Την επαύριον της ετήσιας ομογενειακής παρέλασης στη Νέα Υόρκη, με ένα πρόσθετο εφέτος στοιχείο αυτοθυσίας αφού χιλιάδες κόσμου αψήφησαν τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, είναι ίσως επίκαιρο να αφιερώσουμε λίγες σκέψεις στην έννοια του έθνους που ήταν και ο κοινός παρονομαστής αυτής αλλά και πολλών άλλων εκδηλώσεων για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1821.

Συνηθίζεται όταν μιλάμε για έθνος να ορίζουμε την έννοια του τονίζοντας γνωστά συνδετικά στοιχεία όπως η γεωγραφία, η φυλετική ταυτότητα, η κοινή γλώσσα και η κοινή / επικρατούσα θρησκεία.

Δεν υπάρχει βεβαίως αμφιβολία ότι όλα αυτά τα στοιχεία και κυρίως τα τελευταία τρία, συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενότητα και την συνοχή ενός κοινωνικού συνόλου.

Εντούτοις, παρά τη γενική πεποίθηση, τα στοιχεία αυτά, είτε χωριστά, είτε όλα μαζί, δεν είναι αρκετά να προσδώσουν σε ένα λαό την έννοια του έθνους.

Είναι κατανοητό ότι η διαβίωση σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή μπορεί να δημιουργεί κοινές συνήθειες ή παραδόσεις και η άμυνα κατά κοινού εχθρού μπορεί να συνασπίζει, κανένα όμως από τα δυο αυτά στοιχεία δεν δημιουργούν απαραιτήτως εθνική οντότητα.

Ιδιαίτερη όμως προσοχή χρειάζεται αναφορικά με τα στοιχεία της φυλετικής ταυτότητας, της κοινής γλώσσας και θρησκείας.

Διότι οι τρεις αυτοί παράγοντες συνεισφέρουν πράγματι πολύ στη δημιουργία συνοχής, κοινής νοοτροπίας, πολιτικό-κοινωνικής προσέγγισης και τρόπου ζωής. Μπορούν να συμβάλουν σε κοινή συλλογική ψυχολογία ή προσήλωση, δεν είναι όμως ούτε αυτοί αποφασιστικοί για τη δημιουργία ενός έθνους.

Η ιστορία αλλά και η σημερινή πραγματικότητα αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.

Υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα λαών οι οποίοι καίτοι ανήκουν στην ίδια φυλετική ομάδα (π.χ Σλάβοι) δεν συνιστούν ενιαίο έθνος. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για λαούς οι οποίοι έχουν μεν κοινή θρησκεία ή γλώσσα δεν θεωρούν όμως ότι ανήκουν στο ίδιο έθνος.

Πού βασίζεται λοιπόν η έννοια του έθνους;

Για να απαντηθεί το ερώτημα θα πρέπει να ανατρέξει κανείς στον 19ο αιώνα και ιδιαίτερα στον Γάλλο Ιστορικό και φιλόσοφο Ernest Renan ο οποίος άσκησε σημαντική επιρροή στον προσδιορισμό της έννοιας του έθνους.

Εχει από τότε γίνει ευρέως αποδεκτό ότι έθνος είναι η ιδέα, η πνευματική αρχή που συνέχει ένα λαό και η οποία βασίζεται σε ένα κοινό πλούσιο κληροδότημα ιστορικών αναμνήσεων αλλά και στην τρέχουσα κοινή επιθυμία και συναίνεση για συμβίωση στο παρόν και στο μέλλον.

Με άλλα λόγια, έθνος είναι ο συνεκτικός δεσμός που συνδέει ένα ανθρώπινο σύνολο με βάση περασμένες κοινές δόξες, βάσανα, πένθη και θυσίες που επιβάλουν κοινά καθήκοντα και πάνω από όλα με την ύπαρξη παρούσας βούλησης για κοινή μελλοντική πορεία.

Εθνος, στην ουσιαστική αυτή σύλληψη της έννοιας που τόσο ταιριάζει με τους Ελληνες, είναι η ιδέα, η συνείδηση, η μεγάλη αλληλεγγύη που βασίζεται στη μνήμη των επιτευγμάτων και των θυσιών του παρελθόντος αλλά και την αποφασιστικότητα της επανάληψής τους στο μέλλον.

Η κοινή γλώσσα, η κοινή θρησκεία, η φυλετική ταυτότητα, η γεωγραφία, είναι αναμφισβήτητα ισχυροί συνδετικοί παράγοντες, αλλά έθνος ουσιαστικά είναι ένα «καθημερινό δημοψήφισμα με βάση κοινές αναμνήσεις και αποφασιστικότητα για κοινή πορεία προς το μέλλον».

Μεταξύ άλλων, το Αμερικανικό έθνος, το Εβραϊκό έθνος και, βεβαίως, το Ελληνικό έθνος είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της έννοιας του έθνους.

Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους Ελληνες η έννοια αυτή του έθνους καταδεικνύει πόσο επιβαλλόμενος και πολύτιμος είναι ο σεβασμός της μνήμης των προγόνων μας, των επιτευγμάτων και θυσιών τους στο σύνολο της ιστορικής τους πορείας, καθώς και η πίστη σε ένα αντάξιο μέλλον για τις επερχόμενες γενιές.

Εν όψει δε των επικείμενων εκλογών στην πατρίδα η αντίληψη αυτή του έθνους υπογραμμίζει πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη για διαλεκτική μεν αλλά υπεύθυνη, από κοινού χάραξη της συλλογικής μελλοντικής πορείας.