Η Λυδία Κονιόρδου εδραιώνει το νόημα της «Αρχέγονης Ελληνίδας Γυναίκας», για έναν λόγο που ακούγεται μεταφυσικός, αλλά αν την δεις να παίζει στο θέατρο θαρρείς και οι Θεοί του Ολύμπου την μετέτρεψαν σε θνητή για να ενσωματώσει μέσα της όλη την Ιστορία της αρχαίας και κλασσικής μας παράδοσης, που την νιώθεις στην παρουσία, στη ματιά, στο λόγο της.

Την είδα σαν αποκάλυψη για πρώτη φορά το 1978 στο Εθνικό Θέατρο στο ρόλο της Αντιγόνης στις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη να εκφράζει απόλυτα το ελληνικό ήθος και την χρυσή τομή. Μετά ακολούθησα και σε πολλές άλλες παραστάσεις την τραγωδό αυτή, που ο Ρόμπερτ Ουίλσον, o σημαντικότερος Αμερικανός σκηνοθέτης  του πρωτοποριακού θεάτρου της Αμερικής, την χαρακτήρισε ως μια από τις μεγαλύτερες του Κόσμου. Τις μέρες που πέρασαν, η μεγάλη αυτή ηθοποιός, σκηνοθέτης και δασκάλα βρέθηκε στην Νέα Υόρκη να πρωταγωνιστεί ως σύγχρονη Εκάβη στην πρεμιέρα μιας νέας διεθνούς παραγωγής με τίτλο «Troya Too», από το βιβλίο της Κάρεν Μαλπέντε (Karen Malpede), σε σκηνοθεσία της Αύρας Σιδηροπούλου. Η παράσταση ανέβηκε στο «Here Arts Centre» στη Νέα Υόρκη, από 11 ώς 21 Μαΐου 2023, εστιάζοντας στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, που αφορούν την πανδημία, την βία των μητροπόλεων, την κλιματική αλλαγή και τις φυλετικές συγκρούσεις στις κοινωνικά και φυλετικά ευάλωτες ομάδες.

Η Λυδία Κονιόρδου με την συγκλονιστική ερμηνεία της, «ήρθε και έμεινε» στην μνήμη των θεατών που είχαν την τύχη να δουν την εξαιρετική και ιδιαίτερα επίκαιρη παράσταση στη Νέα Υόρκη. Γεννημένη στα Εξάρχεια και έχοντας δύσκολα παιδικά χρόνια κατάφερε με δυο καλλιεργημένες γυναίκες στυλοβάτες δίπλα της, την μητέρα και την γιαγιά της, να περάσει «στον πιο ωραίο τόπο του Κόσμου, τον πιο ελεύθερο και πιο αξιοκρατικό», το θέατρο. Με όπλα της την κουλτούρα και την ευγένεια από το σπίτι της, ένα ταπεραμέντο ρώσικο, αρβανίτικο, νησιώτικο, γλεντζέδικο, αλλά και μικρασιάτικο, και την καθοδήγηση κατ’ εξοχήν του Κουν στην διδασκαλία της αρχαίας τραγωδίας και άλλων σημαντικών δασκάλων της, η Λυδία Κονιόρδου δημιούργησε, μέσα από την αναζήτησή της να «επιστρέψει» στην Αρχαία Ελλάδα, την «φυσική της πατρίδα», την ακέραια αρμονία, την ασφαλή ολοκλήρωση και την τελείωση της ερμηνευτικής της μεγαλοφυΐας.

Κυρία Κονιόρδου ο Ρόμπερτ Ουίλσον σας θεωρεί μια από τις μεγαλύτερες τραγωδούς στον Κόσμο. Από πού πηγάζει αυτή η ενσυναίσθηση με την αρχαία τραγωδία και πότε νιώσατε το πρώτο σκίρτημα γι’ αυτήν;

Στο σχολείο μου ανεβάσαμε την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» στα Αρχαία Ελληνικά. Γοητεύτηκα τόσο από την μουσική, τον ήχο της γλώσσας, που άρχισα να διαβάζω μόνη μου εξωσχολικά κείμενα αρχαίων συγγραφέων, Θουκυδίδη, Πλάτωνα, για την καθαρή ευχαρίστηση που μου προσέφερε αυτή η γλώσσα. Το ταξίδι στον χρόνο, μία εγγύτητα με κάτι που το θεωρούν πεθαμένο, εμένα μου φαινόταν πολύ ζωντανό. Οπως και όλος αυτός ο αρχαίος κόσμος που αναδυόταν από τις λέξεις και την ευωδία τους. Το ίδιο και τους αρχαιολογικούς χώρους. Νοιώθω πάνω στις πέτρες τη συγκίνηση από τα χνάρια των εκατομμυρίων πελμάτων που τα περπάτησαν, το καθένα με την ιστορία του. Οπως στην αναγνώριση Ηλέκτρας και Ορέστη, τις «Χοηφόρες» του Αισχύλου που στηρίζεται στο πάτημα του αδελφού πάνω στην πέτρα. Στα έργα τέχνης των ανθρώπων, νιώθω τα χέρια που τα σμίλεψαν, των ανωνύμων μαστόρων, αλλά και αυτών των μεγάλων καλλιτεχνών που τα συνέλαβαν. Το πιο πολύτιμο αντικείμενο στη ζωή μου είναι ένα βότσαλο που βρήκα στη θάλασσα, που πάνω του είχαν απομείνει πέντε ψηφίδες από κάποιο πολύ παλιό μωσαϊκό. Αυτό αρκούσε να πάρει φωτιά η φαντασία μου. Ολα αυτά  συνέβαιναν αυθόρμητα, ασυναίσθητα, χωρίς να προσπαθώ να το εξηγήσω. Ετσι, τώρα πια που μπορώ να μιλώ γι’ αυτά, νιώθω σε αρχαιολογικούς χώρους και θέατρα, σε μουσεία με τα κείμενα των αρχαίων ποιητών, έναν συνδυασμό ρίγους και μια παράξενη αίσθηση σαν να βρίσκω κάτι που ήξερα από πάντα.

Η Ελλάδα γράφει τραγωδίες εδώ και αρκετά χρόνια. Αυτήν την Ελλάδα   ενσαρκώσατε με μεγάλη επιτυχία στις πρόσφατες εμφανίσεις σας στην Νέα Υόρκη. Πώς βιώνετε εκτός σκηνής τις παθογένειες της πατρίδας μας;

Ζούμε σε ένα τόπο-σταυροδρόμι, που έχει βιώσει μέσα στην ιστορία του εποχές με μεγάλο πόνο. Αυτό έχει αποτυπωθεί πάνω στα χώματα, στις πέτρες, στα βουνά. Οταν σκηνοθετούσα τους Πέρσες για το Εθνικό Θέατρο πήγαμε με όλο τον θίασο να πατήσουμε τον τόπο της Κυνόσουρας, όπου έγινε η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, να φανταστούμε όλα αυτά τα συγκλονιστικά που περιγράφει ο αγγελιοφόρος. Ο τόπος μας έβαλε τις βάσεις του διαλόγου στην κοινωνία των ανθρώπων και δημιούργησε θεσμούς, για να τον καλλιεργήσουν. Την Δημοκρατία, το Δικαστήριο και το Θέατρο. Νιώθω τυχερή που γεννήθηκα σε αυτά τα χώματα και μιλάω αυτή τη γλώσσα. Ομως με πληγώνει συχνά ο διαχρονικός πόνος, ο διχασμός και η ατομιστική ιδιοτέλεια, που άλλοτε κάνει θαύματα κι άλλοτε φέρνει την καταστροφή.

Πείτε μας για την εμπειρία σας στην Νεοϋορκέζικη σκηνή «Here Arts Centre», στο Μανχάταν.

Είμαι πολύ ευτυχής που συμμετείχα σε αυτή την παράσταση και ακόμα περισσότερο για την υποδοχή της από το Νεοϋορκέζικο κοινό. Το έργο με κέρδισε αμέσως, είναι πολύ δυνατό και θίγει τρία θέματα που μας απασχολούν βαθιά όλους και που έχουν ελάχιστα παρουσιαστεί στον σύγχρονο θεατρικό λόγο. Η πανδημία, το Black Lives Matter και η εγκληματική καταστροφή θίγονται καίρια, χωρίς διδακτισμό, με έναν άμεσο ποιητικό λόγο, πολλές φορές γίνονται τραγούδι. Τα τρία θέματα τα συνδέει μία φράση κλειδί: «I can’t breath» (Δεν μπορώ να αναπνεύσω). Το κοινό συνδέεται αμέσως, έχοντας πρόσφατα οδυνηρά βιώματα, που δεν έχει εκφράσει. Η σύνθεση αυτών των θεμάτων με το έργο του Ευριπίδη «Τρωάδες», δίνει από την άλλη πλευρά, την απαραίτητη απόσταση που προσφέρει ο μύθος, ώστε ο άνθρωπος να αντέχει με όσα βλέπει στην σκηνή, ό,τι τον έχει συγκλονίσει στη ζωή.

Αυτό μας έλεγαν οι θεατές. Γιατροί που έζησαν το τραύμα της πανδημίας, όσοι βίωσαν τον άδικο φόνο του Φλόιντ και του Ελάιτζα Μακλέιν από την Αστυνομία, επειδή ήταν διαφορετικοί. Κάτι ανάλογο με αυτό που ζήσαμε με το χαμό του Ζακ Κωστόπουλου στην Ελλάδα. Ακόμα η συνεργασία μας με την συγγραφέα Κάρεν Μαλπέντε, με την οποία μας συνδέει μακρόχρονη φιλία, με την Αύρα Σιδηροπούλου, με την οποία συναντηθήκαμε για πρώτη φορά, με τον συνθέτη Βάνια Απέργη, όπως και με τους υπόλοιπους συντελεστές και ηθοποιούς της παράστασης ήταν πολύ στενή, δημιουργική και έντονη. Η παράσταση μας έδεσε  σε χρόνο ρεκόρ και όλοι αγαπηθήκαμε μεταξύ μας, γίναμε μία οικογένεια. Τέλος το γεγονός ότι ακούγεται στην παράσταση η φωνή του αγαπημένου ηθοποιού και φίλου Τζορτζ Μπάρτενιφ (George Bertenieff), που έφυγε πρόσφατα, μου προσφέρει μια βαθιά συγκίνηση. Πάντα θέλαμε να παίξουμε σε κάτι μαζί. Τώρα αυτό συμβαίνει με έναν απρόσμενο σχεδόν μεταφυσικό τρόπο. Ο Τζορτζ δεν έφυγε, είναι μαζί μας στην παράσταση και δίνει τη φωνή του σε ένα ψάρι που δεν μπορεί να ανασάνει από το πλαστικό. Προσωπικά θα ήθελα να πω πως με συγκινεί ιδιαίτερα το γεγονός, ότι μας τίμησε με την παρουσία του ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος. Η παρουσία του στην έναρξη των παραστάσεων, για εμένα τουλάχιστον, αλλά νομίζω και για όλους, ήταν ιδιαίτερα σημαντική.

Πώς συνδέεται διαχρονικά η Εκάβη των «Τρωάδων» με την σύγχρονη Εκάβη της παράστασης;

Στην παράσταση παίζω μια σύγχρονη Εκάβη που συνδέεται διαχρονικά με την Εκάβη του Ευριπίδη και με κάθε άνθρωπο που βλέπει την πόλη του να καταστρέφεται από τον πόλεμο και την ανθρώπινη απληστία. Η «πόλη» μπορεί να είναι όσες πόλεις έχουν καταστραφεί, όσες καταστρέφονται, όσες θα καταστραφούν. Για μένα ΠΟΛΗ είναι το σύμβολο του ανθρώπινου πολιτισμού. Η σύγχρονη Εκάβη είναι μια γυναίκα που ψάχνει στα σκουπίδια σαν άστεγη και παρ’ όλη την απώλεια σκέφτεται την επιβίωση, καταφάσκει στη ζωή και στην ένωση των ανθρώπων.

Ποια ήταν τα σημεία του βιβλίου «Troy Too», της Αμερικανίδας συγγραφέως Κάρεν Μαλπέντε, που σας ενέπνευσαν περισσότερο στην ερμηνεία σας;

Πιο συγκεκριμένα το γεγονός ότι η συγγραφέας χρησιμοποιεί φράσεις από το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο του Ευριπίδη «Τρωάδες», τις οποίες μεταγράφει σε ένα ελεύθερο ποιητικό λόγο, με ενδιαφέρει πολύ. Το αρχαίο τραγουδιέται με τον τρόπο των μοιρολογιών μας και το αγγλικό με τον τρόπο των Blues και Gospel. Αυτό το βρίσκω εξαιρετικό, γιατί μας ταξιδεύει στον τόπο και στον χρόνο με έναν πολύ απλό και άμεσο τρόπο. Επίσης να τονίσω ότι πολλές φράσεις του έργου έχουν συγκεντρωθεί από αυτά που φώναζαν οι άνθρωποι στον δρόμο. Συγκλονιστικός μονόλογος του Αστυάνακτα-Ελάιζα Μακλέιν είναι τα αυθεντικά λόγια που έλεγε καθώς πέθαινε από τις σφαίρες κεταμίνης. Το έργο έχει πολύ δυνατές σκηνές που συνδέονται με χορικά και τραγούδια. Η σύνδεση με τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη γίνεται από την Κάρεν Μαλπέντε, μια συγγραφέα που έχει μελετήσει το έργο του Ευριπίδη, το έχει διδάξει. Δεν το μιμείται, αντλεί έμπνευση από αυτό και το μεταφέρει σε σύγχρονες γνώριμες αναλογίες και εμπειρίες, χωρίς να προδίδει το πνεύμα του αρχαίου ποιητή. Αυτό το θεωρώ επίτευγμα.

Εχετε δηλώσει ότι αγαπάτε το θέατρο για την ομορφιά της τέχνης του. Με την τηλεόραση που ξεκινήσατε συνεργασία πριν δυο χρόνια στη «Γη της Ελιάς», ποια είναι τα συναισθήματά σας;

Είναι η πρώτη φορά που συμμετέχω σε καθημερινή τηλεοπτική σειρά. Αποτελεί για μένα μια νέα καλλιτεχνική πρόκληση. Το να παίζεις για την κάμερα είναι μια τελείως διαφορετική υποκριτική τέχνη, στην οποία ασκούμαι καθημερινά.

Ο ρόλος που μου δόθηκε μου αρέσει και τον δουλεύω, όπως θα δούλευα κάθε ωραίο ρόλο στο θέατρο. Ισως πιο πολύ, γιατί στην τηλεόραση δεν έχεις τη δυνατότητα να ξαναπαίξεις και να διορθώσεις την άλλη μέρα. Επομένως πρέπει να είσαι πολύ προετοιμασμένος. Νιώθω τυχερή, γιατί η σειρά μας έχει μεγάλη απήχηση. Συνεργάζομαι με αξιόλογους συναδέλφους παλιότερους και νεώτερους. Με όλα τα συνεργεία έχουμε γίνει φίλοι και με τον Ανδρέα Γεωργίου και την Βάνα Δημητρίου μας συνδέει πλέον μια θερμή σχέση εκτίμησης, εμπιστοσύνης και φιλίας. Η σειρά θα συνεχιστεί και την επόμενη χρονιά.

Eχετε «παιδικότητα» και αυθεντικότητα σπάνια, που δεν συνάδει με τον επιτηδευμένο χώρο του ελληνικού θεάματος, είτε ποιοτικού, είτε μη ποιοτικού. Από πού ξεκινάει αυτό;

Από νωρίς στη ζωή μου συνειδητοποίησα, ότι είναι πιο πολλά αυτά που δεν γνωρίζουμε, παρά αυτά που ξέρουμε. Επομένως είναι θέμα εξυπνάδας να μην νομίζεις ότι τα έχεις μάθει όλα. Να αφήνεις τον εαυτό σου να εκπλήσσεται και να θαυμάζει το κάθε τι νέο. Κι εφόσον «Τα Πάντα Ρει», όπως είπε ο Ηράκλειτος, οι πηγές για να μάθεις είναι ανεξάντλητες και χωρίς τελειωμό.

Αυτό είναι κάτι, που ίσως άλλοι βλέπουν σαν παιδικότητα και μου προσφέρει κέφι και αντοχή ακόμα και στα δύσκολα.

Οσο για την αυθεντικότητα, έχω αποφασίσει να είμαι όσο μπορώ πιο έντιμη και ειλικρινής στη δουλειά μου. Δεν μου αρέσει το ψέμα. Το θεωρώ ανοησία και χάσιμο χρόνου. Ασε που στο τέλος πιστεύεις τα ίδια σου τα ψέματα και χάνεις τον εαυτό σου.

Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι χρειάζεται αγάπη και πίστη γι’ αυτό που κάνεις. Οχι για τους άλλους, δεν χρειάζεται να αποδείξεις σε κανέναν τίποτα. Να ακολουθήσεις τη φωνή μέσα σου. Γι’ αυτό νομίζω ότι οι γονείς θα ευεργετήσουν τα παιδιά τους, αν τα αφήσουν να ακολουθήσουν το εσωτερικό  τους κάλεσμα. Ετσι θα έχουν πιο πολλές πιθανότητες να πετύχουν στην επιλογή τους και να είναι ευτυχισμένα.

Μια επίκαιρη ερώτηση που έχει σχέση με την θέση σας ως υπουργός Πολιτισμού παλαιότερα και την ενασχόλησή σας με τα κοινά. Ποια είναι η γνώμη σας για τι πρόσφατες εκλογές 2023;

Αυτό που παρατηρώ σε όλον τον Κόσμο, είναι ότι αυξάνεται ο φόβος στους ανθρώπους και αυτό επηρεάζει και την ψήφο τους. Ο φόβος καλλιεργείται συστηματικά από όσους κερδίζουν από αυτό και οδηγεί σταδιακά τους πολίτες να απεμπολούν μόνοι τους την ελευθερία και τα δικαιώματα, που με πολύ κόπο κέρδισαν μέσα στους αιώνες. Ανέχονται όλο και μεγαλύτερα ποσοστά αυταρχισμού και αυθαιρεσίας από τους άρχοντες και τους ισχυρούς. Βλέπω, ότι στην εποχή μας, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, ο πολιτισμός των ανθρώπων και όχι των μηχανών πισωγυρίζει. Θυμίζει εποχές που νομίζαμε ότι τις είχαμε αφήσει πίσω μας για πάντα.

Ερχεται ένας καινούργιος κόσμος καταπάνω μας. Πώς φαντάζεστε ότι θα εξελιχθεί;

Αυτό που μας χτυπάει συναγερμό εδώ και χρόνια είναι η κλιματική καταστροφή, που δεν έχουμε καταφέρει να την αντιστρέψουμε. Δεν το επιτρέπει η απληστία, ο φόβος των ανθρώπων, να αλλάξουν για το γενικό καλό τις βολικές τους συνήθειες. Κάποτε οι οικολόγοι και οι επιστήμονες που προειδοποιούσαν, αντιμετωπίζονταν με αδιαφορία, διαστρέβλωση, ακόμα και με χλευασμό, ως γραφικοί. Τώρα, που πλέον βλέπουμε καθαρά τα σημάδια στις πυρκαγιές, τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και όλα όσα ακόμα είναι να έρθουν και πάλι είμαστε δειλοί και αμήχανοι και σε συλλογικό και σε ατομικό επίπεδο. Σαν να περιμένουμε κάποιο μαγικό ραβδί να μας σώσει.

Αντί να κάνουμε κάτι για την μόλυνση που μας σκοτώνει, κάνουμε εχθρό μας τον πρόσφυγα που φεύγει για να γλυτώσει από τον πόλεμο, που εμείς δημιουργούμε,  από την πείνα και τη δυστυχία που δημιουργούν στον Πλανήτη οι πολιτισμένες πλούσιες χώρες, ξεχνώντας ότι αύριο μπορεί κι εμείς να βρεθούμε στη θέση τους. Ειδικά εμείς οι Ελληνες, έχουμε πολύ πρόσφατη εμπειρία. Επίσης η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας που αποσκοπεί στο κέρδος και εγκλωβίζει τον άνθρωπο σε νέες ανάγκες και του στερεί κομμάτια της ανθρωπιάς του, είναι ένα μεγάλο θέμα, που θα ορθώνεται μπροστά του, όσο συνεχίζει να καταναλώνει, χωρίς να σκέφτεται. Είμαστε, πιστεύω, στην κόψη του ξυραφιού που η κάθε επιλογή μας τώρα θα είναι καθοριστική για το αύριο. Το μόνο που μπορώ να ευχηθώ είναι να ξυπνήσουμε έγκαιρα.

Σύντομο βιογραφικό

Η Λυδία Κονιόρδου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και παράλληλα με την Υποκριτική σπούδασε Μουσική και Χορό. Ως ηθοποιός έχει ερμηνεύσει σημαντικούς ρόλους του κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας, Βόλου και Πάτρας, καθώς και με το Θέατρο Chatelet στο Παρίσι, το Teatro Piccolo στο Μιλάνο και πολλά άλλα. Στο θέατρο έχει συνεργαστεί με διακεκριμένους σκηνοθέτες, όπως ο Κάρολος Κουν, ο Αλέξης Μινωτής, ο Κώστας Τσιάνος, ο Λευτέρης Βογιατζής, ο Σωτήρης Χατζάκης, ο Robert Wilson, ο Alexander Vassiliev, ο Γιάννης Κόκκος κ.α.

Ως σκηνοθέτις, εκτός από παραστάσεις σύγχρονου θεάτρου, έχει σκηνοθετήσει αρχαίες τραγωδίες για το Εθνικό Θέατρο, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου, το Ωδείο Αθηνών και το Μουσείο Getty στην Καλιφόρνια, ΗΠΑ.

Για το έργο της και τη συνολική της προσφορά στο θέατρο έχει βραβευτεί με το Βραβείο Κάρολος Κουν και το Βραβείο Κριτικών Θεάτρου και Χορού. Ως παιδαγωγός, με εξειδίκευση κυρίως στο αρχαίο δράμα, έχει διδάξει στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, το Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αλλά και σε σεμινάρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, δίδαξε και σκηνοθέτησε αρχαίο δράμα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, του Binghamton N.Y., της Οξφόρδης και στην Ακαδημία Θεάτρου της Σαγκάης. Διετέλεσε καλλιτεχνική διευθύντρια στα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου και Πάτρας. Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού στην κυβέρνηση Τσίπρα και πρόεδρος του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.