Χωρίς την Θεοτόκο δεν θα υπήρχε Χριστός επάνω στη Γη! Χωρίς τον Χριστό δεν θα υπήρχε η λύτρωση. Άρα η Παναγία είναι «συναίτιος της σωτηρίας διά της γέννησης του Χριστού στο σπήλαιο της Βηθλεέμ, στη φάτνη των ζώων». Αυτό είναι με πολύ απλά λόγια το πολύτιμο έργο της Παναγίας για τη σωτηρία του κόσμου το οποίο προβάλλει την Θεοτόκο, ως το κεντρικό πρόσωπο στην Ορθόδοξη παράδοση, το οποίο μπορεί να φωτίσει τα πλαίσια διαμόρφωσης μίας Ορθόδοξης οικοφεμινιστικής σκέψης και θεολογίας. Αυτήν ακριβώς τη σκέψη προωθεί ο πατήρ Βασίλειος Μπέμπης PhD, στο εξαιρετικό του βιβλίο «Θεοτόκος και Οικοφεμινισμός», προσεγγίζοντας τη δυτική, χριστιανική, οικοφεμινιστική θεολογία, η οποία αντιλαμβάνεται ως αλληλένδετα τα θέματα της περιβαλλοντικής κρίσης και των κοινωνικών ανισοτήτων σεξιστικού χαρακτήρα, μέσα από την Ορθόδοξη θεολογική κατανόηση της ζωής και της συμμετοχής της Θεοτόκου στο έργο της Θείας οικονομίας για τη σωτηρία του κόσμου.

Ο εξαιρετικά μορφωμένος ιερέας, ο οποίος από παιδί συμμετείχε στην ζωή της Εκκλησίας σαν παιδί του Ιερού, κατηχούμενος, κατηχητής, ομαδάρχης κατασκηνώσεων, συντάκτης χριστιανικών περιοδικών και σπουδαστής στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών απάντησε με μεγάλη προθυμία και ευγένεια στις ερωτήσεις μας για την Μ. Τεσσαρακοστή, αλλά και για το επίκαιρο βιβλίο του, που αποτελεί μια άλλη ματιά στον δυτικό φεμινισμό.

Ο π. Βασίλειος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Δεκέμβριο του 1968 και συμμετείχε στη ζωή της Εκκλησίας καλλιεργώντας την αγάπη του για την ιεροσύνη. Στις ΗΠΑ εγκαταστάθηκε μόνιμα τον Αύγουστο του 1990 ως φοιτητής του Ελληνικού Κολλεγίου, και μετά το γάμο του με τη Χρυσούλα Κουρκουντή, τον Ιούλιο του 1992 συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστώνης. Χειροτονήθηκε κληρικός από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Βοστώνης κ. Μεθόδιο το 1994 (διάκονος) και το 1995 (πρεσβύτερος). Εκτοτε υπηρετεί την Ιερά Μητρόπολη Βοστώνης έχοντας διακονήσει τις κοινότητες της Αγίας Τριάδος στο Κόνκορντ, Νιου Χαμσάιρ, Αγίου Νεκταρίου στη Βοστώνη, και Κοίμησης της Θεοτόκου στο Σόμερβιλ της Μασαχουσέτης. Σήμερα υπηρετεί στην ενορία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Κέμπριτζ, καλύπτοντας ταυτόχρονα και τις θρησκευτικές ανάγκες των Ορθοδόξων φοιτητών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Είναι διδάκτορας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και επιστημονικός συνεργάτης της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Λιουμπλιάνα στη Σλοβενία. Ασχολείται περιστασιακά με τη συγγραφή έχοντας εκδώσει ποιητικές συλλογές και θεολογικές μελέτες, η τελευταία των οποίων «Θεοτόκος και Οικοφεμινισμός» κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «Αρμός».

Οι Απόκριες τελειώνουν. Πείτε μας λίγα λόγια για το περίεργο «πάντρεμα» του Καρναβαλιού με τον Χριστιανισμό.

Πολύ ενδιαφέρουσα η ερώτησή σας. Επιτρέψτε μου να σας παραπέμψω στην ομιλία του μακαριστού Μητροπολίτου Χαλκηδόνος Μελίτωνα «Για τον Καρνάβαλο», το 1970, στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, την οποία μπορούν να αναζητήσουν οι αναγνώστες του «Περιοδικού» στο διαδίκτυο. Εκείνο που επισημαίνει στο κήρυγμά του ο ομιλητής είναι ότι το πανάρχαιο φαινόμενο του «Καρνάβαλου» δείχνει ουσιαστικά το άγχος της ψυχής του ανθρώπου να λυτρωθεί από την καθημερινή του υποκρισία, αντικαθιστώντας την με μία έκφραση ανώνυμης, διονυσιακής, νέας υποκρισίας. Το βαθύτατο και τελικό αίτημα του αποκριάτικου «Καρνάβαλου» είναι να κατορθώσει κάποια στιγμή να μεταμορφωθεί. Η Εκκλησία από την πλευρά της, αφουγκραζόμενη την αγωνία, την έκκληση και το δάκρυ του «Καρνάβαλου» (είτε λέγεται τελώνης, είτε φαρισαίος, είτε άσωτος υιός, είτε έχει άλλο όνομα και άλλη προσωπίδα) στέκεται κοντά του και του προσφέρει την εν Χριστώ μεταμόρφωση, τη μετάβαση από το φαντασιώδες στο όντως πραγματικό.

Ποιος είναι ο σκοπός της Μ. Τεσσαρακοστής;

Η εν Χριστώ λοιπόν μεταμόρφωση του ανθρώπου, για να συνδέσουμε το πρώτο με το δεύτερο ερώτημα, είναι ο σκοπός της εκκλησιαστικής ζωής και της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αυτό επιδιώκεται με τα πνευματικά γυμνάσματα της προσευχής (ως επικοινωνίας με τον Θεό), της μετανοίας (ως αλλαγής τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς), της φιλανθρωπίας (ως πορείας αγάπης προς τον συνάνθρωπο), της νηστείας (ως εγκράτειας των παθών) και του εκκλησιασμού (ως προσευχητικής μελέτης της χριστιανικής διδαχής). Ο εκκλησιασμός ειδικότερα, την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, περιλαμβάνει πλήθος ακολουθιών ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, το Μέγα Απόδειπνο και οι Χαιρετισμοί στη Θεοτόκο. Κοινό τους στοιχείο το κάλεσμα στην εν Χριστώ μεταμόρφωση μέσα από την αποτίναξη των αρνητικών διαθέσεων και πράξεων (αργία, περιέργεια, φιλαρχία, αργολογία) και την παράλληλη πρόσληψη των χριστιανικών αρετών (σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή, αγάπη, αυτοέλεγχος και συγχώρεση), όπως υποδεικνύει η ευχή του αγίου Εφραίμ του Σύρου.

Γιατί η «Σαρακοστή», όπως ονομάζεται, να έχει σαράντα ημέρες, δηλαδή αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου;

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αποτελεί μία ξεχωριστή περίοδο 40 ημερών πνευματικής άσκησης και ανάτασης. Είναι μία θυσιαστική προσφορά του χρόνου μας προς τον Θεό, η οποία έχει τις ρίζες της στις διδαχές της Παλαιάς Διαθήκης περί αποδεκατισμού. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι ο αποδεκατισμός (το 10%) του έτους. Είναι ο χρόνος της μετάνοιας, της προσευχής και των πνευματικών γυμνασμάτων που αναφέραμε. Η αφιέρωση των ημερών αυτόν στον Θεό εξηγεί και το λόγο που δεν τελούνται γάμοι την περίοδο αυτή προκειμένου ο ανθρώπινος νους να υπερβεί «πάσα την βιοτική μέριμνα».

H παράδοση προστάζει ότι κατά τη διάρκεια της νηστείας, σε γενικές γραμμές απαγορεύονται κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά, λάδι και κρασί. Ποιο είναι το νόημα της νηστείας και πόσο ωφέλιμη είναι;

Οι περίοδοι της νηστείας έρχονται να θυμίσουν στον άνθρωπο ότι για να είναι πραγματικά ελεύθερος πρέπει να ελέγχει τις επιθυμίες του, κορυφαία των οποίων είναι η επιθυμία του φαγητού. Να έχει δηλαδή εγκράτεια.

Επίσης, του θυμίζουν ότι δεν πρέπει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Καταναλώνει λιγότερο προκειμένου να προβαίνει σε πράξεις φιλανθρωπίας και αποφεύγει την υπερβολική κρεατοφαγία, ώστε να διατηρηθεί και η ισορροπία στην αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγή και στην κρίση επισιτισμού στον τρίτο κόσμο, όπως εύστοχα επισημαίνουν οι επιστήμονες οικολόγοι. Επομένως τα οφέλη είναι πολλαπλά.

Σε ό,τι αφορά τις συγκεκριμένες διατάξεις περί νηστείας, αυτό έγινε από την Εκκλησία, ώστε να υπάρχει κοινός τρόπος τέλεσής της. Δεν ισχύει ασφαλώς για τους ασθενείς ή για ανθρώπους που οφείλουν να ακολουθούν συγκεκριμένο διαιτολόγιο για λόγους ιατρικούς. Σε κάθε περίπτωση η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά πνευματικό γύμνασμα.

Στην Ορθοδοξία υπάρχουν τόσοι περιορισμοί στις απολαύσεις, στο φαγητό, στις σεξουαλικές σχέσεις; Με αυτό τον τρόπο παραβιάζουμε την εντολή να αγαπάς τον πλησίον αφού πρέπει να εξαφανίσουμε το σώμα μας και τις επιθυμίες μας. Γιατί καταργείται η ελευθερία;

Κάθε φορά που η Εκκλησία γιορτάζει (πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου, εβδομάδα της Λαμπρής, εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος και σε κάθε μεγάλη γιορτή) μας καλεί να απολαύσουμε τις γιορτές, το φαγητό και την καλή παρέα με «χορούς κυκλωτικούς» καταλύοντας ακόμα και τις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής. Δεν είναι συνεπώς η Εκκλησία εναντίον των γιορτών και των απολαύσεων. Αλλά βέβαια, κατά τη διάρκεια του χρόνου, οι ευφρόσυνες στιγμές μας πρέπει να έχουν μέτρο. Αυτό έρχεται να μας θυμίσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, προβάλλοντας μία παράδοση όχι σωματοκτόνα αλλά παθοκτόνα. Σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, επιτρέψτε μου να επισημάνω, ότι η Εκκλησία δεν έχει μία μονοδιάστατη θεώρηση. Αλλες περιπτώσεις τις ευλογεί (θεωρώντας την ηδονή ως δώρο Θεού, όχι μόνο για την παιδοποϊία στον γάμο αλλά και για τον ίδιο τον οίστρο της σεξουαλικής έγγαμης σχέσης, κατά τους αγίους Ιωάννη Χρυσόστομο και Βασίλειο Αγκύρας), άλλες τις αποδέχεται (κατ’ οικονομία), άλλες τις ανέχεται (εν προσευχή) και άλλες τις καταδικάζει (όταν λ.χ. υπάρχει σεξουαλική βία, ή καταναγκασμός ή ανεξέλεγκτη ελευθεριότητα, την οποία ακόμη και η φροϋδική ψυχανάλυση στηλιτεύει).

Επιτρέπεται να νηστεύουν τα παιδιά που βρίσκονται στην ανάπτυξη; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να κατανοήσουν τα παιδιά την έννοια της «νηστείας και αποχής»;

Τα παιδιά, όπως και όλοι μας, πρέπει να κατανοήσουν ότι νηστεία αληθής είναι η εγκράτεια των παθών (να μην έχουμε κακία μέσα μας, να μη θυμώνουμε, να μην έχουμε άρρωστο εγωϊσμό, να είμαστε τίμιοι ως άνθρωποι κ.ο.κ.). Βεβαίως οι γονείς θα πρέπει να τους εξηγούν με τρόπο που αρμόζει στην ηλικία τους, την ιδιαίτερη σημασία της νηστείας του φαγητού και σταδιακά να τα εισάγουν στο πνευματικό αυτό γύμνασμα (όπως άλλωστε σταδιακά ξεκινά κανείς και τη σωματική γυμναστική). Σε ό,τι αφορά την ανάγκη των παιδιών για ισορροπημένη διατροφή μπορεί ενδεχομένως να γίνεται χρήση φυτικών προϊόντων πλούσιων σε πρωτεϊνες ή σε άλλα αναγκαία συστατικά, χωρίς αυτό ασφαλώς να είναι πάντα εφικτό ή επιθυμητό. Σε κάθε περίπτωση δεν χρειάζονται υπερβολές αλλά επίγνωση της ιδιαιτερότητας κάθε παιδιού ώστε να γίνονται οι κατάλληλες προσαρμογές (όπου και όταν χρειάζεται) και αποφυγή υπερβολικής πίεσης στα παιδιά που μπορεί εν τέλει να φέρει αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

Σε λίγες μέρες γιορτάζουμε την ημέρα της Γυναίκας. Έχετε γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Θεοτόκος και Οικοφεμινισμός». Θα μπορούσατε να μας πείτε ποια είναι η εικόνα που έχετε για τον φεμινισμό και τι πραγματεύεται το βιβλίο σας;

Το φεμινιστικό κίνημα ξεκινά στα τέλη του 18ου αιώνα και αναπτύσσεται στον 20ό με τις παρεμβάσεις της γνωστής στους περισσότερους Βιρτζίνιας Γουλφ και άλλων διανοουμένων γυναικών. Είναι ένα κίνημα σκέψης και δράσης ενάντια στην υποτιμημένη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και υπέρ του γυναικείου αυτοπροσδιορισμού. Το διορθόδοξο θεολογικό συνέδριο της Ρόδου το 1988 αναγνωρίζει στο κείμενο συμπερασμάτων του ότι οι χριστιανικές κοινότητες δεν μπόρεσαν πάντα και παντού να εξουδετερώσουν αποτελεσματικά αντιλήψεις, έθιμα, ιστορικές εξελίξεις και κοινωνικές συνθήκες που απέβαιναν στην πράξη στη διάκριση σε βάρος των γυναικών. Ετσι, η ανθρώπινη αμαρτία οδήγησε σε ενέργειες που καθόλου δεν αντικατοπτρίζουν την αληθινή φύση της Εκκλησίας του Χριστού για την οποία δεν υπάρχει «άρσεν και θήλυ». Η δική μου μελέτη είναι εξειδικευμένη. Εξετάζει τον οικοφεμινισμό (μία θεωρία πολιτικής οικολογίας, από φεμινιστική άποψη) στη θεολογική του διάσταση και προβάλλει την Θεοτόκο, ως το κεντρικό πρόσωπο στην Ορθόδοξη παράδοση το οποίο μπορεί να φωτίσει τα πλαίσια διαμόρφωσης μίας Ορθόδοξης οικοφεμινιστικής σκέψης και θεολογίας.