«Ελληνες καλούνται οι της ημετέρας παιδεύσεως μετέχοντες». Αυτή είναι η επιγραφή στην είσοδο της Γενναδείου, ένα ρητό από τον «Πανηγυρικό» του Ισοκράτη, που σημαίνει ότι όσοι μετέχουν στην παιδεία μας, πρέπει αυτομάτως να θεωρούνται Ελληνες, χωρίς να κοιτάμε τα εθνικά και φυλετικά χαρακτηριστικά τους. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, η προσπάθειά μας πρέπει να έχει στόχο τη δημιουργία μιας κοινότητας πολιτών από όλο τον κόσμο, που να μπορεί να συνδιαλλαγεί χωρίς προκαταλήψεις και να προωθεί τα ιδεώδη του ελληνικού πολιτισμού.

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διάδοση του Ελληνικού Πολιτισμού. Σε ένα πανέμορφο κτίριο στην οδό Σουηδίας 61 στην Αθήνα, που μοιάζει με αρχαίο ναό, είναι καλά φυλαγμένη η Ιστορία μας. Η Γεννάδειος αποτελεί την πλουσιότερη ιδιωτική ερευνητική βιβλιοθήκη με ελληνική θεματολογία στον κόσμο και διαθέτει συλλογές που ξεπερνούν τους 145.000 τόμους. Τα πολύτιμα κειμήλια που φυλάσσονται εκεί, σπάνια βιβλία, χειρόγραφα, χάρτες, αρχεία, έργα τέχνης, μαρτυρούν συγκλονιστικές στιγμές της Ιστορίας μας και αποτελούν τη δική μας κληρονομιά. Ο πρέσβης και λάτρης των βιβλίων Ιωάννης Γεννάδιος, όταν έκανε την αρχική δωρεά βιβλίων το 1922, είχε το όραμα «η Αμερικανική Σχολή να μπορεί να γίνει ένα παγκόσμιο κέντρο για τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας, λογοτεχνίας και τέχνης τόσο αρχαίας, βυζαντινής όσο και σύγχρονης και για την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και της συγκρότησης της Ελληνικής Εκκλησίας».

H Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, της οποίας η Βιβλιοθήκη της είναι η Γεννάδειος, ιδρύθηκε το 1881 και έκτοτε προσφέρει μια φιλόξενη βάση για μελέτη και έρευνα στην Ελλάδα σε μελετητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές από περίπου 170 συμβεβλημένα κολέγια και πανεπιστήμια της Βόρειας Αμερικής, με αντικείμενο τον ελληνικό πολιτισμό από την αρχαιότητα, έως σήμερα. Εκατό χρόνια μετά οι άνθρωποι που έχουν αφιερωθεί σ’ αυτόν τον σκοπό, είναι ακόμα δεσμευμένοι σε αυτό το όραμα και συνεχίζουν να εργάζονται, για να αξιοποιήσουν αυτή την κληρονομιά διευρύνοντας την έρευνα, τις δημοσιεύσεις και τις δραστηριότητες της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.

Η σημαντική στήριξη της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, δίνει στην Αμερικανική Σχολή ευκαιρίες να επεκτείνεται και πέραν της αρχαιότητας, εξερευνώντας τον Ελληνισμό και τις πλούσιες ιστορικές και πολιτιστικές εκφάνσεις του μέχρι σήμερα. Η σειρά διαλέξεων «Θάλειας Ποταμιάνου» είναι μια από αυτές, γιατί μας εκπαιδεύουν σε θέματα σχετικά με την κληρονομιά και τη σημασία του Ελληνισμού, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο Ελληνισμός κατανοείται και επανερμηνεύεται από διαφορετικούς πολιτισμούς και σε διαφορετικούς χρόνους της ανθρώπινης ιστορίας. Κάθε χρόνο επιλέγεται ένας διακεκριμένος, παγκοσμίου φήμης ερευνητής, προκειμένου να διεξάγει έρευνα και να αναπτύξει προγράμματα πάνω σε κάποιο θέμα σχετικό με τις συλλογές της Γενναδείου. Η έρευνα κορυφώνεται με την πραγματοποίηση, τουλάχιστον, τριών ετήσιων δημόσιων διαλέξεων οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο αμφιθέατρο της Αμερικανικής Σχολής Cotsen Hall στην Αθήνα και στις ΗΠΑ, σε ημερομηνίες και τοποθεσίες που ανακοινώνονται σε εύλογο χρόνο και συνοδεύονται από δημοσιεύσεις, podcasts και άλλο επικοινωνιακό υλικό με σκοπό να μεγιστοποιηθεί η διάδοσή τους.

Ο Πίτερ Φράνκοπαν (Peter Frankopan), ο οποίος επελέγη ως πρώτος ομιλητής στην ετήσια σειρά διαλέξεων «Θάλεια Ποταμιάνου» από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, με θέμα «Παγκόσμια Ελλάδα: Μια ιστορία», είναι Καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, και Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινής Ερευνας «Σταύρος Νιάρχος». Οι τρεις ομιλίες του διάσημου καθηγητή έγιναν η πρώτη στην Αθήνα, στις 7 Οκτωβρίου, και κάλυψε την περίοδο από το 7000 π.Χ. περίπου ως το τέλος του κλασικού κόσμου. Η δεύτερη, έγινε στην Ουάσιγκτον, στο Πανεπιστήμιο Georgetown στην Ουάσιγκτον στις 16 Μαρτίου και κάλυψε την περίοδο από το 630 μ.Χ. – 1600 μ.Χ. περίπου και η τρίτη κάλυψε την περίοδο από το 1600 έως σήμερα.

Είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την τρίτη και τελευταία διάλεξή του στις 10 Μαΐου, στην Επισκοπική Εκκλησία του St. Bartholomew’s στο Μανχάταν, η οποία μας έδωσε τη δυνατότητα να ξανασκεφτούμε την Ιστορία της Ελλάδας μέσα από μια παγκόσμια θεώρηση. Ενας ιστορικός καμβάς που κάλυψε χιλιάδες χρόνια, από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τον κλασικό κόσμο, και από το Βυζάντιο μέχρι τον 21ο αιώνα και αναφέρθηκε σε πολέμους, τέχνες και γράμματα, αλλά επίσης και στον ρόλο της ανισότητας και του φύλου, της κλιματικής αλλαγής και των πανδημικών ασθενειών.

Οι διαλέξεις αυτές γίνονται από διακεκριμένους επιστήμονες και προωθούν την ιδέα, ότι ο μεσαιωνικός, ο νεοελληνικός και εντέλει ο ελληνικός πολιτισμός σχετίζεται με τον κόσμο στον οποίο ζούμε, όχι με ένα εξεζητημένο τρόπο, αλλά στην ίδια την καθημερινότητά μας. Το πρόγραμμα αυτό που καθιερώθηκε τον Ιούνιο του 2020, πραγματοποιήθηκε χάρις στη γενναιόδωρη χρηματοδότηση δεκαετούς διάρκειας του Φωκίωνα Ποταμιάνου, Επιτρόπου της Βιβλιοθήκης, ο οποίος αφιέρωσε αυτή τη σειρά διαλέξεων στη μνήμη της γιαγιάς του, μιας διακεκριμένης Ελληνίδας γιατρού, ακαδημαϊκού και φιλανθρώπου.

Στόχος του προγράμματος είναι να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον που θα προσελκύσει τόσο την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και το ευρύτερο κοινό στους κόλπους της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών και της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Το όραμα της Μαρίας Γεωργοπούλου, Διευθύντριας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, η οποία κρατάει το τιμόνι της Βιβλιοθήκης από το 2004, είναι να αναπτύξουν τις ψηφιακές συλλογές, ώστε να μπορέσουν να τις μοιραστούν με ένα όλο και μεγαλύτερο κοινό, να διευρύνουν τον κύκλο υποτροφιών που θα απευθύνονται σε ξένους αλλά και Ελληνες ερευνητές και να αναπτύξουν νέα ερευνητικά προγράμματα και συνεργασίες με αδελφά ιδρύματα εντός και εκτός συνόρων.

Τέλος, να αναπτύξουν εκθέσεις, διαλέξεις, εκδηλώσεις καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα με σκοπό τη διάχυση της γνώσης και των πορισμάτων της έρευνας στο ευρύτερο κοινό. Οπως είπε και ο Πίτερ Φράνκοπαν, ένας από τους 50 κορυφαίους στοχαστές στον κόσμο, στην ομιλία του στο St Bartolomew’s Church: «Εάν διαβάσεις την Ιστορία και αναλογιστείς τι μαθήματα μπορούμε να πάρουμε, τότε μπορείς να σκεφτείς καλύτερα, πώς να προετοιμάσεις και να διδάξεις την επόμενη γενιά, για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ήδη έχουμε και θα έχουμε στο μέλλον. Αυτό θα το καταφέρεις μόνο εάν μελετήσεις».