Το Αναγνωστήριο Αγιάσου Λέσβου «Η Ανάπτυξη» αποτελεί ένα από τα ιστορικότερα και πλέον καταξιωμένα πανελλαδικά σωματεία με πολυσχιδή δράση, που εκτείνεται σε πολλούς τομείς. Ιδρύθηκε το 1894 και έκτοτε δεν σταμάτησε ούτε στιγμή να δραστηριοποιείται στο θέατρο, στη μουσική, στην προαγωγή των γραμμάτων, στη συγκέντρωση λαογραφικού υλικού και στην ανάδειξη των λαϊκών δρώμενων της Λέσβου.

Σύμφωνα με μια πρώτη καταγραφή που επιχείρησε το Εργαστήριο Κοινωνικής – Πολιτισμικής Επικοινωνίας & Τεκμηρίωσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε συνεργασία με το Αναγνωστήριο, το αρχειακό υλικό είναι πλουσιότατο και μοναδικό στο χώρο του Αιγαίου.

Από τις σημαντικότερες πανελλαδικά είναι και η βιβλιοθήκη του σωματείου, που αριθμεί γύρω στους 25.000 τόμους βιβλίων, που καλύπτουν όλους τους κλάδους του επιστητού και οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ηλεκτρονικά βιβλιοθηκονομημένοι. Πλουτίζεται με νέα βιβλία, πολλές και σημαντικές δωρεές με πιο πρόσφατη το μοναδικό αρχείο του ενός από του πιο γνωστούς μουσικούς της Λέσβου, του Χαρίλαου Ρόδανου και διαθέτει σημαντικότατες παλιές εκδόσεις και λίγα χειρόγραφα.

Το Αναγνωστήριο διέπρεψε στο θέατρο, στη φωνητική και ενόργανη μουσική. Ανεβάστηκαν περί τα εκατό συνολικά έργα, οπερέτες, ειδυλλιακά δράματα, τραγωδίες εθνικού περιεχομένου, κωμωδίες, ηθογραφίες και επιθεωρήσεις στη ντοπιολαλιά. Ζωντανή απόδειξη της θεατρικής του δραστηριότητας και αγάπης προς το θέατρο αποτελεί η δημιουργία του περίφημου κινηματοθεάτρου του, χωρητικότητας 300 θέσεων (κιόλας από το 1964) σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Γιαννουλέλλη και του ζωγράφου Γ. Τσαρούχη. Δυστυχώς, το κόσμημα αυτό του  χωριού και όλου του νησιού τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε μία χαβούζα: εξαιτίας μιας μεγάλης θεομηνίας το 2017 κατέρρευσε η σκεπή του και  έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές η πλατεία, τα καθίσματα, τα συστήματα ήχου και φωτισμού, οι οποίες δεν αποκαταστάθηκαν παρά τις συνεχείς και αδιάλειπτες προσπάθειες του Δ.Σ., του προέδρου Κλεάνθη Κορομηλά και όλου του χωριού και τις δεκάδες υποσχέσεις που δόθηκαν.

Πόλος έλξης για ντόπιους και ξένους είναι το σπουδαιότατο Λαογραφικό Μουσείο του Αναγνωστηρίου, το οποίο χτίστηκε σύμφωνα με τα παραδοσιακά οικιστικά πρότυπα της Αγιάσου (κεραμοσκεπή, πελεκητές πέτρες, σαχνουσίνι κ.λπ.) και εναρμονίστηκε με τη γραφικότητα του τοπίου. Οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται με τον πλούτο, τη σπουδαιότητα και την πρωτοτυπία των εκθεμάτων και των συλλογών: αίθουσα παλιού παραδοσιακού αγιασώτικου σπιτιού, αίθουσα παραδοσιακών στολών, Πινακοθήκη Λεσβίων Ζωγράφων, συλλογή με εξαιρετικά κεραμικά των Χατζηγιάννηδων και των Κουρτζήδων, συλλογή παλιών ραδιοφώνων και γραμμοφώνων του Ηλία Παπαπορφυρίου, συλλογή με εξαίρετα κειμήλια της βιοτεχνικής παράδοσης της Αγιάσου του Στρατή Π. Τζίνη και πολλά άλλα.

Τα τελευταία χρόνια το Αναγνωστήριο ψηφιοποιεί το φωτογραφικό του αρχείο καθώς και φωτογραφίες ιδιωτών δημιουργώντας ένα νέο μεγάλο αρχείο που  περιλαμβάνει φωτογραφίες από τα μέσα του 19ου και μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα. Πορτραίτα διακεκριμένων, αλλά και αγνώστων σε όλες τις εκφάνσεις του καθημερινού βίου, τοπία, εικόνες από τη δράση των ενόπλων δυνάμεων (Βαλκανικοί, Μικρασιατική Εκστρατεία, Αλβανικό Μέτωπο κ.ά.), έντυπα, κατάλογοι, επιστολές και σημειώσεις καρτ ποστάλ φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες προέρχονται από δωρεές και ψηφιακή επεξεργασία οικογενειακών αρχείων, αρχείων επαγγελματιών και ερασιτεχνών φωτογράφων. Τα πρωτότυπα αρχεία μπορεί να είναι σε έντυπη μορφή ή αρνητικά και θετικά φιλμ. Το νέο αυτό αρχείο είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του Πνευματικού Κέντρου.

Μεγάλη είναι προσφορά του Αναγνωστηρίου και στο καρναβάλι της Αγιάσου, το οποίο ξεχωρίζει για τη μοναδικότητά του και αποτελεί σπάνιο δείγμα της ντόπιας λαϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι ρίζες του εθίμου χάνονται στα βάθη της Τουρκοκρατίας. Πρόσφατα με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και ύστερα από συντονισμένες προσπάθειες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου-Αντιπεριφέρεια Πολιτισμού εντάχθηκε «Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς» της UNESCO.

Η μουσική παράδοση και τα Σαντούρια

Μοναδική προσφορά στον τόπο μας και πολύτιμο απόκτημα του Αναγνωστηρίου είναι η καταγραφή σε μαγνητοταινίες, τη δεκαετία του ’60, του μουσικολαογραφικού υλικού της Αγιάσου, της Λέσβου και των απέναντι μικρασιατικών παραλίων. Επίσης, τη δεκαετία του 1990 με την επιμέλεια και καθοδήγηση του αείμνηστου δασκάλου και δεξιοτέχνη του βιολιού Χαρίλαου Ρόδανου δημιουργήθηκε Παραδοσιακή Κομπανία του Αναγνωστηρίου και συγκροτήθηκε παιδικό μουσικό τμήμα. Αυτό αποτέλεσε την αρχή μιας προσπάθειας που έφερε γρήγορα καρπούς. Σήμερα δεκάδες παιδιά μαθαίνουν κλασικά και παραδοσιακά όργανα, με αιχμή του δόρατος το σαντούρι, κι έχουν να επιδείξουν σημαντικές μουσικές παρουσιάσεις εντός και εκτός εθνικών συνόρων.

Με μεγάλη επιτυχία και εντυπωσιακά αποτελέσματα λειτουργεί και χορευτικό τμήμα με 120 μέλη (παιδιά – εφήβους – ενήλικες) με ιδιαίτερη βαρύτητα στα παραδοσιακά με χοροδιδάσκαλο και καθοδηγητή τον Ευθύμη Σαραντίδη.

ΣΑΝΤΟΥΡΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟΥ ΑΓΙΑΣΟΥ

Το τμήμα Σαντουριών του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου με δάσκαλο τον λαϊκό μουσικό Κώστα Ζαφειρίου ή Καζίνο δημιουργήθηκε το 2003. Με αξιοθαύμαστη υπομονή μεθοδικότητα και αγάπη προς τους μαθητές του και με την ολόπλευρη στήριξη του Διοικητικού Συμβουλίου ξεκίνησε να διδάσκει το σαντούρι, το δύσκολο αυτό όργανο, αλλά τόσο μελωδικό, που πραγματικά γοητεύει και εντυπωσιάζει.

Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Σε λίγα χρόνια μια παρέα δέκα περίπου παιδιών, μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου έκαναν γνωστά «ανά τον κόσμο» τα «Σαντούρια του Αναγνωστηρίου» με το ωραίο παίξιμό τους και με εμφανίσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε ποικίλες περιστάσεις: πολιτιστικές εκδηλώσεις δικές μας ή αδελφών σωματείων, φιλανθρωπικές, υποδοχές υψηλών προσώπων, σε Πανεπιστήμια, Μουσεία κ.ά. Ακολούθησε μια δεύτερη γενιά παιδιών με την ίδια προσήλωση και τον ίδιο ενθουσιασμό. Σήμερα τα παιδιά αυτά είναι  πτυχιούχοι, επιστήμονες, φοιτητές  σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αλλά πάντα κοντά στο Αναγνωστήριο και πάντα πρόθυμα να συμμετάσχουν στις δραστηριότητές του.

Τα σημερινά μέλη της ορχήστρας, μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου και φοιτητές, η τρίτη γενιά, συνεχίζουν επάξια τη μουσική αυτή σκυταλοδρομία. Με δεκάδες συναυλίες σε χωριά του νησιού ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα -και στη Μυτιλήνη- συμβάλλουν καθοριστικά στη διάσωση και τη διάδοση της γνήσιας μουσικοχορευτικής μας παράδοσης, αποτελούν παράδειγμα για νέα παιδιά, προβάλλουν το Αναγνωστήριο σε ντόπιους και ξένους. Το 2017 ηχογράφησαν και το πρώτο τους CD, που κυκλοφορεί μαζί με τον τόμο Παναγιώτης Σκορδάς «Λεσβιακό Ημερολόγιο 2018» (εκδόσεις Μύθος).

Το 2022 συμμετείχαν στο 6ο Διεθνές Φεστιβάλ Ρεμπέτικου «Η Σύρα του Μάρκου Βαμβακάρη», στη Σύρο και έδωσαν συναυλία με παραδοσιακούς σκοπούς και τραγούδια της Λέσβου και της Μακράς Ασίας.

Επιλογικά, δημοσιεύουμε μία παράγραφο από τα έντυπα του Αναγνωστηρίου: «Η μεγαλύτερη όμως επιτυχία του Αναγνωστηρίου είναι ότι κατάφερε να συσπειρώσει και εκφράσει όλες τις κοινωνικές ομάδες, όλες τις ηλικίες και όλα τα επαγγέλματα. Γι’ αυτό εξάλλου και υπάρχει και αποτελεί τηλαυγή φάρο του Αιγαίου, ανέσπερο φως στο μετερίζι του λαϊκού πολιτισμού. Επώνυμοι και ανώνυμοι εκφράζουν το θαυμασμό τους. Επαινετικές οι κρίσεις και πολλές οι διακρίσεις του, όπως η βράβευσή του από την Ακαδημία Αθηνών το 1977».

* Ο Παναγιώτης Σκορδάς είναι φιλόλογος, συγγραφέας και αντιπρόεδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου