Η Ορχήστρα του Κλήβελαντ επανέρχεται την Τετάρτη 18 Ιανουαρίου στο Carnegie Hall για μια μόνο εμφάνιση υπό τη διεύθυνση του προερχόμενου από την διάσημη πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Βιέννης Franz Welser Most.

Η καλύτερη ορχήστρα της Αμερικής; Η ερώτηση αυτή τίθεται κάθε χρόνο από τις μεγάλες νεοϋορκέζικες εφημερίδες κατά την, πριν την πανδημία, ετήσια επίσκεψη της Ορχήστρας του Κλήβελαντ στη Νέα Υόρκη. Το αν αυτό ισχύει, όπως ισχυρίστηκαν το 2018, με αφορμή και τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της ορχήστρας, οι «New York Times», είναι κάτι που ίσως κάποιοι συνάδελφοί των μουσικών της από το Σικάγο ή τη Βοστόνη δεν θα παραδεχόντουσαν εύκολα και είναι, σε αυτό το υψηλότατο επίπεδο, βέβαια και θέμα γούστου. Αλλωστε στη Νέα Υόρκη υπάρχει η φράση: «There is no best», κάτι που ίσως βάζει και τα όρια αυτής της συζήτησης, χωρίς όμως σε καμιά περίπτωση να αναιρεί αυτό στο οποίο αυτή παραπέμπει, στην εκπληκτική καλλιτεχνική ποιότητα αυτού του συνόλου του οποίου επίσης η ιστορία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Οραμα αριστείας – Ιστορική ορχήστρα

Ηδη το 1931, η Ορχήστρα απέκτησε την διάσημη έδρα, την φημισμένη για την ακουστική της αίθουσα: «Severance Hall». Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία επιτυχίας, αφού δύσκολα κανείς θα υπέθετε ότι η πόλη του Κλήβελαντ, πρωτεύουσα μιας μάλλον όχι φημισμένης, σε κάθε περίπτωση όχι για τις τέχνες, πολιτείας των ΗΠΑ, θα ήταν η έδρα μιας παγκοσμίου εμβέλειας ορχήστρας. Αυτό φαίνεται να οφείλεται στο όραμα, την αφοσίωση και βέβαια τις χορηγίες μιας φιλόδοξης αστικής ελίτ. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1931 απέκτησε την διάσημη έδρα, την φημισμένη για την ακουστική της αίθουσα: «Severance Hall», η οποία ανακαινίστηκε τη δεκαετία του 1950 υπό τις οδηγίες του τότε μουσικού διευθυντή της ορχήστρας George Szell (1946-70). Ακολούθησε μία ακόμα ανακαίνιση στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Στη θέση του διευθυντή της ορχήστρας έχουν υπηρετήσει διάσημοι αρχιμουσικοί. Την ορχήστρα στα πρώτα της βήματα διηύθυναν οι Nikolai Sokoloff (1918-33) και Artur Rodzinski (1933-43). Ακολούθησε για 3 χρόνια ο Erich Leinsdorf, από τον οποίο πήρε τη σκυτάλη ο Szell, την εποχή του οποίου άρχισε να θεμελιώνεται η φήμη αλλά και η διεθνής παρουσία της ορχήστρας. Ακολούθησαν ο Lorin Maazel (1972-82) και ο Christophvon Dohnanyi, του οποίου η αξία και μακρόχρονη παρουσία (1984-2002) σφράγισε τη σύγχρονη ιστορία της ορχήστρας. Από το 2002 της ορχήστρας ηγείται ο Αυστριακός Franz Welser Most.

Στη Βιέννη και το Ζάλτσμπουργκ

Από τότε η ορχήστρα πύκνωσε τις ευρωπαϊκές και δη αυστριακές της περιοδείες, και εμφανίζεται τακτικά στη χρυσή αίθουσα των Φίλων της Μουσικής στο(ν) διάσημο Musikverein της Βιέννης αλλά και στο Φεστιβάλ του Salzburg. Εκεί ο υπογράφων είχε την τύχη να παρακολουθήσει κάποιες από αυτές τις εμφανίσεις. Ο Welser-Mοst, ο οποίος διακρίνεται για την έφεσή του σε «μεγάλων διαστάσεων» έργα παρουσίασε στη Βιέννη, στην πρώτη συνεργασία της ορχήστρας με τη διάσημη χορωδία «Wiener Singverein», το εντυπωσιακό «War Requiem» (2003) του Benjamin Britten, καθώς και το Γερμανικό Ρέκβιεμ του Johannes Brahms (2009), για να αναφέρουμε δύο από τις εντονότερες αναμνήσεις μας.
Το 2008 στο Φεστιβάλ του Salzburg η ορχήστρα λειτούργησε σαν ορχήστρα όπερας παρουσιάζοντας τη «Rusalka» του Dvorzak. Και ενώ ήταν ευδιάκριτο στον ήχο ότι η ορχήστρα δεν είναι «κλασσική» ορχήστρα όπερας, η ακρίβεια, η εκλέπτυνση, θα τολμούσαμε να πούμε η τελειότητα του ήχου, δημιούργησαν μια αξέχαστη εμπειρία, ενώ η απήχηση της παράστασης οδήγησε και στην άμεση έκδοση της ηχογράφησης της συγκεκριμένης ερμηνείας. Τις επόμενες μέρες, πάλι τεχνικά εντυπωσιακό, το αποτέλεσμα σε έργα Messiaen και Mahler δεν ήταν ερμηνευτικά στο ίδιο επίπεδο. Εκεί τις εντυπώσεις, σε τραγούδια του Μάλερ έκλεψε ο Simon Keenlesyde.

Εναρκτήρια συναυλία του Carnegie Hall του 2006

Η εναρκτήρια συναυλία της σεζόν 2006-2007, η οποία είναι διαθέσιμη και σε DVD, με την ορχήστρα του Cleveland ήταν η πρώτη συναυλία του υπογράφοντος στο Carnegie Hall, ενώ στο ανκόρ δύο βαλς μας φάνηκαν σαν η «επίσημη αίτηση» του αρχιμουσικού για την πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Βιέννης, τιμή τελικά του έγινε και μάλιστα δύο φορές λίγα χρόνια αργότερα το 2011 και το 2013, ενώ επαναλήφθηκε και φέτος, όπως αναφέραμε στο «Περιοδικό» της προηγούμενης εβδομάδας. Εκτός από την μεγάλη τιμή της πρωτοχρονιάτικης συναυλίας ο Welser-Most είχε αναλάβει το 2010 και την Κρατική Οπερα της Βιέννης, κατέχοντας για ένα διάστημα δύο από τις πιο περιζήτητες θέσεις στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Από τη θέση του στη Βιέννη ο Αυστριακός αρχιμουσικός παραιτήθηκε το 2014 λόγω διαφωνιών του με τον καλλιτεχνικό διευθυντή. Αυτό όμως δεν επηρέασε την καλή του σχέση με τους Philharmoniker, με τους οποίους συνεργάζεται τακτικά και επί αμερικανικού εδάφους.

Εκλεκτικές συγγένειες με τον Bruckner

Την επομένη είχε παρουσιαστεί η Πέμπτη συμφωνία του Anton Bruckner. Ο Welser-Most διατηρεί μια ιδιαίτερη σχέση με το έργο του Bruckner, ίσως και λόγω και της κοινής τους καταγωγής από Linz της «Ανω Αυστρίας. Από την εποχή άλλωστε που ανέλαβε τη διεύθυνση της Ορχήστρας του Cleveland, ο Welser-Most συνέχισε την παράδοση που τη θέλει να αφιερώνει και αυτή αρκετές από τις συναυλίες της σε έργα του Bruckner. Τόσο ο George Szell όσο και ο Christophvon Dohnanyi είχαν συμβάλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση αυτής της παράδοσης. Λίγες ορχήστρες της Αμερικανικής Ηπείρου μπορούν να επιτύχουν στον Bruckner ήχο που να προσεγγίζει αυτόν των ευρωπαϊκών παραδοσιακών ορχηστρών. Ετσι με τον Welser-Most η ορχήστρα έχει ολοκληρώσει μια σειρά βιντεοσκοπήσεων με τα διασημότερα έργα του συνθέτη σε ιστορικούς χώρους, την εκκλησία Sankt Florian, έξω από το Linz, στην οποία ο Bruckner ζήτησε να ταφεί κάτω από το εκκλησιαστικό όργανο με το οποίο για δεκαετίες συνόδευε τις Λειτουργίες, στον ιστορικό χώρο του Musikverein στη Βιέννη, καθώς και στην έδρα της ορχήστρας, Severance Hall στο Cleveland, ενώ το καλοκαίρι του 2011, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο Lincoln Center μια σειρά συμφωνιών του Bruckner από την ορχήστρα. Τα τελευταία χρόνια, μετά την έμφαση στο έργου του Bruckner η ορχήστρα στράφηκε προς τον άλλο μεγάλο συνθέτη του βιεννέζικου Fin-de-siecle, Gustav Mahler. Και ενώ από πλευράς έκφρασης ή ήχου άλλες ορχήστρες, όπως πρωτίστως η Φιλαρμονική της Βιέννης, θα διεκδικούσαν ίσως τα πρωτεία στις ερμηνείες των έργων του Αυστριακού συνθέτη, στις συγκεκριμένες συναυλίες οι κλιμακώσεις και αποκλιμακώσεις της μεγαλόπνοης αρχιτεκτονικής των έργων μοιάζουν να έχουν βρει την κορύφωσή τους με την ορχήστρα να είναι εντυπωσιακή! Ο Welser-Most, ο οποίος αρέσκεται και είτε με την επιλογή των προγραμμάτων του είτε και με δικές του ομιλίες να κάνει κάθε φορά κάποιο statement, είχε συνδυάσει τότε τις συμφωνίες του Bruckner με έργα του, παρόντα τότε στο Lincoln Center, Αμερικανού μινιμαλιστή συνθέτη John Adams, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να υποδείξει τα στοιχεία μινιμαλισμού, όπως αυτός τουλάχιστον τα «διαβάζει» στο έργο του Bruckner.
Αξίζει ίσως να αναφερθεί και μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση. Στις 16 Ιουλίου του 2011, η αφιερωμένη από τον πιστό στην αψβουργική μοναρχία Bruckner στον αυτοκράτορα Ογδόη Συμφωνία, συνέπεσε, σαν ένα μακρινό Marcia funebre, με την κηδεία στη Βιέννη του Ottovon Habsburg, του τελευταίου μέλους της οικογένειας των Αψβούργων που είχε για δύο χρόνια τον τίτλο του διαδόχου του αυστριακού θρόνου και δικαιούνταν έτσι να ταφεί στους τάφους των Αψβούργων, την περιβοήτη Kappuzinergruft στο κέντρο της Βιέννης, μάλιστα τηρώντας το πολύ χαρακτηριστικό ιστορικό πρωτόκολλο.

Μετά τον Bruckner o Mahler

Τα τελευταία χρόνια, μετά την έμφαση στο έργου του Bruckner, η ορχήστρα στράφηκε προς τον άλλο μεγάλο συνθέτη του βιεννέζικου Fin-de-siecle, Gustav Mahler, κάτι που θα συνεχιστεί και φέτος με τις ορχηστρικές επιδόσεις της να είναι και πάλι εντυπωσιακές. Τον Ιανουάριο του 2018, Αυστριακός αρχιμουσικός σε μια ασυνήθιστη κίνηση επιχείρησε να μεταφέρει στο κοινό την προσέγγισή του στο έργο και με γραπτό τρόπο, αφού ήταν υπεύθυνος και για το κείμενο για την Ενάτη του Μάλερ στο πρόγραμμα της πρώτης συναυλίας, απαντάει και σε ορισμένες δημοφιλείς, αλλά μάλλον ιστορικά όχι απαραίτητα ακριβείς, ιδέες για το Κύκνειο Ασμα του Mahler, όπως π.χ. το ότι στο πρώτο μέρος η «ασάφεια» του ρυθμού οφείλεται στην προσπάθεια του Μάλερ να αποδώσει την καρδιακή του αρρυθμία, η οποία όμως κατά τον Welser-Most δεν ήταν η πάθηση από την οποία υπέφερε ο συνθέτης.

Τόσο η ορχήστρα όσο και ο μαέστρος δίνουν έμφαση στην ερμηνεία νέων έργων, με τους σύγχρονους συνθέτες να εκπροσωπούνται σχεδόν σε κάθε επίσκεψη της ορχήστρας στη Νέα Υόρκη. Αυτό εκτός από το ενδιαφέρον του ίδιου του Welser-Most ίσως να οφείλεται και στην μακρόχρονη συνεργασία της ορχήστρας, αποτυπωμένη και σε σειρά ηχογραφήσεων με τον Pierre Boulez. Το 2016, σε μια συναυλία αφιερωμένη στο Boulez, λίγες μέρες μετά το θάνατό του συνθέτη σύμβολο της μουσικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα, η ορχήστρα παρουσίασε τη νεοϋορκέζικη πρεμιέρα του «let me tell you» για σοπράνο και ορχήστρα του Hans Abrahamsen, έργο το οποίο πρόσφατα ο βρετανικός «Guardian» κατέταξε πρώτο ανάμεσα στα 25 σημαντικότερα έργα κλασσικής μουσικής του 21ου αιώνα. Το 2018 το νέο έργο ήταν το «Downstream» του Αυστριακού συνθέτη Johannes Maria Staud, έργο που ήταν και παραγγελία της ορχήστρας. Το ενδιαφέρον, βασισμένο στην ιστορία τρόμου «TheW illows» του συγγραφέα Algernon Blackwood, με τη ροή και τις εναλλαγές του μας φάνηκε σα μια γροτέσκ εκδοχή των… κυμάτων του Δουνάβεως!

Η Πρώτη και η Δεύτερη Σχολή της Βιέννης

Στη φετινή εμφάνισή της στη Νέα Υόρκη, στις 18 Ιανουαρίου, στο Carnegie Hall, η ορχήστρα και ο διευθυντής της, που διηύθυνε φέτος 14 έργα που δεν είχαν παρουσιαστεί ποτέ έως τώρα στην πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης, θα επιμείνει και πάλι σε έργα που δεν ακούμε συχνά στις αίθουσες συναυλιών. Με τη σύμπραξη της Χορωδίας του Κλήβελαντ, η οποία θα ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη θα παρουσιαστεί η Λειτουργία του Franz Schubert (αριθμός 6) δίπλα στην πάντα δημοφιλή αριστουργηματική Ημιτελή Συμφωνία του συνθέτη. To πρόγραμμα θα ξεκινήσει με τη «Λυρική Σουίτα» ενός από τους πιο εμβληματικούς εκπροσώπους της επονομαζόμενης Δεύτερης Σχολής της Βιέννης, του Alban Berg (1885-1935).

* Ο Φώτης Καλιαμπάκος είναι μέλος της Ενωσης Μουσικοκριτικών Βορείου Αμερικής (MCANA).
** Οι φωτογραφίες του Roger Mastroianni είναι μια ευγενική προσφορά της Ορχήστρας του Cleveland.