Το Κυπριακό αποτελεί και παραμένει μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία. Παρά το πέρασμα σχεδόν πέντε δεκαετιών από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, το νησί παραμένει το μοναδικό διχοτομημένο κράτος στην Ευρώπη, με ένα τμήμα του να ελέγχεται από στρατό κατοχής.

Αναζητώντας «ίχνη» σε αυτό το δυσεπίλυτο ζήτημα, μιλήσαμε με την Σοφία Ιορδανίδου, καταξιωμένη ακαδημαϊκό και συγγραφέα, της οποίας η εκτενής έρευνα πάνω στο κυπριακό ζήτημα, βασισμένη σε μαρτυρίες, δεν αποτελεί απλώς ιστορική πηγή για τη διατήρηση της μνήμης της τουρκικής εισβολής στη Μεγαλόνησο, αλλά τονίζει τις σύγχρονες διαστάσεις του Κυπριακού ζητήματος.

Πόσο σημαντικό για τον κυπριακό λαό είναι να διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της εισβολής και πώς αυτό επηρεάζει τη στάση τους απέναντι στις προτεινόμενες λύσεις για το Κυπριακό;

Ευτυχώς, ο κόσμος συνεχίζει να σκέφτεται, να αναρωτιέται και να μην ξεχνά, παρά τη υπάρχουσα σημερινή – γενικότερη τάση να αφήνουμε πίσω μας το παρελθόν, προχωρώντας μπροστά, συχνά όμως με λύσεις που φαίνονται ανεφάρμοστες και μη λειτουργικές.

Εάν θέλουμε να υποστηρίξουμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μία ανεξάρτητη κρατική οντότητα, μπορούμε δυστυχώς να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι έγιναν πολλές προσπάθειες να ξεχάσουμε, να προχωρήσουμε και να συμβιβαστούμε με λύσεις που εξυπηρετούν κυρίως ξένα συμφέροντα, και όχι την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία. Ωστόσο, το «Δεν Ξεχνώ» δεν έχει τελειώσει ποτέ, διότι ο κόσμος αρνείται να ξεχάσει την τουρκική εισβολή και τις συνέπειές της. Αυτό συμβαίνει επειδή αρνείται το συλλογικό θάνατο, και για αυτό πιστεύω ότι το σύνθημα «Δεν Ξεχνώ» συνεχίζει να υπάρχει στις ψυχές και τις συμπεριφορές των ανθρώπων.

Το «Δεν Ξεχνώ» προσπάθησαν να το παρουσιάσουν ως ένα απαγορευμένο πολιτικό σύνθημα, ζητώντας να ξεχάσουμε την εισβολή και να περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει. Ομως, αυτή η τακτική δεν λειτούργησε. Πενήντα χρόνια μετά, το «Δεν Ξεχνώ» συνεχίζει να είναι ζωντανό, υποδηλώνοντας ότι η Ιστορία δεν πεθαίνει όσο γράφεται. Το «Δεν Ξεχνώ» θα συνεχίσει να είναι ζωντανό και επίκαιρο, όσο οι άνθρωποι αρνούνται να ξεχάσουν και να σταματήσουν να διεκδικούν.

Σε μία μεταβατική περίοδο ιστορικών αλλαγών και μετεξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, πώς αξιολογείτε μια δρομολόγηση προς λύση του Κυπριακού;

Η Ιστορία γράφεται από περιόδους αφύπνισης και ύπνωσης. Ζήσαμε σε περίοδο ύπνωσης από το 1990 και μετά, όμως σταδιακά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Η διαμόρφωση νέων δεδομένων χρειάζεται δεκαετίες. Από τη δεκαετία του 1990 και μετά, άρχισε να γίνεται εμφανής μια νέα τάξη πραγμάτων. Ο κόσμος σταδιακά πέρασε από την ύπνωση στην αφύπνιση.

Παραδείγματα όπως η αντίδραση της Γαλλίας στις πρόσφατες εκλογές και η κατάσταση στη Λατινική Αμερική με τις αποτυχίες πραξικοπημάτων, δείχνουν ότι ο κόσμος αρχίζει να αντιδρά. Πιστεύω ότι οι λαοί δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να περάσουν στο στάδιο της αφύπνισης, παρά την παρούσα φτώχεια και την εκμετάλλευση από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.

Αυτό το φαινόμενο χρειάστηκε χρόνο για να το συνειδητοποιήσουν οι λαοί. Στην Κύπρο, τα πολιτικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση αδιεξόδου όσον αφορά το Κυπριακό. Η Κύπρος θα πρέπει να προχωρήσει σε νέες πολιτικές τοποθετήσεις και σχηματισμούς, διαφορετικά τα πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα και αδιέξοδα, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή.

Κατά πόσο το κυπριακό ζήτημα είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα; Η Ευρωπαϊκή Ενωση με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα, μπορεί να ανταπεξέλθει σε τέτοιου είδους θέματα;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι θεσμοί έκαναν δήλωση για τα 50 χρόνια κατοχής στην Κύπρο, η οποία ήταν πολύ θετική. Θυμήθηκαν τα 50 χρόνια κατοχής και τόνισαν ξεκάθαρα ότι δεν πρέπει να υπάρχουν διαιρεμένα κράτη στην Ευρώπη και ότι η Κύπρος πρέπει να γίνει ξανά ένα ενιαίο και ανεξάρτητο κράτος. Αυτές οι δηλώσεις είναι πολύ θετικές, αλλά γενικά θεωρώ ότι η Ευρώπη περνάει τη δική της κρίση, τόσο σε αξιακό όσο και σε θεσμικό επίπεδο, και αυτό το μεγάλο ζήτημα πρέπει πρώτα να αντιμετωπιστεί.

Η Ευρώπη πρέπει να επαναπροσδιορίσει τους όρους και τις αξίες της, ώστε να μπορεί να αγκαλιάσει όλα τα μέλη της και να ξαναχτίσει την ελπίδα. Όπως και η Κύπρος, έτσι και η υπόλοιπη Ευρώπη αντιμετωπίζει τις ίδιες ανησυχίες και προβλήματα που πλήττουν την Ε.Ε. συνολικά. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του Κυπριακού, η Ε.Ε. πρέπει πρώτα να τηρήσει τις υποσχέσεις της προς τα κράτη-μέλη της και να ανακτήσει το αξιακό σύστημα που είχε αρχικά θεμελιώσει, το οποίο ενέπνευσε τα κράτη-μέλη να συμπορευτούν μαζί της για τόσα χρόνια.

Ενα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι η κοινή άμυνα, το οποίο ποτέ δεν υλοποιήθηκε πλήρως στην Ε.Ε. Επειδή και το ΝΑΤΟ παίζει σημαντικό ρόλο μέσω της Αμερικής, η Ευρώπη πρέπει να δει πώς θα διεκδικήσει τη θέση της σε αυτό το νέο παγκόσμιο σκηνικό.

Ο Πλανήτης επαναπροσδιορίζεται και οι σχέσεις μεταξύ των χωρών αλλάζουν. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει ποια θέση θέλει να έχει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, αλλά και κάθε χώρα της Ευρώπης ξεχωριστά πρέπει να κάνει τον δικό της επαναπροσδιορισμό.

Κλείνοντας, μιλήστε μου για το «Νταλγκά – Νταλγκά», ένα βιβλίο το οποίο αποτελεί πηγή στην αποκάλυψη των γεγονότων ακόμα και πριν το 1974.

Ξεφυλλίζοντας το περιεχόμενο του «Νταλγκά – Νταλγκά», εύκολα κάποιος αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται ίσως για την πρώτη και πιο σημαντική μαρτυρία από τουρκικής πλευράς. Μέχρι τότε, υπήρχαν μαρτυρίες κυρίως από Κούρδους, τις οποίες η τουρκική πλευρά αμφισβητούσε εύκολα και, γι’ αυτό, δε θεωρούνταν τόσο αξιόπιστες. Ωστόσο, αυτή η μαρτυρία ήταν διαφορετική. Ο συγγραφέας, ο Δρ Γιαλτσίν Κιουτσούκ, αξιωματικός του Αττίλα, και καθηγητής με 40 βιβλία στο ενεργητικό του, συμμετείχε σε κυβερνητικούς σχηματισμούς και ήταν σεβαστός στην τουρκική κοινωνία. Επομένως, ήταν δύσκολο να αμφισβητηθεί η μαρτυρία του, η οποία καταγράφηκε το 1998. Από τότε, δεν έχουμε δει κάτι ανάλογο.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς το Κυπριακό ζήτημα ξεκίνησε να αναδεικνύεται ως εθνικό θέμα στην τουρκική πολιτική σκηνή. Μέχρι το 1955, το θέμα δεν υπήρχε στην ατζέντα, αλλά αναδύθηκε για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους. Το βιβλίο αποκαλύπτει πώς γεννήθηκε το Κυπριακό στην Τουρκία και πώς η χώρα σχεδίασε την κατάληψη εδαφών της Κύπρου. Το 1955, με τα γεγονότα ενάντια στους Ελληνες, είδαμε για πρώτη φορά συνθήματα όπως «Η Κύπρος είναι τουρκική». Από εκεί ξεκίνησε σταδιακά η διαδικασία που οδήγησε στην εισβολή του 1974.

Οι μαρτυρίες του συγγραφέα για τις βιαιότητες και τα γεγονότα κατά τη διάρκεια της εισβολής είναι πολύτιμες. Ομως, για μένα, το πιο σημαντικό είναι το πλαίσιο της εισβολής, που μας δίνει μια εικόνα για το πώς εξελίχθηκε το ζήτημα στην τουρκική πολιτική.

Η Ιστορία γράφεται με διάφορους τρόπους. Κάποιοι τη γράφουν για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, ενώ άλλοι τη γράφουν με το αίμα τους. Είναι σημαντικό να διαβάζουμε την Ιστορία από πολλές πλευρές, ώστε να βγάζουμε τα δικά μας συμπεράσματα και να κατανοούμε τι είναι πιο σημαντικό.