Ενας διεθνώς αναγνωρισμένος ψυχίατρος με πολλές περγαμηνές, μας βοηθά να κατανοήσουμε τις ψυχικές παθήσεις σε μια εξαιρετική συνέντευξη, που κατάφερε να μας δώσει εν μέσω ενός απαγορευτικού σχεδόν προσωπικού του προγράμματος για «τέτοιες πολυτέλειες».

Ο Δρ Ιωάννης Νέστορος ξεπερνά εμπόδια και δυσκολίες, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, υπερβαίνει το στίγμα που σκιάζει την ψυχική υγεία και βοηθάει τον αναγνώστη να δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, για τις νόσους του μυαλού και της ψυχής. Με ακαδημαϊκή καριέρα και τεράστιο ερευνητικό έργο ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής και διευθυντής σήμερα του πρωτοποριακού κέντρου «Σύγχρονα Αμφιαράεια», προσφέρει μια ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία των ψυχικών νόσων.

Τα «Σύγχρονα Αμφιαράεια» λειτουργούν από το 2005 ως Πολυκέντρο το οποίο αναβιώνει τα αρχαία Αμφιαράεια, τα οποία θεράπευαν τις ψυχικές διαταραχές στην αρχαία Ελλάδα. Σε αυτά οι ψυχικές διαταραχές θεραπεύονταν αποτελεσματικά με συνθετικές (integrative) προσεγγίσεις που εφάρμοζαν παράλληλα ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία, ειδική διατροφή, εκγύμναση του σώματος και της ψυχής, μουσικοθεραπεία σε συνδυασμό με το απαράμιλλου κάλλους φυσικό περιβάλλον, την θεραπευτική αρχιτεκτονική, την υδατοθεραπεία και πλήθος άλλες μεθόδους που η σύγχρονη ψυχιατρική τώρα ανακαλύπτει. Σαν στόχο έχουν ο κάθε άνθρωπος να μάθει να ευχαριστιέται το δώρο της ζωής ακόμη και μέσα από τις αντιξοότητες του σύγχρονου βίου.

Το θάρρος και η αποφασιστικότητα του Dr. Νέστορος να αμφισβητήσει το «κατεστημένο» προσφέρουν ελπίδα σε όλους αυτούς που έχουν τοποθετηθεί στο περιθώριο της ζωής εξαιτίας της ψυχολογικής κατάστασής τους.

Πώς θα περιγράφατε την Ψυχιατρική σε κάποιον που δεν ξέρει και γιατί να επισκεφθεί έναν ψυχίατρο;

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αποδίδοντας τη δική μου άποψη για την ειδικότητα της Ψυχιατρικής. Η Ψυχιατρική είναι ο πλέον πρωτοπόρος, επαναστατικός και πολλά υποσχόμενος τομέας της Ιατρικής. Είναι η ειδικότητα που ασχολείται όχι μόνο με τη διάγνωση και τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, αλλά και με την πρόληψη αυτών, καθώς και με την επίτευξη καλής ποιότητας ζωής, δηλαδή με το «ευ ζην». Θεωρώ ότι ο ρόλος της Ψυχιατρικής στη σύγχρονη ζωή συμβάλει στην αποτελεσματική θεραπεία της ψυχικής ασθένειας, αλλά και στους τρόπους που όλοι μας μπορούμε να διαχειριστούμε το άγχος και το στρες καθώς και τις συνέπειές τους (αναβλητικότητα, θλίψη, επιθετικότητα, ψυχοσωματικές νόσοι κ.λπ.) τα οποία, είτε μας αρέσει είτε όχι, θα μας συνοδεύουν μέχρι την τελευταία μέρα του βίου μας, έστω και αν ζήσουμε μέχρι και 110 χρονών.

Αυτό οφείλεται στην πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής που απαιτεί από εμάς συνεχή προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.

Η Ψυχιατρική σαν ειδικότητα είναι από τις πλέον απαραίτητες επειδή όχι μόνο εξασφαλίζει ηρεμία, ευχάριστη ψυχική διάθεση και φυσιολογική λειτουργικότητα σε ανθρώπους που δυσλειτουργούν, αλλά επίσης φέρνει τους ανθρώπους σε επαφή με τα συναισθήματά τους, τους βοηθά να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους, αυξάνει τη συνειδητότητα και την πνευματικότητα και γενικά απελευθερώνει τους ανθρώπους από τα δεσμά της παιδικής ηλικίας όταν αυτή ήταν τραυματική. Ετσι αυξάνεται η ελευθερία να ζήσει κανείς εναρμονισμένος με τις δικές του αξίες και επιλογές.

Σε μια κοινωνία που θα μπορούσε να καταρρίψει ορισμένες προκαταλήψεις, που δυστυχώς ακόμα υπάρχουν, οι επισκέψεις σε έναν ψυχίατρο θα έπρεπε να είναι το ίδιο τακτικές με τις επισκέψεις σε ένα οικογενειακό ιατρό. Ο ψυχίατρος δεν ασχολείται πλέον με εγκλεισμούς σε κάποιο ίδρυμα, δεν δίνει απλά και μόνο κάποιο χάπι, δεν περιορίζεται σε συνταγογραφημένες συμβουλές. Ο ψυχίατρος δεν αντικαθίσταται από κάποιο φίλο, όσο καλός κι αν είναι αυτός, ούτε από κάποιο σύντροφο, όσο κι αν τον αγαπάμε. Είναι ο ειδικός επιστήμονας που μέσα από την αλληλεπίδραση μαζί του θα σε οδηγήσει να ανακαλύψεις και να αποδεχτείς τον εαυτό σου όπως είναι τώρα, όχι όπως θα ήθελες να είναι, και αυτό είναι η αρχή ενός διαλόγου με τα προβλήματά σου, ο οποίος όσο συνεχίζεται, τόσο περισσότερο θα ανακαλύψεις, θα αποδεχτείς και θα αγαπήσεις τον πραγματικό σου εαυτό. Και έτσι πορευόμαστε στη ζωή και εξελισσόμαστε πνευματικά, συναισθηματικά και ηθικά.

Τι σας οδήγησε να επιλέξετε αυτή την ειδικότητα;

Οταν αποφοίτησα από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1971, παρόλο που πάντοτε με ενδιέφερε η Ψυχιατρική, προσωρινά κλονίστηκα από τις τότε επικρατούσες απόψεις ότι η Ψυχιατρική προσφέρει μόνο διάγνωση και πρόγνωση, αλλά όχι θεραπεία. Τότε αποφάσισα ότι θα ειδικευόμουν στην Ψυχιατρική στη Βόρειο Αμερική και εάν συναντούσα και εκεί τις ίδιες απόψεις θα ειδικευόμουν σε μια πιο ευχάριστη ειδικότητα, τη Μαιευτική και Γυναικολογία.

Όταν έφτασα στον Καναδά ως Rotating Intern το 1972-1973 στο Toronto General Hospital συνάντησα τον κόσμο των προσδοκιών μου για μια ψυχιατρική με αποτελεσματικές θεραπείες.

Τον επόμενο χρόνο ως ειδικευόμενος ψυχίατρος του πανεπιστημίου McGill έχασα κάθε αμφιβολία για τις ισχυρές θεραπευτικές δυνατότητες της Ψυχιατρικής. Είναι αδύνατον να περάσει κανείς την εξωτερική πύλη του Πανεπιστημίου και να μην νιώσει το βάρος της ιστορίας που φέρει ο χώρος, αλλά και τις ευκαιρίες που του παρέχονται. Ιδιαίτερα στο χώρο της Ψυχιατρικής και των Νευροεπιστημών το Πανεπιστήμιο του McGill έχει συνεισφέρει πάρα πολλά και οι ερευνητές, ψυχίατροι ή/και νευροεπιστήμονες που δημιούργησαν μέσα στο χώρο αυτό, προσδιόρισαν τις εξελίξεις στις ειδικότητες της Νευροχειρουργικής, της Νευρολογίας, της Ψυχιατρικής, της Ψυχοφαρμακολογίας, της Νευροψυχολογίας, της Ψυχοθεραπείας και στη διαμόρφωσης της σύγχρονης αντίληψης που έχουμε για την ψυχική ασθένεια γενικά. Ετσι έλαβα την ειδικότητα της Ψυχιατρικής, από το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, φροντίζοντας να αποφύγω την υπερειδίκευση που χαρακτηρίζει την εποχή μας (ψυχοφαρμακολόγος, ψυχαναλυτής κ.λπ.). Αποφασισμένος να γνωρίζω καλή ψυχοφαρμακολογία συνεργάστηκα για τρία ακαδημαϊκά έτη με τους καθηγητές Heinz E. Lehmann και Thomas A. Ban έχοντας την εμπειρία να συμμετέχω ως υπεύθυνος σε πλήθος ψυχοφαρμακολογικών ερευνητικών πρωτοκόλλων. Εδειξα όμως ίσο βάρος με τη Φαρμακολογία και στις διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (με κύρια την ψυχανάλυση ατόμων, οικογενειών και ομάδων, αλλά και τον συμπεριφορισμό, την ανθρωπιστική προσέγγιση του μοντέλου εκπλήρωσης του Carl C. Rogers καθώς και στο συστημικό μοντέλο ψυχοθεραπείας. Αφού ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στην Κλινική Ψυχιατρική (1973-1977), επειδή αισθανόμουν ότι χρειαζόμουν να καταλάβω περισσότερα για τον εγκέφαλο, αποφάσισα να ασχοληθώ με σπουδές και έρευνες στις βασικές νευροεπιστήμες και συγκεκριμένα με το θέμα της δράσης διαφόρων νευροδιαβιβαστών και ψυχοφαρμάκων στις νευρικές συνάψεις πειραματόζωων. Εργάστηκα λοιπόν και εκπόνησα και την διδακτορική μου διατριβή (1976-1980) με επιβλέποντα καθηγητή έναν άξιο και διεθνούς φήμης αναγνωρισμένο νευροεπιστήμονα, τον νευροφυσιολόγο KresimirKrnjević.

Η έρευνα του διδακτορικού μου, με τίτλο «Anti-anxiety agents and synaptic transmission in the brain: Electrophysiological studies». Τα πειραματικά δεδομένα του αποτέλεσαν τον θεμέλιο λίθο για το Νευροφυσιολογικό μοντέλο του άγχους ως ανεπάρκεια ανταπόκρισης του GABAεργικού συστήματος όταν οι απαιτήσεις για ανταπόκριση ξεπερνούν σε συχνότητα τις αντοχές του συστήματος σε μονάδα χρόνου που καθόρισε η φύση, που πρότεινα ήδη από το 1980. Το νευροφυσιολογικό αυτό μοντέλο άγχους εμφανίζει το εμφανές πλεονέκτημα ότι είναι απόλυτα συμβατό με όλα τα μοντέλα άγχους που έχει προτείνει η Κλινική Ψυχολογία και Ψυχιατρική, δηλαδή 1) με το ψυχοδυναμικό μοντέλο, 2) με το συμπεριφοριστικό μοντέλο, 3) με το μοντέλο του Carl C. Rogers και 4) με το συστημικό μοντέλο. Η εργασία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως ένα λιθαράκι στη θεμελίωση του οικοδομήματος του κυρίαρχου στις μέρες μας κινήματος της «Συνθετικής Ψυχοθεραπείας», αφού η αντίστοιχη επιστημονική εταιρεία «The Society for the Exploration of Psychotherapy Integration (SEPI)», ιδρύθηκε το 1983.

Ποιες πτυχές της Ψυχιατρικής θεωρείτε πιο ευεργετικές για τους ασθενείς;

Η πιο σημαντική εξέλιξη που θεωρώ ότι ευεργετεί τους ασθενείς είναι η αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβάνονται την ψυχική νόσο, και ειδικά τη σχιζοφρένεια, τόσο οι ειδικοί (ψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές κ.λπ.) που ασχολούνται με τη θεραπεία της, όσο και οι ίδιοι οι ασθενείς, οι οικογένειές τους και η κοινωνία.

Μετά την πρόοδο των νευροεπιστημών, ιδιαίτερα στο χώρο της ψυχοφαρμακολογίας, η ευρεία χρήση των «ψυχοθεραπευτικών φαρμάκων», όπως ονόμαζαν τα ψυχοδραστικά φάρμακα οι καθηγητές μου Heinz Lehmann και Thomas Ban, η θεραπευτική αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας, αποτελεί πλέον ένα συνδυασμό από φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία. Εκτός από τα νέα φάρμακα, η δυνατότητα να επιλέγεις το κατάλληλο φάρμακο με βάση το γονιδίωμα (DNA) του ασθενή αποτελεί σημαντική εξέλιξη για την επιλογή σκευάσματος το οποίο προσφέρει τη μέγιστη δυνατή θεραπευτική δράση χωρίς παρενέργειες.

Η σημερινή ψυχοθεραπεία δεν είναι πλέον αγκυλωμένη σε κακές πρακτικές του παρελθόντος, όπως ότι δήθεν η φαρμακοθεραπεία αποτελεί εμπόδιο για την ψυχαναλυτική διαδικασία, ή ότι η έρευνα «μολύνει» την ψυχαναλυτική διαδικασία, ή ότι ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να εφαρμόζει ένα καθαρόαιμο μοντέλο, κ.λπ. Ολα αυτά κατέπεσαν (ή σύντομα θα καταπέσουν) ως χάρτινοι πύργοι με την εξάπλωση του κινήματος της Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (Integrative Psychotherapy), αφού οι περισσότεροι ψυχοθεραπευτές δηλώνουν υποστηρικτές του κινήματος αυτού.

Οι νέες μέθοδοι ηλεκτροφυσιολογίας και νευροφυσιολογίας, όπως η μέθοδος της νευροανάδρασης αρχίζουν να κατακτούν ενεργό ρόλο στη θεραπευτική προσέγγιση των ψυχικών διαταραχών, της σχιζοφρένειας συμπεριλαμβανομένης, καθώς και πολλών νευρολογικών παθήσεων. Οι μέθοδοι αυτές στηρίζονται στην ικανότητα του εγκεφάλου να αυτορυθμίζεται και να μας παράγει πανεύκολα το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα που επιθυμούμε κάτω από ορισμένες πειραματικές συνθήκες οι οποίες είναι απόλυτα ασφαλείς και μη επεμβατικές. Εννοείται ότι η αλλαγή της συχνότητας του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος συνεπάγεται την απομάκρυνση ενοχλητικών συμπτωμάτων και την καλλιέργεια ειδικών ικανοτήτων ανάλογα με το σημείο τοποθέτησης του ηλεκτροδίου εκπαίδευσης και του σημείου του εγκεφάλου που «βλέπει».

Τέλος, όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την επαφή με τη φύση, την ορθή διατροφή, τη σωματική και πνευματική άσκηση, τον ελληνικό τρόπο σκέψης αποτελούν τις ευεργετικές πτυχές για να επιτευχθεί ψυχική και σωματική υγεία και ισορροπία και το ευ ζην.

Με βάση την ερευνητική σας εμπειρία ποια σημεία στην πρόοδο της θεραπείας που εσείς εφαρμόζετε θα χαρακτηρίζατε ως καινοτόμα;

Ασχολήθηκα και ασχολούμαι συνεχώς με την έρευνα, αφού θεωρώ ότι οποιαδήποτε διαγνωστική ή θεραπευτική συνεδρία αποτελεί μια ερευνητική διαδικασία. Ξέχωρα από το γεγονός ότι η παρατήρηση του εαυτού μας και του περιβάλλοντός μας αποτελεί μια συνεχή έρευνα, ειδικά για κάποιον που έχει επιλέξει να αφιερώσει την ζωή του στην Ψυχιατρική, που αποτελεί την επιστήμη και τέχνη της Ιατρικής που αφορά στη μελέτη των ψυχικών λειτουργιών του ανθρώπου.

Οι περισσότερές μου ακαδημαϊκές έρευνες αφορούν τη θεραπεία των ψυχώσεων και πιο συγκεκριμένα της σχιζοφρένειας. Δύο από αυτές θεωρώ καθοριστικές στην ακαδημαϊκή μου πορεία, καθώς και στη διαμόρφωση της στάσης μου ως ψυχίατρου/ψυχοθεραπευτή που πιστεύει στο ιάσιμο της κάθε ψυχικής ασθένειας.

Η μία έρευνα αφορά στη χρήση βενζοδιαζεπινών, των γνωστών σε όλους μας αγχολυτικών(Valium, Librium κ.λπ.), τα οποία σε υψηλές δόσεις μπορούν να καταστείλουν τα θετικά ψυχωσικά συμπτώματα (ψευδαισθήσεις, παραληρηματικές ιδέες κ.λπ.) νοσηλευόμενων ασθενών, μεταμορφώνοντας μέσα σε λίγες ώρες βαρύτατα περιστατικά σε άτομα χωρίς συμπτώματα, κάτω από αυστηρές πειραματικές συνθήκες στο Douglas Hospital Research Centre, WHO Research and Training Centre για τον Καναδά.

Η συγκεκριμένη έρευνα σχετίζεται άμεσα και με το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής, ένα από τα ευρήματα της οποίας ήταν ότι η Ντοπαμινεργική και η GABAεργική υπόθεση για την σχιζοφρένεια δεν είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους, αλλά συμπληρώνει η μία την άλλη. Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, οι βενζοδιαζεπίνες απαγορεύονταν και από τις ίδιες τις φαρμακευτικές εταιρείες για να χορηγούνται σε ασθενείς με σχιζοφρένεια. Σήμερα, όταν χρειάζονται επιστρατεύονται ως συμπληρώματα στα παραδοσιακά αντιψυχωσικά φάρμακα.

Η άλλη έρευνα αφορούσε τη χορήγηση της χολοκυστοκινίνης σε ασθενείς με σχιζοφρένεια παρανοϊκού τύπου. Η χολοκυστοκινίνη είναι μια ουσία, ένας νευροδιαμορφωτής (neuromodulator), την οποία παράγει ο ίδιος ο οργανισμός ως πεπτίδιο του εντέρου και της οποίας η δράση στον εγκέφαλο είναι να ρυθμίζει την δράση της ντοπαμίνης. Η χολοκυστοκινίνη μείωσε δραματικά τα θετικά ψυχωσικά συμπτώματα σε χρόνια νοσηλευόμενους ασθενείς του Douglas Hospital Research Centre, οι οποίοι είχαν χαρακτηριστεί ανθεκτικοί σε οποιαδήποτε συμβατική αντιψυχωσική θεραπεία.

Τέλος, καθοριστικές ήταν και οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στον τομέα της Ψυχοθεραπείας και συγκεκριμένα στην εφαρμογή του Συνθετικού Μοντέλου Ψυχοθεραπείας σε άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα, με πολύ καλά αποτελέσματα, όχι μόνο στην ελάττωση των συμπτωμάτων των θεραπευομένων, αλλά και στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στην οικογένεια.

Σήμερα στα Σύγχρονα Αμφιαράεια συνθέτοντας τη συνολική μας εμπειρία και γνώση προσφέρουμε θεραπεία σε ανθρώπους οι οποίοι αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο φάσμα ψυχικών διαταραχών (από τις κρίσεις πανικού και την κατάθλιψη μέχρι τις ψυχώσεις όπως η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή κ.ά.). Ακολουθούμε μια ολιστική προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει την Συνθετική Ψυχοθεραπεία (ατομική και οικογενειακή), τη Φαρμακοθεραπεία μετά από φαρμακογονιδιωματική ανάλυση (DNA), Διατροφογενετική ανάλυση (DNA), και τις ηλεκτροφυσιολογικές μεθόδους της Νευροανάδρασης και των Προκλητών Δυναμικών. Ο κάθε θεραπευόμενος έχει μια εξατομικευμένη θεραπεία σύμφωνα με τις ανάγκες του.

Ενας άλλος ερευνητικός τομέας που εντρυφείτε είναι η σχιζοφρένεια. Υπάρχει κάτι καινούργιο στην επιστήμη που να ρίχνει λίγο φως στην περίπλοκη ψυχική αυτή νόσο;

Ανήκω στην κατηγορία των ψυχιάτρων-ψυχοθεραπευτών που πιστεύουν ότι, ειδικά στη σχιζοφρένεια, η πρόγνωση της θεραπείας ενός ασθενή δεν εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από το είδος της διάγνωσης που φέρει σύμφωνα με τα συστήματα στατιστικής ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών, όπως το DSM-5 και το ICD-11, δηλαδή από την κατάσταση στο σημείο εκκίνησης της θεραπείας του. Αντίθετα, ο πρωταρχικός ρόλος πέφτει στο πόσο θέλει να γίνει καλά και συγκεκριμένα στο πόσον χρόνο και ενέργεια είναι διατεθειμένος να διαθέσει στη θεραπεία του. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις «ανιάτων» ψυχωσικών ασθενών που είχαν πολύ καλή έκβαση με Συνθετική Ψυχοθεραπεία, με ή χωρίς φαρμακοθεραπεία, περιγράφονται λεπτομερώς στο σύγγραμμά μου «Στον Κόσμο της Ψύχωσης» (Αθήνα, Εκδόσεις Πεδίο, 2012). Συνεπώς, προσωπικά συμπεραίνω, ότι η πρόγνωση της σχιζοφρένειας δεν είναι τόσο κακή όσο αρχικά πιστευόταν. Στον πρόλογο του συγκεκριμένου πονήματος, ο καθηγητής Peter J. Hawkins, μεταξύ άλλων, αναφέρει και τα εξής: «… το βιβλίο …αποτελεί ένα σοβαρό ‘ακαδημαϊκό’ σύγγραμμα ψυχολογίας, ψυχοθεραπείας και έρευνας, και, ταυτόχρονα, μια σειρά από ‘δραματικές ιστορίες ζωής’ που μπορούν να γίνουν κατανοητές και να τις ‘αισθανθούμε’ όλοι μας, επαγγελματίες και μη. Επίσης, προσφέρει βαθυστόχαστες διαπιστώσεις για τα νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, τις οποίες όλοι μπορούμε να κατανοήσουμε: την ανάγκη να μας αγαπούν και να μας θέλουν, την ανάγκη… να έχουμε κάποιο έλεγχο τόσο πάνω στον εσωτερικό όσο και πάνω στον εξωτερικό μας κόσμο».

Τα περιβόητα γονίδια ντοπαμίνης της σχιζοφρένειας στα οποία υποτίθεται ότι οφείλεται η νόσος ουδέποτε έχουν εντοπισθεί. Το γεγονός ότι τα αντιψυχωσικά φάρμακα εκτοπίζουν τη ραδιενεργό αλοπεριδόλη σε συγκεντρώσεις που εμφανίζουν στατιστική συσχέτιση με τη μέση ημερησία δόση της διά του στόματος δοσολογίας τους δεν αποδεικνύει ότι η χημική συγγένειά τους με τον μετασυναπτικό υποδοχέα της ντοπαμίνης είναι ανάλογη της ισχύος της δράσης του κατά των σχιζοφρενικών συμπτωμάτων. Αποτελεί υπεραπλούστευση ότι η ραδιενεργός αλοπεριδόλη προσλαμβάνεται μόνο από τους μετασυναπτικούς υποδοχείς της ντοπαμίνης. Επί πλέον τα φάρμακα αυτής της μελέτης κακώς χαρακτηρίζονται αντισχιζοφρενικά. Πρόκειται για μείζονα ηρεμιστικά ή νευροληπτικά φάρμακα που έχουν θεραπευτική δράση σε όλες τις ψυχώσεις.

Στις έρευνες στις Σκανδιναβικές χώρες από τον Seymour S. Kety και τους συνεργάτες του δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των βιολογικών απογόνων υιοθετημένων παιδιών σχιζοφρενών και εκείνων που δεν είχαν βιολογικούς γονείς με σχιζοφρένεια. Για να βρεθεί στατιστικά σημαντική διαφορά έπρεπε να εφευρεθεί ο όρος «φάσμα διαταραχών της σχιζοφρένειας», που περιλαμβάνει εκτός της σχιζοφρένειας και την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

Οι επιστημονικοί όροι που κατά καιρούς έχουν επικρατήσει στο παρελθόν για τους τύπους της σχιζοφρένειας, 26 τον αριθμόν, από το 1860 όταν ο Morel χρησιμοποίησε τον όρο «πρώιμη άνοια» μέχρι την έκδοση του DSM-5 το 2013 περιορίστηκαν σε ένα, δηλαδή στον απλό όρο «Σχιζοφρένεια».

Τέλος, σημαντική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι τον Μάρτιο του 2011 τα μέλη της ιδρυθείσας το 1956, με πρωτοβουλία του Gaetano Benedetti και του Christian Muller, «Διεθνούς Εταιρείας για τις Ψυχολογικές Θεραπείες των Σχιζοφρενειών και Αλλων Ψυχώσεων» αφαίρεσαν με συντριπτική πλειοψηφία τον όρο «Σχιζοφρένεια» από το όνομα της Εταιρείας. Το όνομα της Εταιρείας άλλαξε σε «Διεθνής Εταιρεία για τις Ψυχολογικές και Κοινωνικές προσεγγίσεις στην Ψύχωση». Προφανώς, όχι μόνο η Σχιζοφρένεια απλά κατατάσσεται ως απλή ψύχωση, αλλά και όλες οι άλλες ψυχωσικές διαταραχές (Διπολική Διαταραχή, Σχιζοσυναισθηματική Διαταραχή, Ψυχωσική Διαταραχή Οφειλόμενη στη Χρήση Ψυχοδραστικών Ουσιών, κ.λπ.) ανήκουν στον νέο γενικό όρο «Ψύχωση». Προφανώς οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν ουσιώδεις αξιόπιστες διαφορές μεταξύ των διαφόρων ψυχώσεων.

Εκτός από το ερευνητικό και το θεραπευτικό έργο στην επαγγελματική σας ζωή, υπάρχει και το διδακτικό, τι ποσοστό κατέχει στην επαγγελματική σας ταυτότητα;

Είχα την τιμή να είμαι ο πρώτος πρόεδρος του πρώτου αυτόνομου Τμήματος Ψυχολογίας στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Επέλεξα, αν και ψυχίατρος, να ασχοληθώ με την εκπαίδευση των ψυχολόγων γιατί θέση και άποψή μου ήταν ότι οι νέοι Ελληνες ψυχολόγοι θα έπρεπε να είναι εφοδιασμένοι με όλες τις σύγχρονες γνώσεις που ισχύουν σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, δηλαδή καλή γνώση νευροεπιστημών, ψυχοπαθολογίας, ικανότητα διάγνωσης και διαφοροδιάγνωσης και βέβαια να είναι κάτοχοι στη γνώση όλων των θεωρητικών αρχών και θεωρημάτων της σύγχρονης ψυχολογίας. Στο συγκεκριμένο τμήμα υπηρέτησα στην αρχή ως Αναπληρωτής Καθηγητής και στη συνέχεια ως Τακτικός Καθηγητής από το έτος ίδρυσής του, το 1988. Στο συγκεκριμένο τμήμα επίσης ιδρύθηκε και το πρώτο Οργανωμένο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Κλινική Ψυχολογία, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα στους αποφοίτους του Τμήματος να λαμβάνουν ειδικότητα Κλινικής Ψυχολογίας συμπληρώνοντας συγκεκριμένες ώρες θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ανήκε σε δύο ευρωπαϊκά προγράμματα ERASMUS/SOCRATES εκπαίδευσης στην ψυχοθεραπεία κι έτσι οι μεταπτυχιακοί φοιτητές είχαν την ευκαιρία να εκτεθούν, μέσα από την ανταλλαγή φοιτητών αλλά και με την επίσκεψη καθηγητών Ψυχολογίας από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, σε διαφορετικά μοντέλα ψυχοθεραπείας. Τολμώ να πω ότι ήταν ένα καινοτόμο πρόγραμμα εκπαίδευσης και ο μήνας Μάιος, όπου έρχονταν οι συνάδελφοι του ευρωπαϊκών τμημάτων, για το Ρέθυμνο και το Τμήμα Ψυχολογίας, αποτελούσαν αρχικά μια ευκαιρία να συναντήσουμε αγαπημένους φίλους και κατόπιν ένα κίνητρο ανταλλαγής απόψεων και σύγκλισης θεωριών.

Οι περισσότεροι από τους φοιτητές μου χάραξαν τη δική τους ερευνητική και ακαδημαϊκή πορεία και διατηρώ την τιμή να λέω ότι ήμουν από τους πρώτους που συνέβαλλαν στο να κατοχυρώσουν οι ψυχολόγοι την άδεια άσκησης του επαγγέλματός τους στην Ελλάδα.

Από το 2008 στα Σύγχρονα Αμφιαράεια συνεχίζουμε να παρέχουμε υψηλού επιπέδου επαγγελματική εκπαίδευση στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Από πού και πώς προέκυψε ο όρος Συνθετική Ψυχοθεραπεία; Ποιες είναι οι βασικές αρχές αυτής της ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης;

Ο όρος «Συνθετική Ψυχοθεραπεία» στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε από εμένα το 1990 για να περιγράψει το μοντέλο ψυχοθεραπείας το οποίο δημιούργησα και το οποίο συνέθετε όλες τις προϋπάρχουσες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Αυτές ήταν τουλάχιστον 1000 στον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο και ευρίσκοντο σε σύγκρουσή μεταξύ τους. Τόλμησα να σκεφτώ ότι τα κοινά μεταξύ τους ήταν σημαντικότερα από τις διαφορές τους. Οτι ίσως και να ήταν οι διάφορες προσεγγίσεις συμπληρωματικές μεταξύ τους. Έτσι το 1990, στο Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο Θεωριών και Τεχνικών Ψυχοθεραπείας πρότεινα την «Ελληνική Συνθετική Ψυχοθεραπεία», επειδή συνδύασα τις γνώσεις από την Ψυχολογία, Ψυχιατρική, Νευροεπιστήμες και Ψυχοθεραπεία με φιλοσοφικές έννοιες από την αρχαία, μεσαιωνική και νεώτερη Ελληνική Ιστορία, οι οποίες δεν υπάρχουν στα εγχειρίδια ψυχολογίας, ψυχιατρικής και ψυχοθεραπείας. Τότε εκδόθηκε και η πρώτη συνοπτική εκδοχή του μοντέλου από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Ως πρώτη αρχή του Ελληνικού μοντέλου Συνθετικής Ψυχοθεραπείας χρησιμοποίησα τη ρήση του Ηράκλειτου «Εάν δεν ελπίσεις, δεν θα βρεις το ανέλπιστον». Οι αρχές και οι 18 συνεδρίες μίας περίπτωσης μπορούν να μελετηθούν στο σύγγραμμα «Συνθετική Ψυχοθεραπεία» (Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα 2012).

Πολλά χρόνια τώρα έχετε έντονη παρουσία και στον χώρο της δικανικής ψυχιατρικής. Πώς προέκυψε στην επαγγελματική σας πορεία και γιατί ασχοληθήκατε με αυτό τον τομέα;

Ανήκω στον επίσημο κατάλογο των πραγματογνωμόνων του Πρωτοδικείου Αθηνών από τη δεκαετία του 1980. Έχω λειτουργήσει ως πραγματογνώμονας και/ή τεχνικός σύμβουλος σε πολλές περιπτώσεις και μάλιστα από τις πλέον γνωστές στα εγκληματολογικά χρονικά της ελληνικής πραγματικότητας. Η αξιολόγηση ενός ατόμου που έχει διαπράξει μια παραβατική πράξη, ή έχει εκδηλώσει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά, αποτελεί μια μεγάλη ερευνητική πρόκληση. Από τις ενδιαφέρουσες στιγμές στην εμπειρία μου ως πραγματογνώμονας, ήταν όταν εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα η ανίχνευση αλήθειας-ψεύδους με την μέθοδο των Γνωστικών Προκλητών Δυναμικών το 2001. Τότε για πρώτη φορά σε ελληνικό χώρο και πριν ακόμα γίνει γνωστός ο όρος «νευρονομική-neurolaw», που τελευταία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Αμερική, εμείς εφαρμόσαμε ένα νευρονομικό πρωτόκολλο και αξιολογήσαμε τρία άτομα, τα οποία αντιμετώπιζαν βαριές ποινές, και τα οποία τελικά αθωώθηκαν. Αυτό πραγματικά αποτέλεσε μια επιστημονική επανάσταση, ιδιαίτερα όταν η συγκεκριμένη μέθοδος αξιολόγησης αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά από τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης, ως βιολογικό μέσο απόδειξης στην ποινική δίκη.

Η Νευροανάδραση και τα Προκλητά Δυναμικά πώς συμβάλλουν στη θεραπεία της ψυχικής ασθένειας αλλά και στην αύξηση της επίδοσης και απόδοσης;

Είναι μια μέθοδος που άρχισε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’70 από τον νευροφυσιολόγο M. Barry Sterman, καθηγητή στο UCLA με χρηματοδότηση της NASA. Στο κέντρο μας εφαρμόζουμε την μέθοδο αυτή τα τελευταία εικοσιπέντε περίπου χρόνια.

Πολύ απλά η Νευροανάδραση είναι μία νέα καινοτόμος τεχνική με την οποία εξασκούμε τον εγκέφαλό μας. Συγκεκριμένα, εκπαιδευόμαστε να αλλάζουμε τον τρόπο που λειτουργούν συγκεκριμένες περιοχές ή δομές του εγκεφάλου μας. Δηλαδή ενεργοποιούνται από εμάς τους ίδιους ομάδες νευρικών κυττάρων τα οποία εκπέμπουν τα ηλεκτρικά τους σήματα σε συγκεκριμένες επιθυμητές συχνότητες. Με άλλα λόγια, μαθαίνει κάποιος να αλλάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου του, από ένα δυσλειτουργικό τρόπο σε ένα τρόπο βελτιωμένης λειτουργίας. Κάθε συνεδρία νευροανάδρασης διαρκεί συνήθως μία ώρα. Με επαναληπτικές συνεδρίες η μάθηση γίνεται μόνιμη.

Η Νευροανάδραση αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία ο άνθρωπος μαθαίνει να αλλάζει τα ηλεκτρικά κύματα του εγκεφάλου του (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα) κι έτσι να έχει καλύτερο έλεγχο της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Βελτιώνει τη διανοητική απόδοση, τον συναισθηματικό έλεγχο και τη νευροφυσιολογική σταθερότητα. Επίσης, εκπαιδεύονται τα δυσλειτουργικά δίκτυα του εγκεφάλου κι έτσι ο εγκέφαλος λειτουργεί με ενισχυμένη σταθερότητα και βελτιωμένη λειτουργικότητα. Από τη Νευροανάδραση μπορούν να ωφεληθούν τα παιδιά εφόσον μπορεί να βοηθήσει σε ποικίλα προβλήματα της παιδικής ηλικίας, όπως: στην ενούρηση, στους εφιάλτες, στις διαταραχές ύπνου και γενικότερα σε αποδιοργανωτικές κι ενοχλητικές συμπεριφορές. Ιδιαίτερα καθοριστική είναι η συμβολή της στην αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα) αλλά και των μαθησιακών δυσκολιών (απομνημόνευση, μαθηματική και αναλυτική σκέψη, εκμάθηση ξένων γλωσσών, δυσλεξία, δυσαριθμησία κ.ά.). H Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει την Νευροανάδραση ως θεραπεία για τα παιδιά με Διάσπαση Προσοχής και υπερκινητικότητα.

Η Νευροανάδραση μπορεί να βοηθήσει τους έφηβους ως προς τη διαχείριση του άγχους, και ιδιαίτερα του άγχους των εξετάσεων, της κατάθλιψης, των φοβιών, των Ιδεοψυχαναγκασμών (έμμονες ιδέες). Βοηθητική επίσης είναι αυτή η μέθοδος και στο μετά-τραυματικό στρες, στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, στο αλκοόλ ή στις διατροφικές διαταραχές.

Οι ενήλικες επίσης μπορούν να βοηθηθούν από τη Νευροανάδραση καθώς μέσω αυτής δύνανται να αντιμετωπίσουν σωματικά ή συναισθηματικά προβλήματα όπως είναι οι ημικρανίες ή και το μετά-τραυματικό στρες. Επίσης, η Νευροανάδραση μπορεί να βοηθήσει κάθε άνθρωπο να διατηρήσει την καλή λειτουργία του εγκεφάλου του στην τρίτη ηλικία. Σε συνδυασμό με τη Συνθετική Ψυχοθεραπεία η μέθοδος μπορεί με αποτελεσματικότητα να αντιμετωπίσει τις αγχώδεις διαταραχές, την κατάθλιψη, την διπολική διαταραχή, τις κρίσεις πανικού, τις μαθησιακές δυσκολίες, τις ψυχώσεις αλλά και τις εκφυλιστικές παθήσεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, όπως η άνοια και η νόσος του Parkinson. Πολλοί επιτυχημένοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη Νευροανάδραση για να ενισχύσουν τις ικανότητές τους στον αθλητισμό, στις επιχειρήσεις και στις τέχνες.

Πείτε μας για τον άνθρωπο της πανδημίας. Ποιες είναι οι επιπτώσεις που παρατηρείτε όλο αυτό το διάστημα της καθολικής ανατροπής της ζωής μας και πώς θα τις ξεπεράσουμε;

Με την πανδημία Covid-19, όπως και μετά την πτώση των Δίδυμων Πύργων, μπαίνουμε σε μία νέα εποχή. Ο κόσμος δεν είναι πλέον ο ίδιος. Υπάρχει μία πλήρης ανατροπή της καθημερινότητάς μας σε όλα τα επίπεδα. Εν πρώτοις, ο περιορισμός των κινήσεων επιφέρει ατονία και κατάθλιψη. Μοναδικό αντίδοτο η άθληση εντός ή εκτός της κατοικίας. Η κοινωνική απομόνωση και το κλείσιμο στον εαυτό στερεί από τον άνθρωπο τη θεμελιώδη ανάγκη για συναναστροφή και επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εάν χρησιμοποιηθούν σωστά, λύνουν το πρόβλημα εν μέρει επειδή η πραγματική αλληλεπίδραση invivo είναι αναντικατάστατη. Συνιστώμενη λύση η καλλιέργεια αλληλεπίδρασης με άτομα τα οποία πραγματικά συμπαθούμε ή με ανθρώπους που έχουν με εμάς κοινά ενδιαφέροντα. Εάν κάποιος φθάσει στο σημείο να έχει συμπτώματα υπερβολικού άγχους, ευερεθιστότητας και εκρήξεων θυμού, φοβίες, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ιδέες αυτοτραυματισμού ή οποιοδήποτε άλλο ανησυχητικό ενόχλημα κρίνεται αναγκαίο να επισκεφθεί έναν κατάλληλο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Εναλλακτικά, συνιστάται η εξ αποστάσεως (μέσω skype ή άλλου μέσου) αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό.

Στο κέντρο μας από τον αρχή της πανδημίας εφαρμόζουμε θεραπείες μέσω Skype σε ελληνόφωνους και αγγλόφωνους που ζουν σε διάφορα μέρη της Ελλάδος και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ.

Τέλος, η πανδημία έφερε τους ανθρώπους ενώπιους ενωπίω και έδωσε στις οικογένειες περισσότερο χρόνο να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους. Αυτό έφερε στην επιφάνεια πολλά προβλήματα τα οποία προσπερνούσε η ταχύτητα της προ πανδημίας καθημερινότητας. Εννοείται ότι για όλα τα προβλήματα υπάρχουν λύσεις.

Πώς τελικά μπορούμε να συμβάλουμε στη βελτίωση των ψυχικών και πνευματικών μας δυνάμεων;

Λειτουργούμε καλύτερα όταν έχουμε αντιληφθεί ότι «η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας». Είναι όμως ένας αγώνας που μπορεί να κερδηθεί με μεγάλη υπομονή και επιμονή ή τουλάχιστον αξίζει και δίνει νόημα στην ζωή μας να αγωνιστεί κανείς με τον ορθό και ωραίο τρόπο («η Ιθάκη δεν σε γέλασε»… σου χάρισε «τ’ ωραίο ταξείδι»).

Μπορούμε λοιπόν να συμβάλουμε στη βελτίωση των ψυχικών και πνευματικών μας δυνάμεων δίνοντας έμφαση στη στάση μας να αρνούμαστε να σταματήσουμε τη μάχη της ζωής, όσο αντίξοες και εάν είναι οι συνθήκες. Αρνούμαστε να απελπισθούμε και να παραιτηθούμε. Βρίσκουμε τρόπους να επιβιώνουμε και να ισορροπούμε ακόμα και εκεί που οι άλλοι το θεωρούν αδύνατο. Πιστεύουμε στον εαυτό μας και ότι σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση μας μπορούμε να τα καταφέρουμε παντού και πάντοτε. Και εάν καταλήξουμε να αποτύχουμε, οφείλουμε να πούμε στον εαυτό μας ότι «άξιζε ο ωραίος αγώνας».

Ετσι, κάτω από τις οποιεσδήποτε συνθήκες, μπορούμε να έχουμε τη μέγιστη δυνατή ψυχική ηρεμία και αισιοδοξία, θα βρίσκουμε συνεχώς δημιουργικούς τρόπους να εκδηλώνουμε τις δυνατότητες και τα ταλέντα μας. Εάν σε κάποιον αναγνώστη δημιουργηθεί ο συνειρμός των όσων προανέφερα με το έργο του Ηράκλειτου, αυτό αποδεικνύει για μία ακόμη φορά ότι η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει τις ρύσεις των αρχαίων φιλοσόφων. Μάλιστα, πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες, όταν βρίσκονται σε αδιέξοδα στο επιστημονικό γνωστικό τους αντικείμενο (Μαθηματικά, Φυσική, Αστρονομία κ.λπ.), καταφεύγουν για ιδέες στους αρχαίους Ελληνες.