. PRATT.  Είσοδος… $1. Κρατημένες θέσεις, 25 σεντς επιπλέον, στο Ellis’ Music Store (Evening Star (Washington, DC) 4 Μαρτίου 1873)».

Πρέπει να σημειωθεί ότι η Γαραφιλιά Μοχάλμπι τραγούδησε τον αμερικανικό εθνικό ύμνο. Οπότε, τι σήμαινε όλη αυτή η προσοχή των Μέσων Ενημέρωσης;

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα έγγραφα, φαίνεται ότι υπήρξε μια Ιταλίδα τραγουδίστρια της όπερας της οποίας το όνομα ήταν «Garafilia Mohalbi». Προς το παρόν, το μόνο που μπορώ να βρω είναι αυτές οι ειδησεογραφικές αναφορές και διαφημίσεις του 1873. Παρόλα αυτά, μοιάζει προφανές ότι το συγκεκριμένο τραγούδι και το όνομα του ατόμου που το τραγουδούσε σήμαιναν ότι η γερμανική κοινωνία που φιλοξενούσε την εκδήλωση ήταν συλλογικά ευγνώμων και αποδέχονταν τη δική της νέα μεικτή αμερικανική ταυτότητα.

Αυτή η δεσποινίς Μοχάλμπι φαίνεται να έχει εμφανιστεί και αλλού. Σας προτείνω να κοιτάξετε τη φωτογραφία του 1873 «The Old State House» του Χάρτφορντ του Ρίτσαρντ Σ. ΝτεΛάματερ (RichardS. DeLamater) (1833-1915), όπου μια διαφήμιση σε πεζοδρόμιο γράφει: «Τετάρτη 28 Μαΐου ’73 / …ROBERTS’ OPERAHOUSE / Μόνο για μια βραδιά! / ΤΡΙΤΗ 27 ΜΑΪΟΥ / ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΑΥΛIΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΧΑΛΜΠΙ! / ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ ΓΑΡΑΦΙΛΙΑ/ ΜΟΧΑΛΜΠΙ / … / ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ (http://emuseum.chs.org/emuseum/objects/1705…)».

Σαφώς η Γαραφιλιά Μοχάλμπι ήταν ένα διαχρονικό σύμβολο πολιτισμού όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά και πολύ αργότερα. Οι μελλοντικές ελληνοαμερικανικές μελέτες πρέπει να στραφούν προς αυτή την ξεχωριστή ιστορική προσωπικότητα.