ΑΘΗΝΑ. Σε συνέχεια της προδημοσίευσης του βιβλίου, «Ο άνθρωπος κλειδί» (Εκδόσεις «Κάκτος»), για τη μυθική ζωή του δημοσιογράφου Ηλία Δημητρακόπουλου, το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων συνομιλεί σήμερα με το συγγραφέα του, James H. Barron. Δικηγόρος και ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας της Νέας Αγγλίας, ο J. H. Barron έχει υπάρξει σύμβουλος επικοινωνίας του Μάικλ Δουκάκη, έχει διδάξει στο MIT, ενώ διετέλεσε επικεφαλής ομάδων μελέτης στο Ινστιτούτο Πολιτικής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.

Ο συγγραφέας μιλά στο ΑΠΕ – ΜΠΕ για τη γνωριμία με τον Έλληνα δημοσιογράφο και τη δύσκολη σχέση που, ιδίως στην αρχή της γνωριμίας τους, είχαν. Μιλά κυρίως όμως, για τα βασανιστήρια στα χρόνια της Κατοχής, επίσης για την έρευνα του Ηλία Δημητρακόπουλου για την υπόγεια χρηματοδότηση, όπως εκείνος πίστευε, του Ρίτσαρντ Νίξον από την ελληνική χούντα. Αλλά και για το ότι οι διαρρήκτες του Γουότεργκεϊτ είναι πιθανό να αναζητούσαν τα ίχνη εκείνης της χρηματοδότησης. Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι η συνέντευξη δεν θα ήταν εφικτή, χωρίς την πολύτιμη συνδρομή του Μενέλαου Παπαϊωάννου, ο οποίος μετέφρασε και το βιβλίο.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του James H. Barron στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και τον Νίκο Παπαδημητρίου:

Ερ.: Κύριε Μπάρρον, μόλις κυκλοφόρησε στα βιβλιοπωλεία της χώρας μας (από τις εκδόσεις «Κάκτος») το βιβλίο σας για το δημοσιογράφο Ηλία Δημητρακόπουλο. Πρόσωπο μυθικό εδώ και στις ΗΠΑ – κυκλοφορούσε με άνεση – όπως κι εσείς γράφετε – στα ισχυρότερα κέντρα εξουσίας απλά με το μικρό του όνομα, «Ηλίας». Η γνωριμία σας μαζί του πώς έγινε;

Απ.: Αρχικά, η πρόθεσή μου ήταν να γράψω για την ουσιαστικά άγνωστη ιστορία του Ελληνοαμερικανού μεγαλοεπιχειρηματία Τομ Πάπας – από την ιδιαίτερη πατρίδα μου, τη Βοστώνη – ο οποίος προσπάθησε να επηρεάσει παράνομα την προεδρική εκλογή των ΗΠΑ το 1968, για λογαριασμό της χούντας.

Στο πλαίσιο της έρευνάς μου, πήγα το 2009 στην Ουάσινγκτον για να πάρω συνέντευξη από το συνταξιούχο δημοσιογράφο Ηλία Δημητρακόπουλο, ο οποίος είχε αποκαλύψει αυτό το σκάνδαλο. Δεν άργησα να διαπιστώσω ότι αυτό το επεισόδιο ήταν ένα μικρό μέρος της ευρύτερης και ακόμη πιο συγκλονιστικής σταδιοδρομίας του Δημητρακόπουλου. Συνειδητοποίησα ότι αυτό που έπρεπε να αφηγηθώ ήταν η επική του σταδιοδρομία σε όλες της τις λεπτομέρειες.

Ο Ηλίας ήταν δύσκολος συνομιλητής. Καλλιεργούσε μία ατμόσφαιρα μυστηρίου και φρόντιζε να διατηρεί χωριστά τις διάφορες πλευρές της ζωής του. Θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντική την προστασία της ιδιωτικής του ζωής και απολάμβανε τη φήμη του ως αινιγματικής προσωπικότητας. Στην αρχή μου παρέδωσε ένα πλήθος άρθρων και εγγράφων που αφορούσαν λίγο πολύ γνωστές όψεις της επαγγελματικής του δραστηριότητας, αλλά άργησε αρκετά να αποκαλύψει στοιχεία για την πολύπλευρη προσωπική του ζωή. Αρνήθηκε κατηγορηματικά να κατονομάσει πηγές, την ανωνυμία των οποίων είχε δεσμευθεί να διαφυλάξει, ακόμη και σε περιπτώσεις ατόμων που είχαν αποβιώσει από καιρό.

Ο Ηλίας κατανοούσε ότι εγώ θα διενεργούσα ανεξάρτητη έρευνα και ότι δεν θα είχε τη δυνατότητα να επέμβει στο κείμενό μου. Δέχθηκε τον όρο που έθεσα να αποκτήσω πλήρη πρόσβαση σε όλους τους προσωπικούς του αμερικανικούς κυβερνητικούς φακέλους. Παρ’ όλα αυτά όμως, προσπάθησε να ελέγξει το αφήγημά μου. Εγώ δεν ήμουν διατεθειμένος να επιτρέψω κάτι τέτοιο. Για πάνω από πέντε χρόνια τον επισκεπτόμουν συχνά και μιλούσαμε στο τηλέφωνο, σχεδόν καθημερινά, καθώς προσπαθούσα να ξεδιπλώσω τις διάφορες πτυχές της ιστορίας του και να του ζητήσω να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει πληροφορίες που είχα αποκτήσει από τρίτους. Σταδιακά, μου αποκάλυψε περισσότερα για τον εαυτό του. Μέσα στα χρόνια, μου έδωσε χιλιάδες προσωπικά έγγραφα, μου αφηγήθηκε άγνωστες ιστορίες και επέτρεψε σε φίλους που διέθεταν εμπιστευτικές πληροφορίες, να μου μιλήσουν χωρίς επιφυλάξεις. Στην τελευταία μας συνάντηση, με αγκάλιασε δακρυσμένος και μου είπε ότι ήμουν για εκείνον ο μικρός αδελφός που δεν είχε ποτέ.

Ερ.: Για τους αναγνώστες μας που πιθανώς δεν θα τον γνωρίζουν, πώς θα τον περιγράφατε; Σε ποιες περιόδους εκτείνεται η δράση του;

Απ.: Στο πλαίσιο της πρόθεσής μου να παραχθεί μία κινηματογραφική ταινία ή μία τηλεοπτική σειρά στη βάση του βιβλίου μου, έχω περιγράψει το αφήγημα σαν αληθινό πολιτικό θρίλερ σχετικά με ένα αινιγματικό δημοσιογράφο, ο οποίος αγωνίζεται αδιάκοπα για τη δημοκρατία, την τιμή και την επιβίωσή του απέναντι σε καταπιεστικές ελληνικές και αμερικανικές κυβερνήσεις που προσπαθούν να τον εξουδετερώσουν.

Ο Ηλίας ξεκίνησε τη δράση του στα πρώτα χρόνια της Γερμανικής κατοχής και συνέχισε στον Ψυχρό Πόλεμο, στον (ελληνικό) εμφύλιο πόλεμο, στην περίοδο της χούντας και πέραν αυτής. Υπήρξε δημοσιογράφος πριν γίνει δημοσιογράφος, ένα συλλέκτης και διανομέας πληροφοριών σε όλη τη διάρκεια του βίου του. Εξελίχθηκε σε ένα πεισματικά ανεξάρτητο ερευνητικό δημοσιογράφο, καλύπτοντας κυρίως αμερικανικές υποθέσεις στην Ελλάδα στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, ως επί το πλείστον για την «Καθημερινή», την «Μακεδονία» και το «Έθνος». Έχοντας πρόσβαση σε σημαντικές πηγές σε όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος, ο αχόρταγος για αποκλειστικότητες δημοσιογράφος είχε πολλούς φίλους, δημιούργησε όμως και πολλούς εχθρούς. Ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που πήρε συνέντευξη από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, όταν έληξε ο κατ’ οίκον περιορισμός του το 1955. Οι αποκαλύψεις του εξόργιζαν συχνά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος τον χαρακτήρισε «ανεπιθύμητο πρόσωπο». Τα άρθρα του επηρέασαν το αποτέλεσμα των αμφιλεγόμενων ελληνικών εκλογών το 1963. Ο Ηλίας είχε στενή σχέση με τον Γεώργιο Παπανδρέου, όχι όμως και με τον Ανδρέα. Οι δημοσιογραφικές του επιτυχίες προκαλούσαν συχνά την οργή Αμερικανών αξιωματούχων. Η CIA άσκησε υπογείως πιέσεις στο TIME , στη New York Herald Tribune και σε άλλες αμερικανικές εφημερίδες για να διακόψουν τη συνεργασία τους μαζί του.

Μετά την κατάληψη της εξουσίας από την στρατιωτική δικτατορία το 1967, ο Ηλίας κατόρθωσε να διαφύγει στην Ουάσινγκτον, όπου μετατράπηκε από δημοσιογράφος σε ακτιβιστή. Ηγετική προσωπικότητα στον αγώνα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην πατρίδα του, ήλθε σε αντιπαράθεση με κυβερνήσεις των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών, οι οποίες έδιναν προτεραιότητα στην πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου και όχι στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ήταν το πιο σημαντικό μη επίσημο πρόσωπο που πίεσε το Κογκρέσο να παύσει να στηρίζει τη δικτατορία. Η χούντα του αφαίρεσε την ελληνική υπηκοότητα, δεν μπορούσε όμως να τον εμποδίσει να μάχεται ακαταπόνητα, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, μόνος και σε συνεργασία με άλλους. Υπερασπίσθηκε τα δικαιώματα θυμάτων βασανιστηρίων όπως ο Σπύρος Μουστακλής και, το 1973, ήταν αυτός που μίλησε για λογαριασμό των αγωνιστών της εξέγερσης της 17ης Νοεμβρίου. Μετά την ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλος», ο κυβερνήτης Νίκος Παππάς έγραψε στον Δημητρακόπουλο για να τον ευχαριστήσει διότι έκανε περισσότερα από κάθε άλλον για να βοηθήσει το πλήρωμά του στην εξορία. Ο Ηλίας δεν μίλησε ποτέ γι’ αυτό σε κανένα. Βρήκα την επιστολή στο αρχείο του μετά τον θάνατό του.

Ο Αμερικανός πρέσβης Χένρι Τάσκα παραπονέθηκε στον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ ότι η εφαρμογή της πολιτικής των ΗΠΑ για την Ελλάδα ήταν πιο δύσκολη από κάθε άλλο μέρος του κόσμου, διότι καμία άλλη χώρα δεν διαθέτει «ένα Δημητρακόπουλο» ο οποίος επί πολλά χρόνια «αγωνιζόταν πολύ σκληρά» εναντίον της πολιτικής μας εκεί. Όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, ο Ηλίας ήταν ανάμεσα στους λίγους που γνώριζαν τις λεπτομέρειες της διαφυγής του Μακαρίου, και πέταξε στη Γενεύη για να βοηθήσει τον Γεώργιο Μαύρο στις διαπραγματεύσεις. Η CIA, το FBI και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ κατασκόπευαν και παρενοχλούσαν τον Δημητρακόπουλο, προσπαθώντας να πλήξουν την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητά του. Η ελληνική δικτατορία προσπάθησε επανειλημμένα να τον απαγάγει και να τον δολοφονήσει. Ακατάβλητος, εκείνος στάθηκε όρθιος για χάρη του εαυτού του, της πατρίδας του και της υπόληψής του. Και το 2008, η ελληνική κυβέρνηση τον τίμησε για «τον διαρκή αγώνα του για την προστασία της δημοκρατίας».

Ερ.: Να μιλήσουμε για την περίοδο της Γερμανικής κατοχής; Ο νεαρός Ηλίας Δημητρακόπουλος, μαθητής γυμνασίου, συνελήφθη από τα Ες Ες, μαρτύρησε στα χέρια τους αλλά δεν μαρτύρησε τους συντρόφους του…

Απ.: Ως παράτολμο δωδεκάχρονο αγόρι το 1941, ο Ηλίας ενεπλάκη σε επικίνδυνες αντιστασιακές ενέργειες, κυρίως σε συλλογή πληροφοριών, διενέργεια δολιοφθορών και μεταφορά όπλων. Ήταν το νεότερο σε ηλικία μέλος της οργάνωσης «Οργάνωση Ανάστασης Γένους», μίας μικρής αντιστασιακής οργάνωσης στην κατεχόμενη Αθήνα, όπου έμαθε να κρατά μυστικά και να διαχωρίζει τις σχέσεις του. Σε ηλικία 14 ετών συνελήφθη, υπέστη κτηνώδη βασανιστήρια, καταδικάσθηκε σε θάνατο και στάλθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Μετά από μία ιδιαίτερα σκληρή δοκιμασία, αποφάσισε, ότι αν έβγαινε ποτέ από εκεί μέσα ζωντανός, δεν θα επέτρεπε σε κανένα να τον κακομεταχειρισθεί. Η ιδέα της αξιοπρέπειας επανέρχεται συνεχώς σε αυτή την ιστορία.

Για να τον σώσει από την εκτέλεση, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός φρόντισε να μεταφερθεί λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1943 στο Αιγινήτειο, το οποίο ήταν τότε ένα φρικτό ψυχιατρείο, όπου παρέμεινε για το υπόλοιπο διάστημα του πολέμου. Στον εμφύλιο πόλεμο, δέχθηκε μία σφαίρα όταν προσπάθησε να σώσει συγγενείς του που είχαν απαχθεί από κομμουνιστές. Κόντεψε να πεθάνει από την φυματίωση. Αργότερα, ο Ηλίας δέχθηκε τιμητικές διακρίσεις για τον ηρωισμό του στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ερ.: Μέσω του ήρωά σας, όμως, γίνεται και μια αποκάλυψη: ότι οι αμερικανικές Προεδρικές εκλογές του 1968, που κρίθηκαν με διαφορά μικρότερη της μίας μονάδας με νικητή τον Νίξον, είχαν… ελληνικό άρωμα ή ανάμειξη (σε μια εποχή που εδώ υπήρχε δικτατορία). Θέλετε να μας πείτε και για αυτό;

Απ.: Το 2016 δεν ήταν η πρώτη χρονιά στην οποία ξένα χρήματα μπορεί να άλλαξαν το αποτέλεσμα μίας αμερικανικής Προεδρικής εκλογής. Το 1968, ο Ηλίας υποψιάσθηκε όταν ο Σπίρο ‘Αγκνιου, ο συνυποψήφιος του Νίξον για την αντιπροεδρία, αθέτησε την υπόσχεσή του να παραμείνει ουδέτερος και διακήρυξε την πλήρη στήριξη του στη δικτατορία. Ο Ηλίας αποκάλυψε τότε ότι η χούντα και ο χορηγός του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, Τομ Πάπας, προσπάθησαν να επηρεάσουν την αμερικανική Προεδρική εκλογή μέσω της μυστικής διοχέτευσης στην εκστρατεία των Νίξον και ‘Αγκνιου χρημάτων που αντιστοιχούν σε εκατομμύρια σημερινά δολάρια. Αυτά τα χρήματα προέρχονταν από τα «μαύρα κονδύλια» της CIA για την ενίσχυση της ΚΥΠ.

Ο Ηλίας προσπάθησε χωρίς επιτυχία να πείσει τα ηγετικά στελέχη των Δημοκρατικών να αποκαλύψουν τη συνωμοσία. Στο βιβλίο, εξηγώ την άγνωστη ιστορία για τους λόγους για τους οποίους αυτό δεν πέτυχε. Αυτή ήταν η δεύτερη πιο οριακή Αμερικανική προεδρική εκλογή του 20ού αιώνα. Οι Δημοκρατικοί, οι Ρεπουμπλικάνοι και οι δημοσιογράφοι που κάλυψαν τον προεκλογικό αγώνα, συμφωνούν ότι η έγκαιρη και αποτελεσματική αποκάλυψη αυτής της παράνομης μεταφοράς χρημάτων θα μπορούσε να είχε αλλάξει το αποτέλεσμα. Φαντασθείτε μόνο μία νίκη του Χιούμπερτ Χάμφρεϊ, οπότε ο Νίξον δεν θα ήταν Πρόεδρος, δεν θα ακολουθούσε το Γουότεργκεϊτ και η ιστορία θα είχε ακολουθήσει μία διαφορετική τροπή.

Ερ.: Μπορεί η υπόθεση αυτή να είχε κάποια σχέση με την περίφημη διάρρηξη των γραφείων των Δημοκρατικών, το γνωστό μας Γουότεργκεϊτ;

Απ.: Αναμφίβολα. Υπάρχει μία σειρά ισχυρών περιστασιακών ενδείξεων η οποία εκτείνεται από τον Οκτώβριο 1968 ως τη διάρρηξη του Ιουνίου 1972.

Οι πληροφορίες για τον Πάπας, την ΚΥΠ και τη χούντα, που έδωσε ο Ηλίας στον Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής των Δημοκρατικών Λάρι Ο’ Μπράϊαν το 1968 στο κτήριο γραφείων Γουότεργκεϊτ, ήταν ακόμη στην κατοχή του Ο’ Μπράϊαν το 1972. Λέγεται ότι αυτή η πληροφορία προκάλεσε στα στελέχη του Νίξον «τη μεγαλύτερη ανησυχία για το πιο μεγάλο χρονικό διάστημα». Από τον Ηλία ζητήθηκε «να μην θίξει τον Πάπας» επειδή ήταν καλός φίλος του Νίξον και απειλήθηκε με απέλαση αν δεν συμμορφωνόταν. Ο Λευκός Οίκος έδωσε εντολή διενέργειας έρευνας για τον Ηλία. Ο Πάπας απείλησε ευθέως τον Ηλία. Ο Ηλίας δεν κάμφθηκε.

Κάποιοι ιστορικοί έχουν παρατηρήσει ότι ένας πιθανός λόγος για τη διάρρηξη του Γουότεργκεϊτ το 1972 ήταν να ανακαλύψουν τι πληροφορίες διέθεταν οι Δημοκρατικοί για παράνομες μεταφορές ξένου χρήματος από την ελληνική στρατιωτική χούντα στην εκστρατεία Νίξον το 1968, κάτι που οι Δημοκρατικοί μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν εναντίον του Νίξον το 1972. Αυτή η αποκαλούμενη «ελληνική διασύνδεση» εθεωρείτο ότι ισοδυναμούσε με «ωρολογιακή βόμβα».

Φαίνεται ότι η διάρρηξη υπήρξε μία εκστρατεία αναζήτησης στα τυφλά, στοχεύοντας σε ο,τιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους. Οι άνθρωποι του Νίξον γνώριζαν ότι ο Ηλίας Δημητρακόπουλος είχε δώσει άκρως επικίνδυνες πληροφορίες στον πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Λάρι Ο’ Μπράϊαν, αν και δεν γνώριζαν τι ακριβώς ήταν αυτές. Στους διαρρήκτες είχε λεχθεί «να φωτογραφίσουν ό,τι θα εύρισκαν» και να «αναζητήσουν οικονομικά έγγραφα – ό,τι περιέχει αριθμούς» και ειδικά όσα αφορούσαν «εισφορές από το εξωτερικό». Ο διευθυντής της εκστρατείας του Νίξον, Τζεμπ Μακγκρούντερ, ο οποίος καταδικάσθηκε σε φυλάκιση για τον ρόλο του στο Γουότεργκεϊτ, είπε στον ιστορικό Στάνλεϊ Κάτλερ ότι τα χρήματα από την Ελλάδα ήταν μέρος αυτής της ευρύτερης έρευνας. Ο Σύμβουλος του Λευκού Οίκου Χάρι Ντεντ είπε το ίδιο. Αξίζει να θυμάται κανείς τις ελληνικές διασυνδέσεις στο Σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, με την ευκαιρία της 50ής επετείου της διάρρηξης.

Υπάρχουν σήμερα εφιαλτικοί απόηχοι του κόσμου του Ηλία των δεκαετιών του 1950, του 1960 και του 1970 – όταν ξένα χρήματα μόλυναν και υπονόμευαν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, όταν εύθραυστοι δημοκρατικοί θεσμοί λύγιζαν λόγω επηρεασμού της κοινής γνώμης από απολυταρχικές τάσεις, όταν τα ανθρώπινα δικαιώματα εθεωρούντο αναλώσιμα, όταν πολιτικοί αντίπαλοι και ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι υφίσταντο πιέσεις και παρενοχλήσεις, εκστρατείες παραπληροφόρησης και κατηγορούντο ως διακινητές ψευδών ειδήσεων.