Οταν κάνουμε λόγο για «Μάχη του Στάλινγκραντ», εννοούμε μια σειρά πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Γερμανών και Σοβιετικών, που έλαβαν χώρα από τις 23 Αυγούστου 1942 έως τις 2 φεβρουαρίου1943 στα περίχωρα και στο κέντρο της πόλης του Στάλινγκραντ επονομαζόμενο σήμερα Βόλγκογκραντ. Η μάχη του Στάλινγκραντ αποτελεί το ορόσημο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς από εκεί και πέρα αρχίζει η εκδίωξη των εισβολέων από το σοβιετικό έδαφος και η απελευθέρωση των λαών της Ευρώπης από το χιτλεροφασιστικό ζυγό. Μετά την καταστροφική επιχείρηση του 1941 για την κατάληψη της Μόσχας, οι Γερμανοί σταθεροποίησαν τις θέσεις τους στην Ουκρανία και στις 22 Ιούνη του 1941, η χιτλερική Γερμανία άρχισε την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης, την «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα». Μέσα σε λίγους μήνες τα χιτλερικά στρατεύματα, έφτασαν έξω από τη σοβιετική πρωτεύουσα, όπου όμως καθηλώθηκαν μετά από την ηρωική αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, όταν το Δεκέμβρη του 1941 έχασαν τη μάχη της Μόσχας. Το μέτωπο, σταθεροποιήθηκε. Ομως, η χιτλερική Γερμανία ετοιμαζόταν για τη σφοδρότερη επίθεση που έκανε στα χρόνια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ηταν η επίθεση στο νότιο μέτωπο, που κατέληξε με τη μεγάλη μάχη του Στάλινγκραντ.

Το Στάλινγκραντ θεωρήθηκε στρατηγικής σημασίας περιοχή για πολλούς λόγους. Ηταν ένα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο στις όχθες του ποταμού Βόλγα (ζωτικής σημασίας θαλάσσιου δρόμου μεταξύ Κασπίας Θάλασσας και της βόρειας ρωσικής ενδοχώρας), με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις, η κατοχή του οποίου θα εξασφάλιζε τα νώτα των γερμανικών δυνάμεων που θα εξορμούσαν στον Καύκασο. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α’, σελ. 409-410). Αλλά και σε συμβολικό επίπεδο ήταν σπουδαίο το Στάλινγκραντ. Και μόνο ότι έφερε το όνομα του μισητού του αντιπάλου του  «Στάλιν» αποτελούσε ένα καλό ιδεολογικό και προπαγανδιστικό εργαλείο στα χέρια του Χίτλερ. Η ίδια διαπίστωση ίσχυε και για τον σοβιετικό ηγέτη, που ήθελε να μην αφήσει την πόλη στα χέρια του εχθρού. Γι’ αυτό και οι εντολές και των δύο προς τους στρατηγούς τους ήταν: «κρατήστε τις θέσεις σας πάσει θυσία και με οποιοδήποτε κόστος».

Η επίθεση εκδηλώθηκε στις 28 Ιουνίου 1942 με τη γρήγορη προέλαση του γερμανικού στρατού (850.000 άνδρες) και ιδιαίτερα της 6ης Στρατιάς του Πάουλους, που απώθησε τους Σοβιετικούς στις όχθες του ποταμού Δον, στο τέλος του Ιουλίου. Ομως, παρά τις επιτυχίες, η σθεναρή άμυνα των σοβιετικών δυνάμεων απέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο κι έτσι ο εχθρός έστρεψε όλες του τις προσπάθειες για να περικυκλώσει τα στρατεύματα του νότιου μετώπου, με αποτέλεσμα από τις 17 του Ιούλη του 1942 να αρχίσει η μάχη μπροστά στο Στάλινγκραντ. Η δυσκολότερη φάση της μάχης για τον Κόκκινο Στρατό και τους υπερασπιστές της πόλης υπήρξε το διάστημα από 23 Αυγούστου ώς 30 Οκτωβρίου 1942, όταν η πόλη δέχτηκε απανωτές λυσσαλέες πολιορκίες. Οι έξι από τους επτά τομείς του Στάλινγκραντ είχαν περάσει στα χέρια των ναζί αλλά όχι ολοκληρωτικά, καθώς σοβιετικοί θύλακες αντίστασης υπήρχαν παντού και έδιναν μάχες δρόμο το δρόμο, σώμα με σώμα.

Παροιμιώδης έμεινε η αντίσταση στα εργοστάσια «Ν. Μπαρικάντ», «Κόκκινος Οκτώβρης» και στο μεγάλο εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων στον βόρειο βιομηχανικό τομέα του Στάλινγκραντ, τα οποία οι Γερμανοί δεν κατέλαβαν ποτέ ολοκληρωτικά, παρά μερικά τμήματα, αποκτώντας μεν πρόσβαση στον Βόλγα αλλά όταν ήδη ο Κόκκινος Στρατός είχε οργανώσει την αντίσταση και νέες υποδομές, καθώς ο ποταμός είχε πια παγώσει και δεν μπορούσε να χρησιμεύσει στη ναυσιπλοΐα. Για τους εργάτες της πόλης, τους υπερασπιστές της, τους χιλιάδες στρατιώτες που θυσιάστηκαν «δεν υπήρχε γη πέρα από το Βόλγα». Ούτε γη ούτε ζωή σε περίπτωση που ο εχθρός κατάφερνε να τον διασχίσει. Ηταν μάχη ζωής και θανάτου. Παρά το γεγονός ότι οι υπόλοιπες δυνάμεις του αντιφασιστικού συνασπισμού αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στα δυτικά, ώστε να διασπάσουν τις δυνάμεις του χιτλερικού Αξονα, ήδη από το καλοκαίρι του 1942 άρχισαν να φαίνονται τα σημάδια ανατροπής των ισορροπιών. Η πολεμική βιομηχανία της ΕΣΣΔ άρχισε να αποδίδει ταχύτατα και να καλύπτει το χαμένο έδαφος, ενώ αυξήθηκε ο βαθμός οργάνωσης και αποφασιστικότητας. Ετσι, η γενική στρατιωτική διοίκηση ήταν σε θέση να εκπονήσει, ήδη από τον Σεπτέμβριο, τα σχέδια αντεπίθεσης και τσακίσματος της ναζιστικής δολοφονικής μηχανής. Τα σχέδια εκπονήθηκαν στη Μόσχα με τη συμμετοχή του Ι. Β. Στάλιν, του στρατάρχη Γκ. Ζούκοφ, του Α. Μ. Βασιλιέφσκι και των στρατηγών των μετώπων του Στάλινγκραντ και του Ντον. Ολα αυτά, εν μέσω της σφοδρότερης ίσως πολιορκίας του Στάλινγκραντ. Τα σημάδια, ασφαλώς, έδειχναν και από την άλλη πλευρά κόπωση της βιομηχανίας της ναζιστικής Γερμανίας, είχαν αρχίσει οι ελλείψεις πρώτων υλών και καυσίμων και το ηθικό της Βέρμαχτ, μετά από συνεχόμενους μήνες αιματηρών και σκληρών μαχών, είχε αρχίσει να πέφτει ραγδαία. Η έναρξη της αντεπίθεσης είχε οριστεί αρχικά για τις 8 Νοεμβρίου. Τελικά, άρχισε στις 7:20 το πρωί της 19 Νοεμβρίου του 1942 στην περιοχή του ποταμού Ντον. Μέσα σε τέσσερις ημέρες, το Στάλινγκραντ είχε περικυκλωθεί με μια κίνηση λαβίδα και δύο κλοιοί του Κόκκινου Στρατού σχηματίστηκαν περιμετρικά της πόλης. Στις 31 Ιανουαρίου όλα είχαν τελειώσει και ο στρατάρχης Πάουλους παραδινόταν κάτισχνος και σκελετωμένος μαζί με τους στρατιώτες του.

Ο (στρατάρχης πια) Πάουλους Πρώσος αριστοκράτης, έχασε την υπομονή του, καθώς δεν βλέπει το λόγο να πεθάνει μαζί με τους άντρες του για τα γούστα και το γόητρο του Χίτλερ. Δηλώνει λοιπόν ανοιχτά πως «δεν έχει καμία όρεξη να υπακούσει στις εντολές ενός Αυστριακού λοχία» και παραδίνεται στις 31/1/1943 παρά τις αντίθετες διαταγές του Χίτλερ. Παραδίνονται μαζί του 100.000 περίπου στρατιώτες που έχουν απομείνει στο κλοιό, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται 22 στρατηγοί, προς μεγάλη δυστυχία της ναζιστικής ηγεσίας, που βλέπει τους Σοβιετικούς να διασκεδάζουν, βγάζοντας φωτογραφίες με Αριους στρατιωτικούς ανώτατης βαθμίδας, που παραδίδονται στους «σλαβομπολσεβίκους υπανθρώπους». Ο δε Πάουλους θα καταλήξει να συνεργάζεται με τους Σοβιετικούς στην «Εθνική Επιτροπή για μια Ελεύθερη Γερμανία», μαζί με άλλους αιχμάλωτους Γερμανούς αξιωματικούς. Η παράδοση ολοκληρώνεται στις 2 Φεβρουαρίου 1943. Μετά από 5 μήνες, από την πλήρη απελπισία στο Στάλινγκραντ κυριαρχούν οι πανηγυρισμοί: η πόλη έχει σωθεί και η νίκη του Κόκκινου Στρατού είναι ολοκληρωτική. Η ναζιστική προπαγάνδα δεν τολμά να κρύψει την είδηση και ολόκληρος ο κόσμος μαθαίνει σύντομα την τρομερή μοίρα των επίλεκτων του γερμανικού στρατού στο Στάλινγκραντ. Το φυσικό επακόλουθο: θριαμβευτικοί χαιρετισμοί από τον Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ και η λέξη ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ γράφεται σε κάθε εφημερίδα της Υφηλίου και σε κάθε τοίχο της κατεχόμενης Ευρώπης, από την Ελλάδα ώς την Ολλανδία. Μία λέξη μόνο, ελπίδα για τους καταπιεσμένους και γι’ αυτούς που πολεμούν στα υπόλοιπα μέτωπα, σύμβολο πως οι βάρβαροι Ναζί κατακτητές δεν είναι αήττητοι.

Εως τη μάχη του Στάλινγκραντ στην Ιστορία δεν υπήρχε παρόμοια περίπτωση κύκλωσης και ολοκληρωτικής καταστροφής τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης. Η συντριβή των Γερμανών στο Βόλγα σήμανε την αρχή της αποφασιστικής στροφής στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και σε όλο το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο σοβιετικός στρατός αποσπά τη στρατηγική πρωτοβουλία και δεν την αφήνει μέχρι την οριστική συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας. Η μάχη του Στάλινγκραντ αποτελεί το ορόσημο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς από εκεί και πέρα αρχίζει η εκδίωξη των εισβολέων από το σοβιετικό έδαφος και η απελευθέρωση των λαών της Ευρώπης από το χιτλεροφασιστικό ζυγό. Ο Κόκκινος Στρατός είχε πλέον αποκτήσει το στρατηγικό πλεονέκτημα, το οποίο δεν θα έχανε μέχρι και το τέλος του πολέμου. Ολα αυτά, ωστόσο, πολύ πιθανόν να μην είχαν υπάρξει, εάν τα κρίσιμα διαστήματα δεν υπήρχε η ηρωική μαζική αντίσταση του σοβιετικού λαού, η αυτοθυσία και η βαθιά πίστη για τη νίκη της χώρας των σοβιέτ. Ας μην το ξεχνάμε. Πηγές: «www.toperiodiko.gr», «www.prin.gr», «www.dw.com»