Πόσο δικαιολογημένη είναι άραγε η νοσταλγία που τόσο συχνά εκφράζεται από πολλούς κάθε γενιάς που φτάνουν ή περνούν τη μέση ηλικία, για εκείνα τα «παλιά καλά χρόνια» που φαίνεται να τα παρασέρνει και να τα σβύνει ο ρυθμός της πραγματικότητας του σήμερα;

Μια απάντηση που έρχεται στον νου είναι βεβαίως ότι για κάθε γενιά «ο παλιός καλός καιρός» αντιπροσωπεύει τα χρόνια της νεότητας, τα πρώτα βήματα και σκιρτήματα, τα νεανικά όνειρα και ελπίδες, την πρώτη γνωριμία με τον πραγματικό κόσμο.

Είναι ασφαλώς μια λογική τοποθέτηση εάν πράγματι αναφέρεται κανείς στο φρέσκο νεανικό ξεκίνημα, αν και πολλές άτυχες γενιές δεν είχαν την ευκαιρία μιας παρόμοιας αρχής αφού ξεκίνησαν την ζωή τους μέσα σε πολέμους, ξενιτεμούς και άλλες κρίσεις και δυσκολίες. Τις οποίες, επιπρόσθετα, κάθε ένας βίωσε με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την κοινωνική ή οικονομική του κατάσταση.

Εν τούτοις, παρά το γενικό και κοινότοπο αυτό πλαίσιο, η αλήθεια είναι ότι η νοσταλγική αναπόληση του παρελθόντος παραμένει γενικευμένο φαινόμενο και μπορεί να διερωτηθεί κανείς εάν ενδεχομένως υπάρχουν και άλλοι λόγοι για την εκδήλωσή της που ξεπερνούν τον απλό, συμπαθητικό ρομαντισμό.

Εύλογο, για παράδειγμα, είναι το ερώτημα κατά πόσο η αναπόληση του μακρινού «καλού» παρελθόντος μπορεί να καλύπτει το γεγονός ότι έχει κανείς ξεπεραστεί από το παρόν και αναγκάζεται, αμυνόμενος, να εξιδανικεύει τα περασμένα με τη γνωστή, επιλεκτική και συχνά παραμορφωτική επιρροή της μνήμης.

Δεν είναι άλλωστε σπάνιο να αντιλαμβανόμαστε όταν φυλλομετρούμε τα παλαιά λευκώματα και τις κιτρινισμένες φωτογραφίες, ότι αντίθετα απ’ ό,τι θυμόμαστε, απεικονίζουν ένα μακρινό παρελθόν ξεθωριασμένο και όχι τόσο λαμπερό όπως το έχει φυλάξει μέσα μας η ωραιοποιημένη ρομαντική ανάμνηση.

Μήπως όμως το παρελθόν ήταν πράγματι καλύτερο από το σημερινό, σύνθετο, δυσνόητο παρόν;

Με τα σημερινά πλανητικά προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, η δημογραφική έκρηξη και ο εντεινόμενος αντίκτυπός της στην παγκόσμια πανίδα και χλωρίδα, η απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, ακόμη και οι άγνωστες και κατά πολλούς απειλητικές προοπτικές της ξέφρενης πορείας της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναπολούν μια περασμένη εποχή όταν ο άνθρωπος δεν κατείχε τις σημερινές μέγιστες δυνατότητες οι οποίες όμως εμπεριέχουν και τον κίνδυνο επιζήμιας, ακόμη και καταστρεπτικής εκτροπής.

Δεν είναι σπάνια η δυσπιστία και ο φόβος προς την πρόοδο ιδιαίτερα όταν τρέχει ταχύτατα και με σύνθετες μορφές.

Ας θυμηθούμε χαρακτηριστικά ότι όταν πρωτοεμφανίστηκαν τα αυτοκίνητα αρκετοί αναπολούσαν τα άλογα και τα μόνιππα, ενώ σήμερα πολλοί αρνούνται την ψηφιακή ανάγνωση και προτιμούν το χάρτινο έντυπο, βιβλίο ή εφημερίδα.

Μήπως όμως παρόμοια έφεση προδίδει αδυναμία προσαρμογής προς την πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται από τις ταχύτατες εξελίξεις;

Ασφαλώς υπάρχουν σήμερα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα ως αρνητική πλευρά της προόδου.

Ταυτόχρονα όμως η ανθρώπινη διανόηση έχει δημιουργήσει καινούργιες τεράστιες δυνατότητες σε κάθε πεδίο της δραστηριότητας κάνοντας την ζωή όλων απείρως ευκολότερη και αποτελεσματική.

Η αναπόληση των «παλιών καλών χρόνων» είναι ίσως δικαιολογημένη όταν θέλουμε να θυμηθούμε αγαπημένα πρόσωπα ή ευτυχισμένες στιγμές που έφυγαν για πάντα.

Δεν μπορεί όμως να υπάρξει αμφιβολία ότι ένας σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να ζει με οδηγό το παρελθόν αλλά αντίθετα επιβάλλεται να προσαρμόζεται και να επωφελείται από το παρόν.

Μια κάποια νοσταλγία των περασμένων μπορεί να δικαιολογηθεί όταν κανείς βλέπει μια παλιά φωτογραφία, ακούει ένα παλιό σκοπό ή θυμάται περασμένες καλές στιγμές ή αγαπημένα πρόσωπα.

Το παρόν όμως απαιτεί επιτακτικά την ενεργό και ανεπιφύλακτη συμμετοχή μας, αφού σε τελική ανάλυση είναι το μόνο που πραγματικά υπάρχει και μέσα στο οποίο βιώνουμε την ζωή μας.

Στο πνεύμα λοιπόν αυτό δύσκολα μπορεί να υποστηρίξει κανείς και πολύ λιγότερο να πιστέψει, έστω και με ρομαντική αναπόληση, ότι τα πράγματα ήταν κάποτε γενικώς καλύτερα.