Θα ήθελα να αναφερθώ στην ιστορία των εορτών και στη λατρεία των θεών από την αρχαία εποχή μέχρι τις γιορτές και τις παραδόσεις της ελληνοχριστιανικής μας θρησκείας.

Η αρχαία ελληνική θρησκεία και η λατρεία στους θεούς εκδηλωνόταν σε λαμπρές τελετές. Και ήταν τόσο πολλές που δεν υπήρχε μήνας χωρίς σημαντική εορτή. Ετσι κιόλας ξαλάφρωνε λιγάκι η ζωή, που ήταν φορτωμένη από τις καθημερινές στεναχώριες και τους κόπους.

Μερικές, όπως τα Παναθήναια και τα Διονύσια, είναι εθνικές θρησκευτικές εορτές που συνεπαίρνουν ολόκληρο τον λαό.

Μεγάλες πανελλήνιες εορτές ήταν τα Ισθμια, τα Νέμεα, τα Πύθια, τα Ολύμπια, τα Πανιώνια στη Μυκάλη. Αυτές συγκέντρωναν την προσοχή ολόκληρου του Ελληνισμού. Αντιπρόσωποι από όλες τις περιοχές της Ελλάδας έπαιρναν μέρος σε αυτές. Οταν όμως αργότερα η Αθήνα έγινε η πρώτη ελληνική πολιτεία, οι γιορτές αυτές άρχισαν να χάνουν την αίγλη τους.

Η μεγαλύτερη αρχαία λαμπρή γιορτή ήταν τα Παναθήναια:

Είναι η λαμπρότερη εορτή της πολιτείας. Γίνεται για να προσφερθεί πέπλος στη θεά Αθηνά. Τον πέπλο τον υφαίνουν τέσσερα χρόνια, τέσσερις κοπέλες 7-11 χρόνων (αρρηφόρες) που βοηθούνται από τις εργαστίνες. Κεντούν στον πέπλο την πάλη των θεών με τους γίγαντες. Αυτή η γιορτή γινόταν τον μήνα Ιούλιο, Εκατομβαίωνα όπως τον ονόμαζαν.

Αρχίζουν οι εορτές στις 21 του μηνός με αγώνες ιππικούς, γυμνικούς, πυρρίχιου λεβεντιάς, λαμπαδηδρομίας και μουσικής, οι νικητές παίρνουν διάφορα βραβεία και έναν αμφορέα γεμάτο λάδι. Το βράδυ της 27ης αρχίζει η Παννυχίδα με λαμπαδηδρομίες μουσικής, θέατρα και άλλα θεάματα. Την αυγή της 28ης, οι ελευθερωμένοι δούλοι (απελεύθεροι) σκορπίζουν φύλλα βελανιδιάς στο δρόμο που θα περάσει η πομπή. Ιππείς, καλπάζοντας με τα άλογά τους πέρα δώθε επιβλέπουν την τάξη. Και ακολουθεί η πομπή.

Η πομπή διασχίζει την πόλη αργά και μεγαλόπρεπα. Υστερα ανεβαίνει στην Ακρόπολη. Εκεί προσφέρεται ο πέπλος στο άγαλμα της Πολιάδος Αθηνάς που βρίσκεται μέσα στον Παρθενώνα. Οι εορτές τελείωναν με τη θυσία πολλών ζώων που το κρέας τους μοιραζόταν στο λαό.

Δεύτερη μεγάλη γιορτή είναι τα Διονύσια:

Τα μεγάλα Διονύσια ή εν άστει Διονύσια γίνονταν στις αρχές του Ελαφηβολίωνα μήνα (τέλη Μαρτίου) και ήταν γιορτή της άνοιξης.

Η πομπή είχε πολλή μεγαλοπρέπεια. Σε ένα ψεύτικο καράβι πάνω σε άμαξα καθόταν ο Διόνυσος. Ακολουθούσαν Σειληνοί, κανηφόρες, σαλπιγκτές, ταύροι, οι άρχοντες της πολιτείας και ο λαός. Κάθε εργασία σταματούσε ακόμα και τα δικαστήρια. Οι φυλακισμένοι ελευθερώνονταν να γιορτάσουν. Η πόλη γέμιζε από ξένους επισκέπτες που έρχονταν να παρακολουθήσουν τους ποιητικούς και δραματικούς αγώνες που γίνονταν αυτή την εορτή που τη θέσπισε ο Πεισίστρατος από 534 π.Χ.

Τα «κατ’ Αγρούς Διονύσια» (αγροτικά) γίνονταν κάθε χρόνο το χειμώνα. Ομοίαζαν με τις δικές μας απόκριες και ίσως είναι οι απόκριες συνέχεια των αγροτικών Διονυσίων. Οι χωρικοί με πολύ κέφι και πίνοντας άφθονο κρασί έφτιαξαν μια διασκεδαστική πομπή. Φωνές κακό, τραγούδια ακούγονταν καθώς πήγαιναν να προσφέρουν στο Διόνυσο λίγα ξερά σύκα, έναν αμφορέα και έναν τράγο.

Η τρίτη γιορτή ήταν τα Λήναια:

Ηταν η εορτή του πατητηριού, καθαρή Διονυσιακή εορτή. Γιορτάζονταν κάθε χρόνο το μήνα Φεβρουάριο. Εκτός από την πομπή γίνονταν και δραματικοί αγώνες.

Ακολουθούν τα Ανθεστήρια:

Εορτάζονταν το τέλος Φεβρουαρίου. Την πρώτη μέρα γίνονταν τα Ποιθίγια, το άνοιγμα των πιθαριών με το καινούργιο κρασί. Τη δεύτερη γίνονταν αγώνες οινοποσίας. Όποιος άδειαζε περισσότερες κούπες (χοές) γιοματάρι γιόρταζε τους συμβολικούς γάμους του Διονύσου με τη γυναίκα του βασιλιά. Την τρίτη μέρα κάθε οικογένεια έβραζε σιτάρι μέσα σε «χύτρους» για την ψυχή των πεθαμένων.

Αλλες αρχαίες ελληνικές εορτές:

Κάθε πόλη της αρχαίας Ελλάδας είχε τις δικές της τοπικές εορτές άλλοτε μεγάλες και άλλοτε μικρές. Ηταν αφιερωμένες στους πανελλήνιους ή στους τοπικούς θεούς και ήρωες. Εορτάζονταν κοντά στους ναούς που ήταν χτισμένοι μέσα στην πόλη ή στην εξοχή και συγκέντρωναν για μια και άλλοτε για περισσότερες ημέρες τους κατοίκους των πολλών γειτονικών πόλεων που έβρισκαν την ευκαιρία και για μια επαφή κοινωνική και εμπορική. Γιατί οι αρχαίες ελληνικές εορτές, είχαν τις περισσότερες φορές εμπορικό χαρακτήρα. Εμποροι και παραγωγοί εμπορευμάτων έφερναν τα είδη τους και τα εξέθεταν σε στοές, σε υπόστεγα ή και στο ύπαιθρο για να τα δουν και να τα αγοράσουν οι πανηγυριώτες ή και άλλοι έμποροι. Κάτι τέτοιο συμβαίνει σήμερα στα δικά μας κοινοτικά και ομογενειακά φεστιβάλ.

Ετσι φτάνουμε στις χριστιανικές εορτές που όλοι γνωρίζουμε και που όλοι οι Ελληνες όπου κι αν βρίσκονται σε όποια γωνιά της Γης τις διατηρούν και τις γιορτάζουν πανηγυρικά.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στην Ελλάδα όλος ο παλαιός κόσμος των ειδώλων καταρρέει και άλλοτε φυσιολογικά και άλλοτε με τη βία των Βυζαντινών αυτοκρατόρων καταργείται. Στους Δελφούς «ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην ου παγάν λαλέουσαν…» τα Ολύμπια καταργούνται, τα Παναθήναια σβήνουν.

Στη θέση τους έρχονται οι χριστιανικές εορτές που χωρίς να αγνοήσουν τελείως την ελληνική παράδοση καθιερώνονται από την Εκκλησία στη μνήμη του Χριστού, της Θεοτόκου, των Αποστόλων, των Αγίων. Στην αρχή έχουν θρησκευτικό, λατρευτικό χαρακτήρα. Σε πολλά σημεία η τελετουργία αντιγράφει ή δέχεται στοιχεία από την αρχαία ελληνική παράδοση.

Οι χριστιανικές εορτές και τελετές συγκινούν βαθιά τους πιστούς και παίρνουν κατανυκτικό χαρακτήρα.

Κι όπως προανέφερα οι γιορτές αυτές είναι η βάση της σημερινής μας χριστιανικής λατρείας και τα έθιμα των εορτών αυτών διαιωνίζουν τον ελληνοχριστιανικό μας πολιτισμό και την παράδοση.

* Η Στέλλα Κοκόλη είναι πρόεδρος Ομοσπονδίας Ελλήνων Εκπαιδευτικών.