ΜΙΛΑΝΟ, ΙΤΑΛΙΑ – Σε προηγούμενο άρθρο είχαμε αναλύσει τις προϋποθέσεις που απαιτούνται κατά τη διαδικασία πρόληψης συγκρούσεων και είχαμε αναφέρει ότι η προληπτική διπλωματία αφορά τη διπλωματική δράση σε όσο το δυνατόν πρώιμο στάδιο για να αντιμετωπιστεί μία διαφορά μεταξύ αντιτιθέμενων πλευρών, για να αποφευχθεί η κλιμάκωση μίας υφιστάμενης διαφοράς και για να περιοριστεί μία σύγκρουση. Η προληπτική διπλωματία έχει βρει πεδίο εφαρμογής σε πλήθος αποστολών, καθώς φαίνεται ότι η προστιθέμενη αξία της είναι η ευελιξία προσαρμογής της στις εκάστοτε συνθήκες και ανάγκες. Αυτός είναι ο λόγος που διεθνείς, περιφερειακοί οργανισμοί και πολιτικές πρωτοβουλίες αντιλαμβάνονται την προληπτική διπλωματία ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τον διαπολιτισμικό και διαθρησκευτικό διάλογο και την προώθηση της δημοκρατικής διακυβέρνησης ως μηχανισμούς πρόληψης των συγκρούσεων.

Εντούτοις, στο ευρύτερο πλαίσιο της πρόληψης συγκρούσεων, η άσκηση προληπτικής διπλωματίας απαιτεί τη συστηματική και μεθοδευμένη χρήση ευρύτατων καθημερινών αλληλεπιδράσεων μέσω διπλωματικών διαύλων επικοινωνίας, στοχεύοντας κυρίως στην αποσόβηση εντάσεων. Σε αυτό το επίπεδο, είναι εξόχως αναγκαίος ο ρόλος της πολιτιστικής διπλωματίας, ο στρατηγικός σχεδιασμός της και η ενεργοποίηση των μέσων που αυτή διαθέτει, όπως η μουσική, ο κινηματογράφος, η εκπαίδευση και η δημιουργική έκφραση εν γένει.

Η πολιτιστική διπλωματία αφορά την «ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών, τέχνης και άλλων πτυχών του πολιτισμού ανάμεσα στα έθνη και τους λαούς για να προαχθεί η αμοιβαία κατανόηση». Συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο του ευρύτερου σχεδιασμού της δημόσιας διπλωματίας που εμπεριέχει έμμεσες ή άμεσες δράσεις και πολιτικές που επιστρατεύονται από τις κυβερνήσεις και τους λαούς τους για να επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική των άλλων κυβερνήσεων.

Στόχος των προγραμμάτων εφαρμογής της πολυμερούς πολιτιστικής διπλωματίας στην πράξη, είναι η επίτευξη διαλόγου, αμοιβαίου σεβασμού, καθώς επίσης η δημιουργία και η εμπέδωση κλίματος εμπιστοσύνης. Παράλληλα, θα πρέπει να επιδιώκεται η διαμόρφωση μίας συνεκτικής ολότητας διά της εμπλοκής όλων των ενδιαφερόμενων μερών, δηλαδή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, αλλά και της κοινωνίας πολιτών. Με την έμμεση και άμεση άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας, δίνεται δυνατότητα σε άτομα προερχόμενα από διαφορετικά περιβάλλοντα να αλληλεπιδράσουν, να συνυπάρξουν και να διαμορφώσουν θετικές εικόνες για τους επίφοβους «άλλους».

Οι πολιτικές πρωτοβουλίες και οι διπλωματικές παρεμβάσεις των διεθνών οργανισμών έχουν τη δυνατότητα να αναδειχθούν σε μέσα ήπιας ισχύος συνδράμοντας στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ κρατών και ομάδων που τις προσδιορίζουν διαφορετικές πολιτιστικές ή θρησκευτικές ταυτότητες. Το στοίχημα που θα πρέπει να κερδηθεί είναι να θεμελιώνονται πάνω στο οικοδόμημα μιας παγκόσμιας κοινότητας ανθρώπων που παρά τις διαφορετικές τους πολιτισμικές προσλαμβάνουσες μπορούν να αποφασίσουν από κοινού ότι υφίστανται κάποια βασικά, κοινά δικαιώματα και αξίες. Η γεφύρωση του χάσματος αποσκοπεί στην εξεύρεση πεδίων συνεννόησης και αλληλοκατανόησης που θα επιτρέψουν εν συνεχεία την αποτροπή συγκρούσεων και την ανάσχεση του εξτρεμισμού, όπως και την επίτευξη μεγαλύτερων επιπέδων κοινωνικής συνοχής. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να επιδιώκεται η δημιουργία συνθηκών ώστε να προωθείται η ανάπτυξη, η οποία, εντούτοις, δεν θα αποψιλώνεται από το πολιτισμικό της περιεχόμενο.

Οι παρεμβάσεις οφείλουν να θέτουν ως προτεραιότητα και την εκτόνωση των θρησκευτικών και πολιτισμικών εντάσεων με την κινητοποίηση όλων όσοι μπορούν να λειτουργήσουν ως δυνάμεις μετριοπάθειας και κατανόησης, είτε πρόκειται για θρησκευτικούς ηγέτες, οργανώσεις λαϊκής βάσης, εκπροσώπους της νεολαίας ή φεμινιστικές οργανώσεις. Κινούμενες προς αυτή την κατεύθυνση και μέσω μίας προσέγγισης που βασίζεται στο διάλογο και στην επίτευξη συναίνεσης, η οποία άλλωστε αποτελεί ζητούμενο για κάθε τέτοιο εγχείρημα, θα πρέπει να εστιάζονται στην ανάπτυξη μία πλειάδας δράσεων και συνεργασιών εμπλέκοντας εταίρους από κάθε πεδίο της διεθνούς πραγματικότητας.

Συμπερασματικά,  η ένταξη της πολιτιστικής διπλωματίας ως προληπτικής διπλωματίας στον στρατηγικό σχεδιασμό των διεθνών οργανισμών δύναται να αποτελέσει αποτελεσματικό μέσο πρώιμης επέμβασης για την επίλυση συγκρούσεων.

Η εμφάνιση ισχυρότερων κανονιστικών πλαισίων που υποβοηθούν την πρόληψη των βίαιων συγκρούσεων και των μαζικών φρικαλεοτήτων, καθώς και η συμπερίληψη περισσότερων δρώντων στην παγκόσμια διακυβέρνηση μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση οι διεθνείς οργανισμοί συνεισφέρουν σημαντικά σε θέματα που απαιτούν πολυμερή παρέμβαση και αυτό οφείλεται τόσο στη συνεργασία τους με περιφερειακούς οργανισμούς, στην υιοθέτηση διπλωματικών παρεμβάσεων όσο και πολιτικών πρωτοβουλιών.

Η άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας ως προληπτικής διπλωματίας μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την ειρηνική συμβίωση διαφορετικών πολιτισμικών ταυτοτήτων, ενθαρρύνοντας την ανοχή του «άλλου», την ελεύθερη έκφραση μέσω του διαπολιτισμικού διαλόγου και της αλληλεπίδρασης ατόμων με διαφορετικές πολιτισμικές προσλαμβάνουσες και κοσμοαντιλήψεις.

Ο πολιτικός επιστήμονας Joseph Nye, προέβη στη διάκριση μεταξύ σκληρής και ήπιας ισχύος, περιγράφοντας τη σκληρή ισχύ ως την ικανότητα να κατακτάς και να εξαναγκάζεις μέσω της στρατιωτικής δύναμης, ενώ την ήπια ισχύ, ως την ικανότητα πειθούς μέσω της κουλτούρας, των αξιών και των ιδεών. Με άλλα λόγια, να προσελκύεις τους άλλους ώστε να θέλουν τα ίδια αποτελέσματα που επιθυμείς κι εσύ. Βλ. Nye J. (2005). «Ηπια Ισχύς: Το μέσο της επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική», Αθήνα: Παπαζήσης.

* Η κ. Κατερίνα Δημητριάδη είναι Διεθνολόγος – Εκπαιδευτικός και Διευθύντρια του Istituto Ellenico di Cultura στην Ελλάδα.