Τα θέματα που άπτονται της εκπαίδευσης, είτε αυτή εξετάζεται ως θεσμός, πολιτική ή ως βιωμένο αποτέλεσμα εγείρονται πολύ συχνά τόσο στον πολιτικό λόγο και στην πολιτική δράση (με τη μορφή πολλαπλών μεταρρυθμίσεων) αλλά και στο σύνολο της κοινωνίας. Πολλές φορές η διαφωνία απέναντι σε πολιτικές και πρακτικές που αφορούν στην εκπαίδευση παίρνει τις διαστάσεις βίαιης σύγκρουσης. Τις τελευταίες δεκαετίες, η εκπαίδευση εξετάζεται μέσα από το απλοποιημένο πρίσμα λειτουργίας των συστημάτων: Εισαγόμενα, διεργασίες, εξαγόμενα. Αυτό που παραμένει όμως θολό είναι οι διεργασίες, οι οποίες ακυρώνουν τις προσδοκίες για εξαγόμενα και απομυθοποιούν την ωραιοποίηση των εισαγόμενων.

Δεν θα ήταν υπερβολή να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση για θεοποίηση των επιτευγμάτων μέσα στην εκπαίδευση, τόσο έντονη μάλιστα που μιλάμε για ολοφάνερη επιτευγματοποίησή της. Σε μια πρώτη ανάγνωση αυτό δεν είναι τόσο κακό. Κοιτώντας όμως λίγο πιο ήρεμα θα παρατηρήσουμε ότι κάτι τέτοιο ακυρώνει την αντιμετώπιση αυτών που τόσο εύηχα και όμορφα έχουν διατυπωθεί τα τελευταία χρόνια, όπως για παράδειγμα την αντιμετώπιση εκπαιδευτικών προκλήσεων, τις ίσες ευκαιρίες μάθησης, την ομαλή ένταξη των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, την εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρίες, την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, την πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης, τα χαμηλά μαθησιακά αποτελέσματα, ένταξη μεταναστών. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση, η οποία πρέπει να είναι το ζητούμενο εγκλωβίζεται στα στεγανά της αγχώδους κατάκτησης επιτευγμάτων που πολλές φορές δεν έχουν σχέση με τις ανάγκες (συναισθηματικές, κοινωνικές, αναπτυξιακές μαθησιακές) των παιδιών στα οποία προσφέρεται.

Η κατάσταση φαίνεται να επιδεινώθηκε τα δύο τελευταία χρόνια. Η πανδημία αποκάλυψε τις αδυναμίες των εκπαιδευτικών συστημάτων να ανταπεξέλθουν στο σκοπό τους. Δεν είχαν όλα τα παιδιά τις ίδιες ευκαιρίες πρόσβασης σε διαδικτυακά μαθήματα, ούτε τον εξοπλισμό ούτε τις δεξιότητες. Υπήρξε τόσο γεωγραφικός διαχωρισμός όσο και κοινωνικός των μαθητών, αναλόγως των δυνατοτήτων κάλυψης των πιο πάνω παραμέτρων. Αντικείμενα, τα οποία αρεσκόμαστε να λέμε κεφαλαιώδη, όπως εικαστική έκφραση, θέατρο, εξωσχολικές δραστηριότητες, ακυρώθηκαν ή προσφέρθηκαν υποκατάστατά τους διαδικτυακής μορφής. Τα αποτελέσματα των πρακτικών διαχείρισης των πανδημικών συνθηκών ταλανίζουν τα παιδιά τα οποία ήταν λιγότερα προνομιούχα πριν την έναρξή της.

Παρ’ όλα αυτά μιλάμε για «βιώσιμη» εκπαίδευση. Τα παιδιά τα οποία είναι στη σχολική εκπαίδευση αυτή τη στιγμή είναι οι αυριανοί πολίτες οι οποίοι/ες θα κληθούν να ανταπεξέλθουν σε πολλαπλές υποχρεώσεις και να πάρουν αποφάσεις καθοριστικές. Αρα οι γνώσεις και οι δεξιότητες που κατέκτησαν ή όχι, η ωριμότητα και η ενσυναίσθηση που καλλιέργησαν ή όχι, θα είναι καθοριστικές ώστε να κινούνται έχοντας σαν πυξίδα τις αρχές της ολικής βιωσιμότητας όπως την ανάληψη ευθύνης, την αποτροπή και την πρόληψη αρνητικών καταστάσεων (προσωπικών και κοινωνικών), την ισότητα, την περιβαλλοντική ευαισθησία και την ειρηνική συμβίωση.

Μπορούν τα εκπαιδευτικά μας συστήματα, όπως λειτουργούν σήμερα, να ανταπεξέλθουν στην ανάγκη της βιώσιμης εκπαίδευσης; Σίγουρα όχι. Πέρα από τους σχεδιασμούς και τις καλές προθέσεις, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Είναι αδύνατο να αναφέρουμε εδώ όλους τους λόγους για αυτό αλλά ούτε και να εμβαθύνουμε ικανοποιητικά σε όσους αναφερόμαστε.

Μπορούμε όμως να προβληματιστούμε πάνω σε κάποιους από αυτούς και να ψηλαφίσουμε τις δυναμικές μορφές κάποιων δυσκολιών και αγκυλώσεων που τα ταλανίζουν.

Τα εκπαιδευτικά συστήματα Ελλάδας και Κύπρου είναι σταθερά προσανατολισμένα στην κατάκτηση επιτευγμάτων. Ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές και οι μαθήτριες είναι δεμένοι στο κυνήγι επιτευγμάτων με συνεχείς εξετάσεις γνωσιοκεντρικής κατεύθυνσης. Το να έχουμε επιτεύγματα στη ζωή μας είναι θετικό. Στο εκπαιδευτικό μας σύστημα όμως αγνοούνται οι ικανότητες και τα ταλέντα των μαθητών/τριών με αποτέλεσμα όλοι/ες να πρέπει να επιτύχουν τα ίδια επιτεύγματα ώστε να θεωρηθούν επιτυχημένοι/ες. Η κορυφαία δε επιτυχία είναι κι αυτή μονοσήμαντη: η εισαγωγή σε κάποιο ΑΕΙ, έστω κι αν το πτυχίο που αυτό δεν έχει κάποιο άμεσο αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, έστω κι αν δεν ήταν επιλογή του/της υποψήφιου/ας αλλά των γονέων. Τα χρόνια και οι ευκαιρίες που ολοκληρώνουν τα παιδιά ως ανθρώπους, που μπορούν να τους δώσουν ευκαιρίες ανακάλυψης και καλλιέργειες ταλέντων και δεξιοτήτων περνούν με τον τρόμο διαγωνισμάτων πάνω σε υπέρογκη ύλη. Από τη δημοτική εκπαίδευση η βαθμοθηρία είναι παρούσα, εξοντώνοντας από νωρίς τη χαρά της μάθησης και αφαιρώντας από τα παιδιά το τόσο σημαντικό για όλη μας τη ζωή δικαίωμα στο λάθος.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ανθεί η εξουθενωτική οικονομικά και ψυχικά, παραπαιδεία, η οποία (αν και άτυπα) είναι μια μορφή υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Η Επαγγελματική και Τεχνική Εκπαίδευση, παρά τις όποιες προσπάθειες γίνονται για τη μετεξέλιξή τους, παραμένουν παρίες της εκπαίδευσης, ενώ θα μπορούσαν να είναι η εναλλακτική λύση για παιδιά με άλλες δεξιότητες. Οταν υπάρχουν χώρες που η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση δίνει την ευκαιρία από τη βαθμίδα ακόμη το Γυμνασίου σε παιδιά για σπουδή και γνώση πάνω σε ουσιώδη τεχνικά επαγγέλματα ή υπηρεσίες, στα δικά μας εκπαιδευτικά συστήματα παραμένει η επιλογή όσων «δεν τα καταφέρνουν» στο Λύκειο. Πόσο άδικο πραγματικά για τα παιδιά που φοιτούν σε αυτή αλλά και για τα παιδιά που αναγκάζονται να φοιτήσουν στα άλλα Λύκεια, ενώ είναι προδιαγεγραμμένη η αποτυχία τους.

Ενα άλλο θέμα, που φαίνεται να διατρέχει πολλά εκπαιδευτικά συστήματα, είναι η απαξίωση του λειτουργήματος του εκπαιδευτικού. Οι εκπαιδευτικοί στοχοποιούνται εύκολα και άδικα, ακόμα κι αν όσοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους είναι λίγοι/ες. Η άποψη ότι είναι οκνηροί, αδιάφοροι και αμειβόμενοι υπερβολικά, είναι διαδεδομένη στην κοινωνία ακόμα κι αν είναι υπαμειβόμενοι, ακόμα κι αν θυσιάζουν χρόνο από την οικογένειά τους. Τα πρώτα άτομα που στοχοποιούνται για την αποτυχία ενός παιδιού είναι οι εκπαιδευτικοί. Αυτό αλλά και το γεγονός ότι δεν υπάρχει επαρκής στήριξή τους από τον εργοδότη (δημόσιο ή ιδιώτη) έχει κάνει τους/τις εκπαιδευτικούς, αν όχι ευθυνόφοβους/ες τουλάχιστον απρόθυμους/ες να δράσουν αποφασιστικά και να προσπαθήσουν να καινοτομήσουν. Αυτό οδηγεί στην απαξίωση του εκπαιδευτικού συστήματος καθολικά και τα σχολεία  (τα δημόσια κυρίως) να μετατρέπονται σε αποθετήρια παιδιών.

Μέσα από διεθνείς έρευνες, έστω κι αν κάποιες φορές συγκρίνονται ανόμοια συστήματα, έχουν αναδείξει πολλά από τα προβλήματα της εκπαίδευσης και έχουν δώσει το έναυσμα για αλλαγές ή για ουσιαστικές σκέψεις πάνω σε αυτές.

Τα σχολεία είναι τα εκκολαπτήρια ενός καλύτερου μέλλοντος. Για να το καταφέρουν θα πρέπει μέσα σε αυτά να γίνει ώσμωση της εκπαίδευσης με την παιδεία, της γνώσης με την καλλιέργεια.

* O Νίκος Λεκκός είναι Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης. Γεννήθηκε το 1967 στη Δραπετσώνα του Πειραιά. Σπούδασε την Παιδαγωγική, τη Θεολογία και τη Συμβουλευτική σε Ελλάδα και Ηνωμένο Βασίλειο.

Ζει στην Πάφο απ’ το 1996. Εργάστηκε ως δάσκαλος και τώρα είναι Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κυπριακή Δημόσια Εκπαίδευση. Παιδεύοντας τις λέξεις γράφει παιδαγωγικά άρθρα, δίνει διαλέξεις  σε Κύπρο, Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες πάνω σε θέματα συμβουλευτικής και προσπαθεί να αλλάξει στιγμές από την ζωή όσων το έχουν ανάγκη και το θέλουν.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, με τίτλο «Να μείνει μεταξύ μας»

Είναι έγγαμος και πατέρας τριών παιδιών.

Email: [email protected]