Το ερώτημα το οποίο τέθηκε ως τίτλος στο παρόν άρθρο «ποια η σχέση της Αρχιεπισκοπής Αμερικής με το Οικουμενικό Πατριαρχείο» εγείρεται πολλές φορές στις κοινότητες ανά την Αρχιεπισκοπή όχι αναγκαστικά από υπενάντια αισθήματα προς το Πατριαρχείο, αλλά μάλλον από άγνοια. Είναι μάλιστα κοινό μυστικό ότι ο λαός στην πλειονότητά του δεν γνωρίζει δυστυχώς επαρκώς όχι μόνο τα βασικά και ουσιωδέστερα της Πίστης, αλλά ούτε και της δομής και διοίκησης της Εκκλησίας.

Η Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής, δηλαδή η δική μας τοπική Εκκλησία της Αμερικής, ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, πράγμα που σημαίνει ότι έχει την κανονική, πνευματική και εκκλησιαστική της υπαγωγή, στην Πρωτόθρονη και Πρωτοεύθυνη Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, η Ιερά Σύνοδος της οποίας προεδρευόμενη από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο είναι η Πρωτουργός Αρχή της ενταύθα Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Ουσιαστικά είναι τιμή και προνόμιο να ανήκει η Αρχιεπισκοπή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Διευκρινίζεται ότι η Αρχιεπισκοπή Αμερικής είναι μία από τις πολλές Εκκλησιαστικές Επαρχίες του Οικουμενικού Θρόνου εν τω Εξωτερικώ, όπως είναι άλλωστε η Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, η Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, η Αρχιεπισκοπή Καναδά, οι Μητροπόλεις Γαλλίας, Γερμανίας, Βελγίου, Ισπανίας, Σουηδίας, αλλά και οι Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου, για να αναφέρουμε μερικές δειγματοληπτικά.

Βέβαια η Αρχιεπισκοπή Αμερικής λογίζεται ως η κορυφαία και πλέον επιφανής, αλλά και πολυάριθμη και για τον λόγο ότι ενυπάρχει στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη μεγαλύτερη και καλύτερη αυτοκρατορία του σύγχρονου Κόσμου. Βέβαια η πικρή αλήθεια είναι ότι δυστυχώς δεν έλειψαν και δεν λείπουν ζώπυρα προβλήματά της τα οποία θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.

Τονίζεται επίσης ότι η Αρχιεπισκοπή Αμερικής είναι μία, ενιαία και αδιαίρετη Εκκλησιαστική Επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου. Οι Μητροπόλεις όπως Σικάγου, Βοστώνης, Πίτσμπουργκ, Ατλάντας και οι λοιπές ανήκουν στην Αρχιεπισκοπή. Δεν αποτελούν ξεχωριστές εκκλησιαστικές οντότητες όπως είναι λόγου χάρη οι Μητροπόλεις της Ευρώπης ή της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.

Εκκλησιολογικώς ομιλούντες ο Πατριάρχης είναι ο κατ’ εξοχήν Αρχιεπίσκοπος, Ποιμενάρχης και Πνευματικός Πατέρας τής εν Αμερική Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής, καθότι τυγχάνει Εκκλησιαστική Επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου, όπως ήδη ανέφερα. Τόσο ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος όσο και οι προκάτοχοί του, επ’ ονόματι του Πατριάρχη ενθρονίστηκαν. Στο «εν πρώτοις μνήσθητι της Ευχαριστίας» ο Ελπιδοφόρος μνημονεύει το όνομα του Πατριάρχη, εκφωνώντας συγκεκριμένα: «Εν πρώτοις μνήσθητι Κύριε του Αρχιεπισκόπου και Πατριάρχου ημών Βαρθολομαίου…».

Η ανάκληση του Καταστατικού του 2003 και μάλιστα με τον τρόπο που έγινε ήταν αναμφίβολα άκαιρη και αδόκιμη και δημιούργησε πλείστα όσα προβλήματα στην Αρχιεπισκοπή, αλλά και στο ίδιο το Πατριαρχείο και στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο προσωπικώς, ο οποίος εισέπραξε δυστυχώς στην έντονη δυσφορία και κατακραυγή πανταχόθεν. Οι έχοντες όμως πληροφόρηση, γνώμη και γνώση των πραγμάτων και των εξελίξεων γνωρίζουν ότι δυστυχώς ο Πατριάρχης συμπαρασύρθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο τόσο στην αναστολή του Καταστατικού, όσο και στην εκθρόνιση του Μητροπολίτη Νέας Ιερσέης Ευαγγέλου και στην επιβολή της τρίμηνης αργίας στον Μητροπολίτη Βοστώνης Μεθόδιο. Κι είναι άδικο να αμαυρώνεται η μέχρι τώρα τριακονταετής ευκλεής και ευδόκιμη Πατριαρχία του από τέτοιες ηχηρές αστοχίες, οι οποίες όχι μόνο δεν ωφέλησαν την πλήθουσα Εκκλησία, αλλά την αναστάτωσαν, αφού από τη μια με επίσημο ανακοινωθέν του Φαναρίου ελέχθη ότι ανεστάλη το Καταστατικό και με επίσης ανακοινωθέν της Αρχιεπισκοπής ελέχθη ότι ισχύει έως ότου καταρτισθεί το καινούργιο. Κι όπως αποκαλύψαμε κάτι τέτοιο αναμένεται στην Κληρικολαϊκή του 2024. Δεν είναι σοβαρά πράγματα αυτά, διότι γελοιοποιούνται θεσμοί και πρόσωπα.

Θα αρκεστώ να υπενθυμίσω μόνο τη συνέντευξη του Μητροπολίτη Σικάγου Ναθαναήλ στον «Ε.Κ.», με την οποία αποκάλυψε ανάγλυφα τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, από τον οποίον τόσο πολλά ανέμενε το Πατριαρχείο, ο Πατριάρχης και η Ομογένεια.

Γι’ αυτό ακριβώς η παραφιλολογία που είχε αρχίσει περί του Καταστατικού ήταν πραγματικά αχρείαστη διότι «μάλλον θόρυβος έγινε» άνευ λόγου και αιτίας. Συνάμα δείχνει μία τοπική Εκκλησία ασταθή η οποία κάθε λίγο και λιγάκι, περίπου κάθε είκοσι χρόνια αλλάζει Καταστατικό. Δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι το Καταστατικό έχει και Νομική Διάσταση τόσο γενικά έναντι της Κοινοπολιτείας των Ηνωμένων Πολιτειών, όσο και στις κατά τόπους πολιτείες και πόλεις που υπάρχουν Μητροπόλεις και κοινότητες. Ευτυχώς που ο Πατριάρχης συνειδητοποίησε το άκαιρο και αδόκιμο του πράγματος και έδωσε πρακτική κατευθυντήριο στην αρμόδια Συνοδική Επιτροπή επί των Επαρχιών του Θρόνου εν τω Εξωτερικώ και βρέθηκε λύση κατάργησης της αναστολής του Καταστατικού, όπως αποκάλυψε ο «Ε.Κ.» την Πέμπτη 9 Ιουνίου 2022. Αλλωστε, η Αμερική δεν είναι ούτε Προύσα, ούτε Χάλκη…

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι η Πρωτουργός Αρχή και κατ’ επέκταση η Χορηγούσα Αρχή του Καταστατικού ή κι ακόμα Αυτονομίας ή και Τόμου Αυτοκεφαλίας όπως έγινε το 2019 με την Εκκλησία της Ουκρανίας. Ο Πατριάρχης και η Σύνοδος μπορούν να το ανακαλέσουν το Καταστατικό της Αρχιεπισκοπής ή κι ακόμα την Αυτονομία ή και Αυτοκεφαλία μιας τοπικής Εκκλησίας. Ωστόσο, για τα καθ’ ημάς ενταύθα υπάρχουν και κάποιες προϋποθέσεις που όφειλαν να είχαν τηρηθεί την Πέμπτη 8 Νοεμβρίου 2020 όταν ανεστάλη το Καταστατικό άνευ ουδεμίας εκ προοιμίου συνεννόησης ή έστω πληροφόρησης της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου και του Αρχιεπισκοπικού Συμβουλίου όπως διαλαμβάνεται στο 25ο Αρθρο του Καταστατικού του 2003.

Ιδού το «Αρθρον 25 Αναθεώρησις του Συντάγματος»: «Το παρόν Σύνταγμα, ρυθμίζον τα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής ως εκκλησιαστικού θεσμού, δύναται να τροποποιηθή εν τω συνόλω ή εν τοις επί μέρους αυτού κατόπιν εισηγήσεως της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον μετά τήν δέουσαν διεργασίαν παρά τω Αρχιεπισκοπικώ Συμβουλίω και τη Αρχιεπισκοπική Κληρικολαϊκή Συνελεύσει, μετ’ απόφασιν της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Θρόνου, εις ην υποβάλλεται».

Κατ’ ανάθεση από το Πατριαρχείο ο μόνος ποιμενάρχης της Αρχιεπισκοπής Αμερικής είναι ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος, γι’ αυτό άλλωστε και όταν επισκέπτεται τις κατά τόπους Μητροπόλεις μνημονεύεται ως ποιμενάρχης. Οταν ιερουργούν οι Μητροπολίτες μνημονεύουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως τον «Πρώτον» αυτών, διότι αν μνημόνευαν τον Αρχιεπίσκοπο τότε η Αρχιεπισκοπή θα ήταν Αυτόνομη.

Εδώ βέβαια υπάρχει ένα βασικό και ουσιώδες Εκκλησιολογικό πρόβλημα, το οποίο οφείλει κάποτε να επιλυθεί, κι αυτό είναι του καθεστώτος των Μητροπόλεων και των Μητροπολιτών και να έλθουμε πιο κοντά στην Ορθόδοξη Εκκλησιολογία και Παράδοση.

Το ερώτημα που τέθηκε αμέσως ήταν: άραγε μπορεί η διοικητική και εκκλησιαστική δομή της Αρχιεπισκοπής να επιστρέψει στην εποχή του Ιακώβου μ’ ένα «μονολιθικό μονισμό» όπως ονειρεύεται ο Ελπιδοφόρος και προκύπτει από το ερωτηματολόγιο για το νέο Καταστατικό; Εχει αρκετό χρονικό διάστημα ποιμαντορίας, εμπειρίας και δυναμικής ή κι ακόμα τις ικανότητες ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος να καταστεί «ο απόλυτος  κυρίαρχος» της ενταύθα Εκκλησίας μας τη στιγμή που δεν είναι σε θέση να προβεί σε ορθές επιλογές στην Πρωτοσυγκελία, στον Αρχιεπισκοπικό του Ναό της Νέας Υόρκης, αλλά και στον Ναό του Αγίου Νικολάου; Είναι νομίζω βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν, να ιδωθούν και ερμηνευθούν οι μέχρι τώρα επιλογές του για πρόσωπα καθοριστικής σημασίας σε Επισκοπικό και άλλο θεσμικό επίπεδο.

Λόγω της γεωγραφικής ευρύτητας, των αποστάσεων και των πολλών ποιμαντικών αναγκών και απαιτήσεων έχουν συσταθεί οι κατά τόπους Μητροπόλεις, οι οποίες δεν είναι αυτόνομες, αλλά συγκροτούν τη μία ενιαία και αδιαίρετη Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Οι Μητροπολίτες με τον Αρχιεπίσκοπο συγκροτούν την Επαρχιακή Σύνοδο. Υπάρχει μ’ άλλα λόγια μία μορφή καταμερισμού ποιμαντικών και διοικητικών ευθυνών και ταυτόχρονα ένας τρόπος «ελέγχου» ώστε τίποτε να μην γίνεται «δίχα της γνώμης του πρώτου», αλλά και τίποτε να μην γίνεται «από τον πρώτον δίχα της γνώμης των πλειόνων».

Να σημειώσω εδώ πως στο παρελθόν είχα αρθρογραφήσει για την ανάγκη αλλαγής της διοικητικής δομής της Αρχιεπισκοπής και την απεμπόληση του Μητροπολιτικού Συστήματος όπως λειτουργεί, διότι είτε θα έπρεπε να γίνει σωστό και εκκλησιολογικώς ορθό, είτε να αποσοβηθεί. Προς τούτο συνέτεινε η κατάρρευση της Αρχιεπισκοπής επί Αρχιεπισκοπίας Δημητρίου, η οποία τελικά οδήγησε την Εκκλησία σε κατ’ άμφω πτώχευση.

Βέβαια η ελπίδα ήταν πως την οιακοστροφία της Αρχιεπισκοπής θα την αναλάμβανε κάποιος ο οποίος θα μελετούσε εκτενώς και ενδελεχώς τα θέματά της, και θα την στελέχωνε με ανθρώπους ικανούς, σωστούς και ισορροπημένους καθ’ όλα, πλην όμως η διάψευση αυτής της «μεσσιανικής ελπίδας» είναι όχι απλώς αποκαρδιωτική, αλλά εφιαλτική.

Βλέπουν οι άνθρωποί μας, σκέπτονται, αξιολογούν και ερωτούν από τις μέχρι τώρα επιλογές και μάλιστα σε νευραλγικές θεσμικές θέσεις κατά τα διαρρεύσαντα τρία χρόνια και απορούν.

Κι ακόμα ερωτούν, μπορεί να αφεθεί ελεύθερος και ανεξέλεγκτος να «ποιεί κατά το δοκούν», χωρίς αντίλογο, έλεγχο πεπραγμένων για τα διοικητικά και οικονομικά;

Κι ας υποθέσουμε ότι καταργούνται οι Μητροπόλεις έστω με τον τρόπο που λειτουργούν σήμερα χωρίς «αυτονομία και υπερτιμία», με ποίο διοικητικό σχήμα θα αντικατασταθούν που να μπορεί να είναι λειτουργικό και εντός των Ορθόδοξων κανονικών και εκκλησιολογικών πλαισίων, αλλά και «ελεγκτικό» του Αρχιεπισκόπου, δηλαδή αυτό που λένε οι Αμερικανοί checks and balances;

Ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι συντονιστικός για όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει το ιστορικό, κανονικό και εκκλησιολογικό προνόμιο χορήγησης Αυτονομίας ή Αυτοκεφαλίας σε μία τοπική Εκκλησία και κανένα άλλο Πατριαρχείο, ούτε από την πενταρχία των πρεσβυγενών, ούτε και εκ των νεότερων.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν διαμέσου των αιώνων και εξακολουθεί να είναι το ορατό Κέντρο ενότητας της Εκκλησίας. Κι η ενότητα δεν είναι απλώς μία συνομοσπονδιακή συνύπαρξη, αλλά έχει Ευχαριστιακές και Εκκλησιολογικές διαστάσεις. Εδώ ο λόγος όχι για πρόσωπα, αλλά για θεσμούς.

Μόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος είναι ο «Πρώτος» κι όχι απλώς κατά πρωτεία τιμής. Και επειδή είναι ο «Πρώτος» μπορεί να συγκαλέσει Πανορθόδοξη Σύνοδο, όπως έγινε τον Ιούνιο του 2016 στην Κρήτη, ή Μείζονα και Υπερτελή ή και Διευρυμένη, ή Σύναξη των Προκαθημένων.

Επίσης, έχει το λεγόμενο «έκκλητο», που σημαίνει ότι αν κάποιος Μητροπολίτης από οποιαδήποτε Εκκλησία έχει κάποιο πρόβλημα με την δική του Σύνοδο, τον τελευταίο λόγο τον έχει ο Οικουμενικός Πατριάρχης για να το επιλύσει τελεσίδικα. Κι αυτός ο Οικουμενικός Πατριάρχης της Ορθοδοξίας είναι ο κατ’ εξοχήν Αρχιεπίσκοπος της Αρχιεπισκοπής Αμερικής όπως εξήγησα στην αρχή.