Αγαπητοί αναγνώστες, εκπαιδευτικοί και μη, η διδακτική αξία του παιδικού θεάτρου είναι μεγάλης σημασίας όσον αφορά τη μόρφωση και διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Πολλοί εκπαιδευτικοί συνιστούν και ετοιμάζουν σχολικές παραστάσεις με τα παιδιά στα διάφορα προγράμματα του σχολείου. Η σημασία και η αξία της υποδύσεων θεατρικών ρόλων για τα παιδιά έχει πολύ μεγάλη σημασία. Ας κοιτάξουμε όμως την ιστορία του θεάτρου που αρχίζει από το κουκλοθέατρο.

Το κουκλοθέατρο που σήμερα διασκεδάζει τα παιδιά σ' όλο τον κόσμο, γεννήθηκε κι αυτό τα πολύ παλιά χρόνια. Ο ιστορικός Ηρόδοτος αναφέρει, πως μια μορφή κουκλοθέατρου υπήρχε στην αρχαία Αίγυπτο. Και στην αρχαία Κίνα, πριν από χιλιάδες χρόνια, έφτιαχναν κούκλες και έπαιζαν κουκλοθέατρο.

Στην Ευρώπη το διασκεδαστικό τούτο θέαμα παρουσιάσθηκε κατά τον Μεσαίωνα, όταν γιορτάζονταν οι Αποκριές. Σε πολλές πόλεις της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας, παιζόταν στις πλατείες κουκλοθέατρο, όπως γίνεται με τον δικό μας Φασουλή. Οι παραστάσεις, προορίζονταν κυρίως για τους μεγάλους. Αλλά φαίνεται πως τα παιδιά χαίρονταν πιο πολύ μετά καμώματα των κούκλων και σιγά σιγά το κουκλοθέατρο κατακτήθηκε από εκείνα…

Και στην Ελλάδα το κουκλοθέατρο πρωτοφάνηκε τις Αποκριές, με τη μορφή που ως σήμερα βλέπουμε. Πλανόδιοι κουκλοπαίχτες έστηναν στα σταυροδρόμια ένα μικρό τετράγωνο «παραβάν», σκεπασμένο γύρω με τσουκάλια, για να κρύβει ένα-δυο ανθρώπους. Το κουκλοθέατρο αυτό ονομάστηκε Φασουλής, γιατί έτσι λεγόταν ο κούκλος που πρωταγωνιστούσε στις παραστάσεις. Άλλος πρωταγωνιστής-κούκλος ήταν η Πασχάλης.

Αργότερα όμως, απ' το 1930 κυρίως, εκτός απ' το αποκριάτικο κουκλοθέατρο, άρχισε να δημιουργείται και κουκλοθέατρο μόνιμο, που έδινε παραστάσεις σε νέες αίθουσες, αποκλειστικά για τα παιδιά. Τα έργα που παίζονται, είναι διασκευασμένα γνωστά παραμύθια, όπως «ο Κοντορεβιθούλης», «η Κοκκινοσκουφίτσα» κ.ά.

Εκτός από το κουκλοθέατρο, υπάρχει και το θέατρο των μαριονετών. Και οι μαριονέτες είναι κούκλες αλλά κινούνται με κλωστές. Η κατασκευή τους, όπως και η χρησιμοποίησή τους, έχει μεγαλύτερες δυσκολίες. Ο τεχνίτης, εκτός από το κεφάλι, φτιάχνει ολόκληρο το σκελετό ενός ανθρώπινου σώματος: Στήθος, κοιλιά, πόδια.

Οι μαριονέττες είναι το τελειότερο είδος κουκλοθέατρου και μπορούν να παίξουν ακόμα και μεγάλα έργα με πολλά πρόσωπα και με πλούσια σκηνικά. Τα πιο φημισμένα συγκροτήματα μαριονετών υπάρχουν στη Γερμανία, στη Σοβιετική Ένωση και στην Ιταλία. Από το 1940 λειτούργησε και στην Ελλάδα ένα μικρό συγκρότημα μαριονετών.

Το παιδικό θέατρο δίνει τώρα τη σειρά σε ένα ξεχωριστό είδος θεάματος που λέγεται καραγκιόζης ή «θέατρο σκιών» επειδή τα διάφορα πρόσωπα παρουσιάζονται σε μορφή φιγούρας πίσω από ένα φωτισμένο πανί ή τελάρο. Επικρατεί όμως το όνομα καραγκιόζης γιατί έτσι ονομάζεται ο βασιλιάς ήρωας αυτού του θεάματος. Η λέξη καραγκιόζης στα τουρκικά σημαίνει μαυρομάτης και προέρχεται από τα βάθη της Ασίας, υπάρχουν όμως στοιχεία που μας πείθουν ότι πρωτοεμφανίστηκε θέατρο σκιών λίγο διαφορετικό από τον καραγκιόζη στην Κίνα πριν από πολλούς αιώνες.

Καραγκιόζης πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα το 1860 και μπορούμε να πούμε πως από τότε σιγά σιγά εξελίχτηκε κι έγινε γνήσιο ελληνικό λαϊκό θέαμα. Πριν αρχίσει να επικρατεί και εδώ ο κινηματογράφος και πριν αναπτυχθεί το θέατρό μας όσο αναπτύχθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο Καραγκιόζης ήταν το πιο διαδεδομένο κι αγαπητό θέαμα για παιδιά και για μεγάλους, για φτωχούς και πλούσιους.

Ο τύπος του Καραγκιόζη συμβολίζει τον φτωχό Ρωμιό, που όσες αναποδιές και δυσκολίες κι αν συναντήσει στη ζωή του, τα βγάζει πέρα με την εξυπνάδα του και την καλή του καρδιά. Είναι πάντα φίλος των αδικημένων, τολμηρός και περιγελάει τους άρχοντες, τους δειλούς, τους ψευτοπαλικαράδες, και τους κόλακες. Πάντα πεινασμένος, κάνει όλες τις δουλειές για να ζήσει. Πνεύμα ελεύθερο, δεν σκλαβώνεται σε κανέναν, για αυτό κάθε φορά ξαναγυρίζει στο καλύβι του.

Παρουσιάζεται πάντα με μπαλωμένα ρούχα, ξυπόλυτος, με καμπούρα και με κουλό-αλλά θαυματουργό!- το ένα του χέρι. Μιλάει βραχνά και κοροϊδεύει όσους θέλουν να τον αδικήσουν ή να τον ξεγελάσουν. Άλλες φιγούρες του Καραγκιόζη είναι τα παιδιά του που ονομάζονται «κολλητήρια». Το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη είναι πλουτισμένο με πολλά έργα, όπως τα εξής: «Ο καραγκιόζης γιατρός», «Ο γάμος του Καραγκιόζη», «Ο Καραγκιόζης φούρναρης», «Ο Καραγκιόζης μάγειρας» κ.τ.λ. Υπάρχει και μια σειρά έργων εμπνευσμένων απ' την Επανάσταση και τους ήρωες του 1821, όπως «ο Αθανάσιος Διάκος», «ο Κατσαντώνης», «ο Αλή πασάς», «η έξοδος του Μεσολογγίου».

Ο Καραγκιόζης θεωρείται το γνησιότερο λαϊκό μας θέαμα και τα πνευματώδη αστεία του δεν έπαψαν να εκφράζουν το αστείρευτο κέφι του Ρωμιού και την τσουχτερή του σάτιρα για όλα τα στραβά και τα ανάποδα που γίνονται. Το θέατρο σκιών τελικά έδωσε τη σειρά του στον κινηματογράφο.

Αγαπητοί αναγνώστες, πολλοί από εμάς που βρισκόμαστε στη μεγάλη ηλικία αναπολούμε τα θεάματα που απολαμβάναμε στα χρόνια τα δικά μας με τον Καραγκιόζη. Σήμερα, μία επανάληψη και διδασκαλία του θεάτρου σκιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάλλιστα από τους εκπαιδευτικούς, διότι δίνει μηνύματα πολλών αξιών, τροχίζουν το μυαλό του παιδιού, δίνουν ερωτήματα, προωθούν σε έξυπνες αποφάσεις, και γενικά σε αγάπη προς τον συνάνθρωπο, και αισθήματα βοήθειας και αλληλεγγύης. Σήμερα τα παιδιά είναι μπροστά σε έναν υπολογιστή και παλεύουν με υπεργήινες φιγούρες, με φωτιές, με ένα πνεύμα συνεχώς στην καταστροφή, στον πόλεμο, στην εκδίκηση και σε όλα που ακολουθούν. Και μη χειρότερα αγαπητοί μου! Ας προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τα δικά μας παιδιά, τουλάχιστον, σε μια πιο ομαλή και μορφωτική προσέγγιση.

* Η Στέλλα Κοκόλη είναι πρόεδρος Ομοσπονδίας Ελλήνων Εκπαιδευτικών.