Εχουμε την πεποίθηση ότι ελάχιστοι συνέλληνες υπάρχουν ακόμη σήμερα σε όλα τα μήκη και πλάτη του Κόσμου που πιστεύουν ότι είναι δυνατό να κατακτηθεί η νεοελληνική μας γλώσσα από τις νέες γενιές ελληνοπαίδων και να καρπίσει χωρίς την παράλληλη διδασκαλία στοιχείων της αρχαίας ελληνικής, κατά κύριο λόγο της αττικής διαλέκτου. Γιατί, όπως έχει συχνά τονιστεί, εάν περιχαρακωθεί η Νεοελληνική στη συγχρονική της διάσταση μόνο και αποξενωθεί από την αρχαία μητέρα και τροφό της -και γενικότερα από τη λόγια γλωσσική μας παράδοση- είναι αναπότρεπτο να ατονήσει και βαθμηδόν να συρρικνωθεί σε εκδοχή αποστεωμένη και μονολιθική. Αφού πρόδηλο είναι ότι θα έχει αποκοπεί από τον γραμματικό και συντακτικό μηχανισμό παραγωγής και σύνθεσης και από τις ετυμολογικές ρίζες, δηλαδή από τις ζείδωρες πηγές της, θα διδάσκεται αναποφεύκτως στατικά και ρηχά.  Αυτό θα εξυπηρετεί βεβαίως τους χρήστες της, ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους πληροφοριακά στον καθημερινό βίο, όχι όμως να αποδύονται σε επίτευξη σοβαρής γλωσσικής δημιουργίας, διότι δεν θα μπορούν να αντλούν υλικό από όλα τα κοιτάσματά της, να επωφελούνται από τις δυνατότητες και τον πλούτο της και έτσι να επιτυγχάνουν παραγωγή λόγου απαιτητικότερου και ποιοτικά ανώτερου.

Είναι ευνόητο επίσης ότι χωρίς να έλθουμε σε επαφή με την αρχαία ελληνική, που θα μας εξοικειώσει με τις παραγωγικές ρίζες της γλώσσας μας και θα μας καταστήσει ικανούς να συνάγουμε τη σημασία των λέξεων από την ετυμολογία τους, θα αντιμετωπίζουμε ολοένα και μεγαλύτερες δυσχέρειες στην κατανόηση κειμένων, ειδικότερα από τη λόγια γραμματεία μας (λ.χ. Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Κάλβος, εκκλησιαστικά κείμενα), με αποτέλεσμα αναρίθμητα έργα της γραπτής μας παράδοσης να καταστούν σχεδόν απροσπέλαστα στους νέους μας. Εχουμε όμως άραγε το δικαίωμα να τους αποξενώσουμε από έναν τόσο μεγάλο και πολύτιμο πνευματικό θησαυρό του Εθνους και του λαού μας; Εξάλλου χωρίς αυτή τη γνώση η Νεοελληνική θα αντιμετωπίζει ανυπέρβλητες δυσκολίες στο να πλάθει νέες λέξεις που απαιτεί αδιάλειπτα η ζωή και, το χειρότερο, θα γίνεται ολοένα και πιο ευένδοτη στην αφόρητη πίεση των ξένων γλωσσών, ειδικότερα της παγκόσμιας πλέον γλώσσας, της Αγγλικής, και αναπότρεπτα θα αφελληνίζεται, γιατί οι χρήστες της δεν θα έχουν τη δυνατότητα να επινοούν τα ελληνολεκτικά ισοδύναμα των ξένων όρων, αφού θα είναι αποκομμένοι από τις αστείρευτες πηγές της μητέρας-γλώσσας.

Το ότι λοιπόν η διδασκαλία της αρχαίας Ελληνικής -που πρέπει να γίνεται παράλληλα και συμπληρωματικά με τη συστηματική διδασκαλία της Νεοελληνικής- κρίνεται απαραίτητη είναι νομίζουμε κάτι το αναμφισβήτητο. Εκεί όμως όπου υπάρχει όντως πρόβλημα είναι στα μέσα και στον τρόπο διδασκαλίας, στα Αναγνωσματάρια, δηλαδή, που πρέπει να εισαχθούν, καθώς και στη μέθοδο διδασκαλίας. Δυστυχώς και στους δύο αυτούς τομείς δεν έχουμε σημειώσει έως τώρα αξιόλογες επιτυχίες. Ακριβέστερα, η εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση αποτέλεσε συχνότατα κατά τις τελευταίες δεκαετίες τραυματική εμπειρία για διδάσκοντες και διδασκομένους. Γιατί, μολονότι έχουν καταβληθεί σύντονες προσπάθειες από έγκριτους φιλολόγους και εκπαιδευτικούς, προκειμένου να συνταχθούν σχετικά βιβλία και μεθοδικοί οδηγοί διδασκαλίας, και τα διδακτικά εγχειρίδια που είναι σήμερα σε χρήση, αλλά και τα προηγούμενα καθώς και τα παλαιότερα, είναι, κατά την ταπεινή μας γνώμη, όχι τα πλέον κατάλληλα γι’ αυτόν τον σκοπό, θα λέγαμε μάλιστα ότι, κατά ένα μεγάλο ποσοστό και ανεξαρτήτως των φιλότιμων προθέσεων των ικανότατων και διακεκριμένων συγγραφέων τους, σε αυτά οφείλεται δυστυχώς η αποτυχία του μαθήματος και ιδιαίτερα η απέχθεια ενός μεγάλου αριθμού μαθητών προς αυτό. Τα ίδια πρέπει να αναφέρουμε και για τις μεθόδους διδασκαλίας τις οποίες εφαρμόζουμε στη συγκεκριμένη περίπτωση, που είναι εν πολλοίς αναχρονιστικές και απρόσφορες, αφού σε αρκετές περιπτώσεις δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν οι διδαχές της σύγχρονης παιδαγωγικής επιστήμης και δεν αξιοποιούνται στο βαθμό όπου πρέπει οι βέλτιστες διεθνείς πρακτικές ως προς τη διδασκαλία και την κατάκτηση των αρχαίων μορφών της ελληνικής γλώσσας.

Ειδικότερα, στην προκειμένη περίπτωση φαίνεται αναμφίλεκτο ότι τα αναγνωσματάρια που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, όπως και αυτά που χρησιμοποιούνται τώρα, είναι κατά κανόνα απρόσφορα για παιδιά 12 έως 15 ετών. Και εξηγούμαι: οι ενότητες που περιέχουν είναι αδικαιολόγητα πολυσέλιδες και υπερφορτωμένες με ύλη που πράγματι προξενεί ανία και κόπωση στους μικρούς μαθητές, τα κείμενα που περιλαμβάνουν είναι εκτενέστατα και σε πολλές περιπτώσεις δυσνόητα για παιδιά Γυμνασίου – συνοδευόμενα από ένα σωρό λεξιλογικά και εξηγητικά σχόλια και, το χειρότερο, από ένα πλήθος γραμματικών και συντακτικών όρων, κανόνων, εξαιρέσεων και άλλων περιττών λεπτομερειών.

Ωστόσο, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας την ηλικία των μαθητών και συνεπώς τη μαθησιακή και προσληπτική ικανότητά τους, το βεβαρημένο καθημερινό πρόγραμμά τους τόσο από τα άλλα μαθήματα όσο και από τις πρόσθετες εξωσχολικές δραστηριότητές τους, οδηγούμαστε αβίαστα στο συμπέρασμα ότι τα εγχειρίδια αυτά επιβάλλεται να είναι ολιγοσέλιδα και ανάλαφρα, με περιεχόμενο σε γενικές γραμμές απλό, ευκολονόητο και όσο το δυνατόν περισσότερο ελκυστικό. Ετσι κάθε ενότητα δεν θα πρέπει να εκτείνεται πέραν των δύο ή το πολύ τριών σελίδων, τα κείμενα ευκταίο θα ήταν να μην είναι εκτενέστερα των τριών ώς το πολύ πέντε στίχων και να πλαισιώνονται με συνοπτικό αλλά κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα και με τα απολύτως απαραίτητα λεξιλογικά και ερμηνευτικά στοιχεία. Τα μικροκείμενα αυτά, αυτούσια ή διασκευασμένα, σκόπιμο κρίνεται να προέρχονται από πεζά έργα της αττικής διαλέκτου -αφού, όπως προσφυέστατα έχει ειπωθεί, η διάλεκτος αυτή αποτελεί το αναντικατάστατο όχημα που έχει τη δυνατότητα να μας μεταφέρει σε όλες τις γλωσσικές περιοχές της Ελληνικής- και να είναι βατά και εύληπτα, με τη βοήθεια φυσικά του διδάσκοντος και των παρατιθέμενων σχολίων.

Στη διδασκαλία των κειμένων θα πρέπει να αποφεύγεται η εφαρμοζόμενη συνήθως μέθοδος της κατά λέξη μετάφρασης και μάλιστα αφού προηγείται κατά κανόνα η πληκτική και εκνευριστική εκείνη συντακτική ανάλυση-ανατομία των περιόδων του κειμένου. Προτιμότερο θα ήταν να καλούνται οι μαθητές να αποδίδουν, με ελεύθερο τρόπο, το νόημα των περιόδων – αυτενεργώντας αβίαστα υπό την καθοδήγηση του διδάσκοντος και με τη βοήθεια των παρακείμενων ερμηνευτικών σχολίων. Κάποιες εύστοχες ερωτήσεις κατανόησης κάτω από τα κείμενα θα ήταν πολύ χρήσιμες σε αυτή την περίπτωση. Εκεί όμως όπου πρέπει να διατίθεται ο περισσότερος χρόνος και να δίδεται η μεγαλύτερη βαρύτητα δεν είναι ούτε η νοηματική απόδοση των κειμένων ούτε τα γραμματικά ή τα συντακτικά φαινόμενα -ειρήσθω εν παρόδω ότι από τη Γραμματική και το Συντακτικό της αττικής διαλέκτου πρέπει να διδάσκονται μόνο τα πιο βασικά και απαραίτητα στοιχεία- αλλά η ετυμολογική συσχέτιση των καινούργιων κάθε φορά λέξεων με τις συναφείς λέξεις της νέας Ελληνικής. Γιατί το μάθημα αυτό παραμένει κατά βάση γλωσσικό, αφού ο κυριότερος στόχος του είναι να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η νεοελληνική γλώσσα έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική και ότι αποτελεί εξέλιξη και συνέχειά της.

Θα δοκιμάσουν όντως πραγματική έκπληξη οι μαθητές όταν συνειδητοποιήσουν επί παραδείγματι ότι οι περίεργοι εκείνοι τύποι των διακοσίων περίπου ανώμαλων ρημάτων της αρχαίας ελληνικής -που δυσκολεύονται ομολογουμένως τόσο πολύ να απομνημονεύσουν- μέσω των μηχανισμών παραγωγής και σύνθεσης κυλούν σαν γάργαρο νερό στα χείλη τους τόσο στον προφορικό καθημερινό τους λόγο όσο και στα κείμενα που διαβάζουν. Ετσι θα δουν λόγου χάρη ότι οι λέξεις: βάση, βάθρο, βήμα || δια-βάτης, δια-βήτης, δύσ-βατος κ.ά. ανάγονται στο αρχαίο ανώμαλο ρήμα «βαίνω», οι λέξεις: πήξη, πηκτός, πάγος || ναυ-πηγός, παρά-πηγμα, συμ-παγής κ.ά. ετυμολογούνται από το ρήμα «πήγνυμι» κ.ο.κ. Ευνόητο είναι ότι όλη αυτή η διαδικασία θα εξοικειώσει τα παιδιά με τις παραγωγικές βάσεις της γλώσσας μας και θα τα καταστήσει ικανά όχι μόνο να συνάγουν τη σημασία των λέξεων από την ετυμολογία τους αλλά και να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους και πάνω απ’ όλα να εκφράζονται με ακρίβεια, ευχέρεια και δημιουργικότητα στις ποικίλες μορφές της προφορικής και γραπτής τους επικοινωνίας. Αυτό άλλωστε είναι και ο πρωταρχικός στόχος της διδασκαλίας τόσο της νέας όσο και της αρχαίας ελληνικής στο σχολείο.

Εν κατακλείδι, και ευρύτερα σκεπτόμενοι, σκόπιμο θα ήταν να συγκροτηθεί τάχιστα, ιδίως στο πλαίσιο της ελληνικής ομογένειας όπου Γης, ειδική συμβουλευτική επιτροπή αποτελούμενη από έγκριτους πανεπιστημιακούς καθηγητές, εμπειρότατους εκπαιδευτικούς και διακεκριμένους παιδαγωγούς, η οποία θα κληθεί να εισηγηθεί σε πρώτη φάση συγκεκριμένα διορθωτικά μέτρα, προκειμένου να διασωθούν τα κλασικά γράμματα στην παρεχόμενη ελληνική εκπαίδευση, και ακολούθως θα αναλάβει να αναμορφώσει και να αναθεωρήσει το πρόγραμμα σπουδών, τα διδακτικά εγχειρίδια και τις μεθόδους διδασκαλίας.

Οφείλουμε να προχωρήσουμε σε ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες χωρίς χρονοτριβή, αλλιώς η υπόθεση της κλασικής παράδοσης και κυριότατα η ελληνομάθεια και η ελληνογνωσία θα χαθούν για τις επόμενες γενιές ελληνόπουλων, και αυτό θα ήταν ασυγχώρητο σφάλμα.  Πρέπει να δράσουμε τώρα με σύστημα και στρατηγική, αξιοποιώντας στο έπακρο όλες τις υπάρχουσες δυνάμεις!

* Ο κ. Ανδρέας Γ. Μαρκαντωνάτος είναι καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και επόπτης Επιμόρφωσης στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής