ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ. («ΑΡ»). Μελετητές που εξερευνούν στενές, κατάμαυρες σπηλιές στη Νότια Αφρική ισχυρίζονται πως ανακάλυψαν στοιχεία που δείχνουν ότι ένας ανθρώπινος συγγενής, με εγκέφαλο μόλις το ένα τρίτο του μεγέθους του δικού μας, χρησιμοποιούσε φωτιά για φως και μαγείρεμα πριν από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Τα αδημοσίευτα ευρήματα -τα οποία προσθέτουν νέες πληροφορίες στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης- έχουν αντιμετωπιστεί τόσο με ενθουσιασμό όσο και με σκεπτικισμό.

Ο Νοτιοαφρικανός παλαιοανθρωπολόγος και εξερευνητής του National Geographic, Λι Μπέργκερ (Lee Berger), περιέγραψε την εύρεση τοίχου καλυμμένου με αιθάλη, θραύσματα κάρβουνου, καμένα οστά αντιλόπης και βράχους διατεταγμένους ως εστίες στο σύστημα σπηλαίων «Rising Star», όπου εννέα χρόνια νωρίτερα η ομάδα αποκάλυψε τα οστά ενός νέου μέλους του ανθρώπινη οικογένεια, «Homo naledi».

Ο έλεγχος της φωτιάς θεωρείται ένα κρίσιμο ορόσημο στην ανθρώπινη εξέλιξη, παρέχοντας φως σε σκοτεινά μέρη, επιτρέποντας τη δραστηριότητα τη νύχτα, το μαγείρεμα του φαγητού και στη συνέχεια σε αύξηση της μάζας σώματος. Το πότε ακριβώς συνέβη η σημαντική ανακάλυψη, ωστόσο, ήταν ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ερωτήματα σε όλη την παλαιοανθρωπολογία.

«Πιθανότατα εξετάζουμε την κουλτούρα ενός άλλου είδους», είπε ο Μπέργκερ, ο οποίος απέρριψε την επιστημονική παράδοση αναφέροντας τις ανακαλύψεις όχι σε επιστημονικό περιοδικό αλλά σε ένα δελτίο Tύπου και σε μια διάλεξη του Carnegie Science στη Βιβλιοθήκη του Μνημείου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ, στην Ουάσιγκτον την Πέμπτη.

Σε συνέντευξή του στην «Washington Post», ο Μπέργκερ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Witwatersrand στο Γιοχάνεσμπουργκ, είπε ότι τα επίσημα έγγραφα βρίσκονται υπό εξέταση και πρόσθεσε: «Υπάρχουν μια σειρά από σημαντικές ανακαλύψεις που θα ανακοινωθούν τον επόμενο μήνα».

Τόνισε ότι οι ανακαλύψεις της ομάδας του αυτό το καλοκαίρι απαντούν σε ένα κρίσιμο ερώτημα που τέθηκε όταν ανακοίνωσαν την αρχική συλλογή 1.500 απολιθωμάτων οστών: Πώς αυτό το αρχαίο είδος βρήκε το δρόμο του σε ένα σύστημα σπηλαίων περίπου 100 έως 130 πόδια κάτω από το έδαφος, ένα μέρος που είναι διαβολικά σκληρό να φτάσει και, κατά τα λόγια του, «φρικτά επικίνδυνο»;

Η ερευνητική ομάδα πιστεύει τώρα ότι ο «H. Naledi» χρησιμοποίησε μικρές φωτιές σε θαλάμους σε όλο το σύστημα των σπηλαίων για να φωτίσει το δρόμο τους. Ο Μπέργκερ στήριξε τον ισχυρισμό εν μέρει στο προσωπικό του ταξίδι μέσα από τα στενά περάσματα της σπηλιάς, που του απαιτούσε να χάσει 55 κιλά.

Ωστόσο, έχουν δημιουργηθεί στοιχεία ότι η διαδικασία μπορεί να ήταν πιο βρώμικη από ό,τι πιστεύαμε, μια άποψη που θα ενισχύονταν αν πράγματι αυτός ο μικρόσωμος σύγχρονος του πρώιμου Homo Sapiens ήταν αρκετά προηγμένος ώστε να χρησιμοποιεί τη φωτιά.

Η διάλεξη του Μπέργκερ, συνοδευόμενη από φωτογραφίες από το σπήλαιο, αλλά όχι από χρονολόγηση με άνθρακα και άλλες παραδοσιακές επιστημονικές μεθόδους, προκάλεσε κριτική, όπως και ορισμένοι από τους προηγούμενους ισχυρισμούς του σχετικά με τα απολιθώματα «H. Naledi».

«Υπάρχει μακρά ιστορία ισχυρισμών σχετικά με τη χρήση της φωτιάς σε σπηλιές της Νότιας Αφρικής», δήλωσε ο Τιμ Γουάιτ (Tim D. White), διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Ανθρώπινης Εξέλιξης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ, ο οποίος είναι παλαιότερος επικριτής του Μπέργκερ. «Οποιοσδήποτε ισχυρισμός σχετικά με την παρουσία ελεγχόμενης φωτιάς θα ληφθεί μάλλον με σκεπτικισμό εάν προέρχεται μέσω δελτίου Tύπου σε αντίθεση με τα δεδομένα».

Προηγούμενες αναφορές για την πρώιμη χρήση φωτιάς από την ανθρωπότητα, ακόμη και αυτές που συνοδεύονται από επιστημονικά στοιχεία, έχουν αποδειχθεί αμφιλεγόμενες.