Καθώς ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ έγινε έξω φρενών με την είδηση της επανάστασης, της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία και των εξελίξεων, άρχισε να διαφαίνεται ότι θα υπάρξει εκτεταμένη σφαγή -και ήδη είχαν αρχίσει βίαιες εκδηλώσεις- οπότε ο Σεΐχ-ουλ Ισλάμ (Şeyh-ül İslam) στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος ήταν ό,τι ο Πατριάρχης για τους Χριστιανούς Ορθοδόξους, δηλαδή ο επικεφαλής των θεμάτων θρησκείας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όταν αντιλαμβάνεται ότι ο Μαχμούτ ο Β΄, ο σουλτάνος, είναι εκτός εαυτού και ότι μπορούν οι σφαγές να πάρουν τροπή μεγάλης κλίμακας, συνομιλεί με τον Γρηγόριο τον Ε΄ και του εξηγεί ότι πρέπει γρήγορα να κάνει κάτι για να μειωθεί η ένταση των πραγμάτων και οι κίνδυνοι σε σχέση με τη δράση του σουλτάνου. Για το πρόσωπο του Γρηγορίου του Ε΄ υπάρχουν πολλές συζητήσεις, έχουν γραφτεί πολλά. Ο Γρηγόριος ο Ε΄ υπήρξε ένας πολύ συντηρητικός, θα λέγαμε, ιεράρχης: διέταξε την καύση του «Συντάγματος» του Ρήγα, οργάνωσε τη συλλογή βιβλίων τα οποία θεωρούνταν επαναστατικά ή ανατρεπτικά, είτε εναντίον του σουλτάνου είτε εναντίον της Ορθοδόξου πίστεως -κατά τη σύλληψη του Πατριαρχείου- τα οποία καίγονταν στην αυλή του Πατριαρχείου, αφόρισε Ελληνες λογίους οι οποίοι θεωρήθηκαν άθεοι ή επαναστάτες, έκλεισε σχολεία -ελληνικά σχολεία στη Μυτιλήνη, στο Αϊβαλί, στη Σμύρνη, στη Χίο- τα οποία θεωρήθηκαν ότι καθοδηγούνται από τις Αρχές του επαναστατικού Διαφωτισμού, είχε ένα τέτοιο παρελθόν στις σχέσεις του με τα πράγματα.

Ο Γρηγόριος ο Ε΄ εκδίδει έναν αφορισμό της Ελληνικής Επανάστασης. Το κείμενο του αφορισμού είναι μακρύτατο. Στην ουσία αφορίζεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και ο Μιχαήλ της Βλαχίας, οι οποίοι μετέσχαν στην εξέγερση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Είναι ένα σκληρό κείμενο αυτός ο αφορισμός. Ο αφορισμός ήταν το όπλο της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες για να νουθετεί και να καθοδηγεί εκείνους που διέφευγαν από το ποίμνιο. Στην περίοδο των αιώνων που συζητούμε, το να αφορισθεί κανείς είναι βαρύτατο πράγμα, βαρύτατο. Ο Χριστιανός Ορθόδοξος το θεωρεί βαρύτερο και από το θάνατο, διότι εξωεκκλησιάζεσαι, φεύγεις απ’ τη θρησκεία, δεν μπορείς να βρίσκεσαι με τους άλλους Χριστιανούς, δεν μπορείς να συζητάς μαζί τους, ούτε καλημέρα να σου λένε, όταν πεθαίνεις το σώμα σου δεν λιώνει ποτέ, μετά θάνατον η ψυχή σου πηγαίνει σε φοβερά σημεία της κολάσεως, είναι βαρύ πράγμα ο αφορισμός. Επομένως, το ότι έκανε αυτή την πράξη την αφοριστική, ο Γρηγόριος ο Ε΄, είχε βαθιά πολιτική σημασία, διότι προφανώς έδινε και το μήνυμα στον Μαχμούτ τον Β΄ ότι αυτή η εξέγερση δεν επικροτείται από τους Χριστιανούς Ορθοδόξους, ο ίδιος δεν την επικροτεί και να μειώσει την οργή του σουλτάνου Μαχμούτ.

Σας διαβάζω μερικά αποσπάσματα απ’ αυτόν τον αφορισμό της Επανάστασης: «Η πρώτη βάσις της ηθικής ότι είναι η προς τους ευεργετούντας ευγνωμοσύνη, είναι ηλίου λαμπρότερον, και όστις ευεργετούμενος αχαριστεί, είναι ο κάκιστος πάντων ανθρώπων. (…) Οταν δε η αχαριστία είναι συνωδευμένη και με πνεύμα κακοποιόν και αποστατικόν εναντίον της κοινής ημών ευεργέτιδος και τροφού, κραταιάς και αηττήτου Βασιλείας» άρα, ο ευεργέτης είναι η οθωμανική αυτοκρατορία και τροφός, «τότε εμφαίνει και τρόπον αντίθεον, επειδή ουκ έστι, φησί, Βασιλεία και εξουσία ειμή υπό Θεού τεταγμένη» άρα, όποιος αντιτίθεται στον σουλτάνο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αντιτίθεται και στον Θεό, «όθεν και πας ο αντιτασσόμενος αυτή τη Θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένη κραταιά Βασιλεία, τη του Θεού διαταγή ανθέστηκε» και συνεχίζει σε άλλο σημείο: οι επαναστατήσαντες «επεχείρισαν εις έργον μιαρόν (…) θέλοντες να διαταράξωσι την άνεσιν και ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς Βασιλείας, την οποίαν απολαμβάνουσι με τόσα προνόμια ελευθερίας, όσα δεν απολαμβάνει άλλο έθνος», οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι έχουν τα περισσότερα προνόμια -η λέξη «έθνος» εδώ είναι οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι— «υποτελές και υποκείμενον, ζώντες ανενόχλητοι με τας γυναίκας και τα τέκνα των, με τας περιουσίας και καταστάσεις των, και με την ύπαρξιν της τιμής των, και κατ’ εξοχήν με τα προνόμια της θρησκείας…».

Αφού λοιπόν διαβάσαμε λίγο πριν τμήματα του αφορισμού της Επανάστασης του 1821 από τον Γρηγόριο τον Ε΄, αφού εξηγήσει λοιπόν όλα αυτά, στη συνέχεια αναφέρεται στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και περιγράφει «εφάνη τέρας έμψυχον αχαριστίας», ονομάζει τους επαναστατήσαντες, τους Υψηλάντηδες «αλαζόνες και δοξομανείς και ματαιόφρονες» οι οποίοι «εκήρυξαν του γένους ελευθερίαν και με την φωνήν αυτήν εφείλκυσαν πολλούς των εκεί κακοήθεις και ανοήτους, διασπείραντες και αποστόλους εις διάφορα μέρη διά να εξαπατήσωσι και να εφελκύσωσιν εις τον ίδιον της απωλείας κρημνόν και άλλους πολλούς των ομογενών μας» και έτσι συνεχίζει το κείμενο, είναι μακρό το κείμενο του αφορισμού, τον οποίο εξέδωσε ο Γρηγόριος ο Ε΄.

Το κείμενο αυτό διαβάστηκε, αναπαρήχθη σε εκατοντάδες αντίτυπα, και εστάλη με τον εσωτερικό μηχανισμό της Εκκλησίας, μέσω του μηχανισμού διοίκησης και του ιερατείου σε κάθε χωριό, πόλη και κωμόπολη της αυτοκρατορίας και διαβάστηκε στις εκκλησίες των Ορθοδόξων προκειμένου να αποτραπεί η δυσμενέστερη εξέλιξη των πραγμάτων. Βέβαια, η κίνηση αυτή του Γρηγορίου του Ε΄ πιθανόν να μείωσε τον αριθμό των σφαγών, στις οποίες προχώρησε ο Μαχμούτ ο Β΄ και (οι οποίες) ήταν μεγάλης κλίμακας, αλλά πιθανόν να βοήθησε σε αυτόν τον στόχο εάν ήταν αυτός ο στόχος-, όμως δεν απέτρεψε την εκτέλεσή του (του Γρηγορίου του Ε΄) από τον σουλτάνο Μαχμούτ τον Β, ο οποίος και διέταξε την εκτέλεση διά απαγχονισμού. Αυτό έχει σημασία. Το ότι ο σουλτάνος διέταξε τέτοιου τύπου εκτέλεση του Γρηγορίου του Ε΄ ήταν δείγμα του ότι είχε χάσει το μέτρο. Ο Μαχμούτ ο Β΄ υπήρξε σημαντικός σουλτάνος και πέτυχε πολιτικές λύσεις για το εσωτερικό της αυτοκρατορίας που άλλοι σουλτάνοι δεν είχαν επιτύχει αλλά αυτή η κίνηση τον έβλαψε, διότι αντί να μειώσει τις αντιδράσεις των ανθρώπων τις ενέτεινε η πολιτική του αυτή. Εκτελώντας τον επικεφαλής του μιλέτ με αυτόν τον εξευτελιστικό τρόπο ήταν σαν να προσβάλλει όλους τους Χριστιανούς Ορθοδόξους της αυτοκρατορίας και αυτό ήταν βαρύ, στις πλευρές των Χριστιανών Ορθοδόξων και έπαιξε ρόλο στο να αποκοπούν και να ταχθούν με την πλευρά της Επανάστασης.

Στις 10 Απριλίου που έγινε η εκτέλεση, είχε ήδη ξεκινήσει η Επανάσταση και στην πλευρά της Πελοποννήσου και του νότου γενικά της ελληνικής χερσονήσου. Και δεν εκτελέστηκε μόνος του, αλλά μαζί του εκτελέστηκαν και οι επίσκοποι Εφέσου, Νικομηδείας και Αγχιάλου. Η εκτέλεση του Γρηγορίου του Ε΄ συγκίνησε βαθύτατα και εξόργισε τους Χριστιανούς Ορθόδοξους και αποτέλεσε τομή στα πράματα. Γιατί όμως η Επανάσταση απέκοψε τους δεσμούς της από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως; Πρώτον, διότι πολλοί επαναστάτες, λόγιοι, οι οποίοι σχετίζονταν με την Ευρώπη και τα τεκταινόμενα εκεί, θεωρούσαν ότι, έτσι κι αλλιώς, από αιώνες, η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι το δεύτερο χέρι του σουλτάνου. Μάλιστα, στην «Ελληνική Νομαρχία», σε άλλα κείμενα ανωνύμων επαναστατών των αρχών του 19ου αιώνα, τονίζεται σαφώς ότι είναι βέβαιο ότι, αν γίνει κάποια επανάσταση, η Εκκλησία θα είναι με το μέρος του σουλτάνου, διότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά το μακρύ χέρι του σουλτάνου, και αυτό το θεωρούσαν αυτονόητο, διότι σε κρίσιμες στιγμές -και στα Ορλωφικά και σε άλλες εξεγέρσεις- πράγματι, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, διάφορες τοπικές μητροπόλεις και εκκλησίες και φορείς διοικητικοί της Εκκλησίας, είχαν καταδικάσει κινήματα. Βέβαια, υπήρξαν και ιερωμένοι που είχαν επαναστατήσει, είχαν μετάσχει σε δράσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά η κύρια πορεία της Εκκλησίας ήταν, κατά κανόνα, πορεία πολύ προσεκτική και πορεία η οποία πάντοτε, με μία εξαίρεση των ετών 1565 και 1620, δηλαδή για περίπου εξήντα χρόνια, που επειδή είχε δημιουργηθεί η Σάκρα Λίγκα [Sacra Liga Antiturca]. Ειδάλλως, τον μακρύ χρόνο της οθωμανικής κυριαρχίας, η Εκκλησία ήταν πράγματι πάρα πολύ προσεκτική και θύμιζε την υποχρέωση των πιστών να είναι πιστοί υπήκοοι του σουλτάνου και να ευγνωμονούν το γεγονός ότι ο σουλτάνος τηρεί τις εκκλησίες, επιτρέπει τα έθιμα των Χριστιανών, τηρεί το ιερατείο κ.λπ., κ.λπ. Εξ αυτού, παρότι ο Πατριάρχης εκτελέστηκε, το κείμενο του αφορισμού του θεωρήθηκε από πολλούς ως επιστέγασμα των επί πολλές εκατονταετίες παρομοίων καταδικαστικών κειμένων από πλευράς του Πατριαρχείου και αυτό έπαιξε ρόλο στα πράματα.

Το άλλο που έπαιξε ρόλο στα πράματα είναι ότι, μετά τον Γρηγόριο τον Ε΄, ο πατριαρχικός θρόνος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως πληρώθη, δηλαδή πατριάρχες έγιναν άτομα τα οποία ήταν σαφώς εναντίον επαναστατικών κινήσεων και μάλιστα δεν ήταν και ελληνικής καταγωγής κάποιοι εξ αυτών, ήταν βουλγαρικής καταγωγής κ.λπ., δηλαδή ο σουλτάνος πρόσεξε οι επόμενοι απ’ τον Γρηγόριο Ε΄ πατριάρχες να είναι εχθρικοί προς τις επαναστατικές κινήσεις των Ελλήνων. Εξ αυτού η Ελληνική Επανάσταση μετά την εκτέλεση του Γρηγόριου του Ε΄ αυτονοήτως, θεωρούσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως εχθρό της Επανάστασης, ως τμήμα της σουλτανικής εξουσίας και για αυτό θα μείνει κανείς άναυδος αν παρατηρήσει τα εξής: Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, γνωρίζουμε όλοι, κατηγορήθηκε το 1823-24 ότι ήταν σε συνομιλία με τους Τούρκους και ότι πρόδωσε, και όπως γνωρίζετε το 1825 εκτελέστηκε από τον Γκούρα, το πρωτοπαλίκαρό του. Ο Γκούρας τον έριξε από την Ακρόπολη κάτω, στα βράχια. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος για ένα διάστημα είχε μετάσχει θερμά στην Επανάσταση, ήρθε όμως σε συνομιλία προδοτική με τους Τούρκους. Μέσα στις κατηγορίες εναντίον του Οδυσσέα Ανδρούτσου είναι η εξής: Κατηγορείται ο Οδυσσέας ο οποίος ονομάζεται και «Τουρκοδυσσέας» από τη διοικητική πλευρά της Επανάστασης γιατί: «η αλληλογραφία του γίνεται κατ’ ευθείαν μαζί με τους περί την καθέδραν του Δεσπότου του Βυζαντίου (δηλαδή τον σουλτάνο) και με τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως (που θεωρείται ταυτόσημα επικίνδυνος εχθρός με τον σουλτάνο)». Τι κατηγορείται δηλαδή ο Οδυσσέας Ανδρούτσος; Εκτός του ότι είχε προδοτικές συνομιλίες με Τούρκους ιθύνοντες των περιοχών της Ανατολικής Στερεάς, κατηγορείται ότι, όχι μόνο αυτό, αλλά κάνει ακόμη φρικτότερη προδοσία: στέλνει επιστολές και επικοινωνεί με τον «Δεσπότη του Βυζαντίου». Στα πατριαρχικά κείμενα της περιόδου της Τουρκοκρατίας, η Κωνσταντινούπολη πολύ συχνά ονομάζεται «Βυζάντιον», ως πόλη, είναι το Βυζάντιον. Και όταν στέλνονται κείμενα του Πατριάρχη για να βοηθηθεί ο στόλος ο οθωμανικός, όταν εξέρχεται τον Απρίλιο για να πάει προς τα παράλια κ.λπ., ο Πατριάρχης στέλνει, για να βοηθήσει αυτό το διοικητικό έργο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επιστολές στους νησιώτες και στους κατοίκους των παραλίων και, μέσα στα άλλα, λέει: «Ο βυζαντινός στόλος εκπλέει την τάδε του μηνός» και εννοεί με τη λέξη «βυζαντινός στόλος», τον οθωμανικό στόλο.

Επομένως, μέσα σε αυτό το κλίμα των εντάσεων και του σουλτάνου, γίνονται όσα γίνονται με την εκτέλεση του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄ και την αντικατάστασή του με πατριάρχες οι οποίοι είναι σαφέστατα κάθετοι σε επαναστατικά κινήματα. Ετσι, η ελληνική πλευρά θεωρεί το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως εχθρό και, εκ των πραγμάτων, αποκόπτει κάθε επαφή μαζί του. Βέβαια, ενώ οι λόγιοι του Διαφωτισμού -ή εκείνοι που προετοίμαζαν την Επανάσταση, πίστευαν στην Επανάσταση- (το) θεωρούσαν (αυτό) εκ των πραγμάτων βέβαιο -όπως είπαμε πριν, και ο «Ανώνυμος ο Ελλην» και ο «Ρωσσαγγλογάλλος» και στοχαστές της εποχής- στην πράξη (όμως) δεν έγινε ακριβώς όπως νόμιζαν. Στη Φιλική Εταιρεία, αν θυμάστε, όταν μελετήσαμε τα δεδομένα, ένα περίπου 9% (εννέα τοις εκατό) των μελών της Φιλικής Εταιρείας, των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία, ήταν ιερείς, ιερωμένοι -δεν ξέρουμε σε ποιο επίπεδο- και επιπλέον, όταν άρχισε η Επανάσταση, πολλά μοναστήρια τάχθηκαν, βοήθησαν την Επανάσταση -άλλα όχι- και γενικά, στις επαναστατημένες περιοχές, κατά κανόνα, οι ιερείς των επαναστατημένων περιοχών συνετάγησαν με τα πράγματα – άλλοι όχι. Αλλά αυτό ισχύει για όλους: δεν είναι ότι όλοι οι αγρότες συνετάγησαν με την Επανάσταση, όλοι οι έμποροι συνετάγησαν με την Επανάσταση, όλοι οι λόγιοι συνετάγησαν με την Επανάσταση, τέτοια πράγματα δεν είναι λογικά. Οι κοινωνίες είναι πολύπλοκες, ο κάθε άνθρωπος έχει τις αντιλήψεις του, ποτέ σε μια επανάσταση ή σε μια δράση –οποιασδήποτε φύσεως δράση— δεν μετέχουν όλοι, υπάρχουν αποχρώσεις. Αλλά η άποψη, η προεπαναστατική, των πιο ριζοσπαστικών, ας πούμε, πνευμάτων της προετοιμασίας της Επανάστασης, ότι η Εκκλησία θα είναι εναντίον της Επαναστάσεως, και ίσχυσε αλλά και δεν ίσχυσε, διότι ναι, μεγάλο τμήμα της ανώτατης Εκκλησίας έμεινε, κράτησε τη στάση που είπαμε, αλλά σε τοπικό επίπεδο, και ιερωμένοι, υψηλόβαθμοι ιερωμένοι, όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Πελοπόννησο, πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση. Επομένως, αυτές ήταν οι εξελίξεις που τώρα γνωρίζουμε. Ομως, το 1821 στην Επίδαυρο, κατά την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ιδρύεται, όπως γνωρίζετε, εκεί -το είπαμε και σε άλλη αφορμή- (τον) Δεκέμβριο του 1821, στην Πιάδα της Επιδαύρου, συγκεντρώθηκαν οι «παραστάτες», οι εκπρόσωποι των Ελλήνων, και εκεί, ανάμεσα στις αποφάσεις της Επιδαύρου, εμπεριέχεται η ίδρυση «Εφορείας της Λατρείας» ή αλλιώς «Μινιστέριον της Θρησκείας». Μινιστέριον, υπουργείο δηλαδή της Θρησκείας. Με αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι η πολιτική πλευρά πλέον παίρνει πάνω της τη διοίκηση της Εκκλησίας, θεωρεί αυτονόητο ότι δεν εξαρτάται από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και ότι τώρα πλέον, η διοίκηση της Εκκλησίας —ποιας Εκκλησίας;— των εκκλησιών, των μοναστηριών, των ιερωμένων κ.λπ. των επαναστατημένων περιοχών, θα εποπτεύεται από την πολιτική βούληση του λαού μέσω της «Εφορείας της Λατρείας» ή του «Μινιστερίου της Θρησκείας».

Το 1823, στην Εθνοσυνέλευση του Αστρους, καθώς έχουν παρέλθει ήδη τρία χρόνια από την έκρηξη της Επαναστάσεως, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως θέλει να δοκιμάσει τα όρια των εξελίξεων και παίρνει την εξής απόφαση: να στείλει στο έθνος, στο ελληνικό έθνος, το 1823 στην Εθνοσυνέλευση τον διορισμό, την απόφασή του για τον διορισμό ιερωμένων σε διάφορες θέσεις του ιερατείου. Τα πατριαρχεία πάντοτε έχουν αυτό το καθήκον, να διορίζουν, αυτή είναι η εσωτερική τους διοικητική υποχρέωση. Γιατί το έκαμε αυτό; Γιατί το έστειλε με αρχιερείς κιόλας. Η Εθνοσυνέλευση του Αστρους, όταν παίρνει αυτή την απόφαση του διορισμού αρχιερέων από την πλευρά του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, το επιστρέφει πίσω, λέγοντας στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ότι «δεν έχεις καμία δικαιοδοσία στα θέματα που αφορούν τους ιερωμένους του τόπου μας». Η δε Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας [ένθετη σημείωση: 1827 Εθν. Τροιζήνας, 5:48] -και στις τρεις Εθνοσυνελεύσεις αντιμετωπίζεται το ζήτημα της διοίκησης της Εκκλησίας πάντα από πολιτικής πια εξουσίας- το δε 1827, στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, αποφασίζεται να μην εμπλέκεται ο Κλήρος «εις καμίαν από τας πολιτικάς δράσεις», δηλαδή, ο Κλήρος -αποφασίζει το επαναστατημένο Εθνος- πρέπει να περιοριστεί πλέον μόνο στα θρησκευτικά ζητήματα, αυτό είναι τομή, μεγάλη τομή, και αυτό ακόμη. Δεν είναι μόνον ότι αποκόπτεται από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ο Ελληνισμός, ο επαναστατημένος Ελληνισμός, αλλά αντιμετωπίζει το ιερατείο όχι ως διοικητικό πλέον μηχανισμό, όπως το είχε μετατρέψει η Οθωμανική Αυτοκρατορία -και εν μέρει και το Βυζάντιο το είχε- αλλά ως μηχανισμό ποίμανσης των πιστών και μόνο. Ετσι, όταν θα ’ρθει ο Καποδίστριας το 1828, Ιανουάριο του 1828, όταν έρχεται στα επαναστατημένα εδάφη, θα κρατήσει αυτό το σχήμα και δεν θα κάνει κάποια κίνηση προς το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, και τελικά η λύση θα δοθεί το 1833 όταν έχει έρθει η Αντιβασιλεία και ο Οθων, οπότε πια θα επισημοποιηθεί η ρήξη και η δημιουργία του Αυτοκεφάλου της Ελληνικής Εκκλησίας. Η απόφαση, η μονομερής απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης για τη ρήξη, θα φέρει αισθήματα οργής στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διότι δεν έγινε με τον τρόπο, με τις κανονικότητες, που θα μπορούσε να είχε συμβεί, και μέχρι το 1850, η Ελληνική Εκκλησία, η Εκκλησία της Ελλάδος, και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, βρίσκονται σε απόλυτη ρήξη και σε πολύ έντονες συγκρούσεις.

Αυτό μετά θα λυθεί, διότι θα αποφασιστεί, θα δεχτεί το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως την κατάσταση και θα αποφασιστεί ότι η Εκκλησία της Ελλάδος είναι απολύτως ανεξάρτητη, αυτοκέφαλη και εκφράζει όμως πάντοτε το σεβασμό της και την αναγνώριση του κύρους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Αυτός ο κύκλος είναι πολύ σημαντικός και αποτελεί τεράστια πολιτική τομή για τον Νέο Ελληνισμό. Η ελληνική πλευρά, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, παρέμεινε πολύ έντονη απέναντι στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και για έναν άλλο λόγο που πρέπει να πούμε στο σημείο αυτό: η Επανάσταση κινδύνευσε το 1826, που ο Ιμπραήμ είχε τόσο μεγάλες επιτυχίες, και το Μεσολόγγι έπεφτε και όλα έδειχναν ότι η Επανάσταση μπαίνει σε δεινές περιστάσεις και πρόκειται να τελειώσει με τρόπο τρομακτικό. Ο Οθωμανός σουλτάνος αποφάσισε, για να αδυνατίσει ακόμη περισσότερο τη θέση των Ελλήνων στη διεθνή σκηνή, συγκεντρώνοντας συγχωροχάρτια, «προσκυνοχάρτια». Ζήτησε δηλαδή από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως να τυπώσει χαρτιά, στα οποία υπήρχε κενό το όνομα και στα προσκυνοχάρτια αυτά, εσύ, εγώ, ο κυρ Γιώργης, η κυρά Κατίνα, στο χωριό, στην πόλη, ο μέσος κάτοικος των περιοχών, των επαρχιών, που ο σουλτάνος ακόμη θεωρούσε δικές του, οθωμανικές επαρχίες, κι ας είχε γίνει ό,τι είχε γίνει, δήλωνε ότι προσκυνά τον σουλτάνο, ότι είναι υπήκοος στο σουλτάνο, ότι δεν έχει καμία σχέση με αυτές τις αθλιότητες που γίνονται κ.λπ., κ.λπ.

Η διανομή αυτών των προσκυνοχαρτιών έγινε με ιερωμένους, που έστειλε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Την πόρτα σου δηλαδή, για να πάρεις το προσκυνοχάρτι, την χτυπούσε ιερωμένος από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ο Κολοκοτρώνης γράφει στα Απομνημονεύματά του ότι «δια την πατρίδα μου δεν εφοβήθηκα ποτέ περισσότερον παρά την εποχήν, που μοιράζονταν τα προσκυνοχάρτια». Ο σουλτάνος συγκέντρωνε αυτά τα προσκυνοχάρτια και πλέον απεδείκνυε με στοιχεία ότι δεν πρόκειται για καμία επανάσταση στην Ευρώπη, και δεν είναι πολεμιστές της ελευθερίας αλλά είναι κατσαπλιάδες, και ληστές. Ετσι παρουσίαζε η οθωμανική κυβέρνηση τα όσα συνέβαιναν με την υποστήριξη του Πατριαρχείου.

Σας διαβάζω από τα απομνημονεύματα αυτές τις περιγραφές για τους ιερωμένους, που συγκέντρωναν τα προσκυνήματα, στα προσκυνοχάρτια.

Τα αναφέρουν και ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα απομνημονεύματά του, ο μεγάλος πρόκριτος της περιοχής των Λαγκαδιών και Καρύταινας στην Αρκαδία και ο Φωτάκος Χρυσανθακόπουλος, ο γραμματικός του Κολοκοτρώνη. Να τι γράφει ο Φωτάκος γι’ αυτό: «Ο σουλτάνος είχε στείλει αρχιερείς απ’ την μεγάλην Εκκλησίαν διά να συνάζουν υπογραφάς, να τας δείξη εις τους πρέσβεις των τριών Μεγάλων Δυνάμεων».

Αυτή η μεγάλη τομή, η οποία ξεκίνησε το 1821, πήρε ευρύτερη, καθαρότερη μορφή το 1823 στην Εθνοσυνέλευση του Αστρους, ωρίμασε ακόμη περισσότερο στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 και ολοκληρώθηκε το 1833, όταν πλέον δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, οπότε επισήμως η ελληνική πλευρά αποκόπηκε από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διοικητικά και δημιουργήθηκε  η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, όπως και λειτουργεί και μέχρι σήμερα. Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος είναι τελείως ανεξάρτητη Εκκλησία, δεν έχει με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως παρά δεσμούς σεβασμού. Αλλως: το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν έχει καμία δικαιοδοσία διοικητική εντός του πλαισίου της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος. Αυτή η διαδικασία, που απέκοψε τη διοικητική εξάρτηση των κατοίκων των επαναστατημένων περιοχών από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, είναι τμήμα του επαναστατικού χαρακτήρα του ελληνικού πολέμου της ανεξαρτησίας.

Πηγή: mathesis.cup.gr.