Λίγο πριν πεθάνει ο πατέρας μου, ο γιατρός μάς ανακοίνωσε ότι θα έγραφε ένα βιβλίο μαγειρικής με ελληνικά φαγητά. Η είδηση προκάλεσε σοκ. Στην Αγγλία, όπου είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, είχε δείξει πολύ λίγο ενδιαφέρον για τη μαγειρική. Στην Ελλάδα που γεννήθηκε και που επέστρεψε να ζήσει πολύ αργότερα, ήταν πλέον φανατικός γι’ αυτό.

Η έρευνα ξεκίνησε. Ταβέρνες αναζητήθηκαν και οι συνταγές καταγράφηκαν. Ενα καλοκαίρι όταν τον επισκέφτηκα, πήγαμε μαζί σε ένα εστιατόριο στο νησί της Πάρου. Εκεί είχε ανακαλύψει τη φάβα, έναν πουρέ από αρακά ή φασόλια, κίτρινο και βούτυρο, που πίστευε ότι ήταν το καλύτερο που είχε φάει ποτέ. Ενιωθε ότι του αξίζει μια σελίδα στο βιβλίο του. Τον είδα να φωτογραφίζει το πιάτο από πάνω, το πουκάμισό του βρεγμένο από τον μεσημεριανό ιδρώτα, το βαμβακερό ύφασμα κολλημένο σφιχτά στην κοιλιά του, η φάβα πάνω σε ένα απλό λευκό τραπεζομάντιλο. Ο πατέρας μου πέθανε το 2005, όταν ήμουν 21 ετών και ήμουν θολωμένος μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης.

Οπως και με τη δική μας σχέση, το βιβλίο μαγειρικής του παρέμεινε ένα σκίτσο αυτού που θα μπορούσε να είχε γίνει: μια συλλογή σημειώσεων και εικόνων, τώρα χαμένες, που έζησα περισσότερο ως ατμόσφαιρα, παρά σαν μια συλλογή συνταγών. Οταν μεγάλωνα, ο πατέρας μου ήταν η είσοδός μου στον ελληνικό πολιτισμό, αλλά τα ελληνικά του ήταν φτωχά. Δεν μου μιλούσε ελληνικά όταν ήμουν νέος, κάτι που αργότερα θεώρησα εσκεμμένα κακόβουλο. Αυτός σπάνια επέμενε να τρώει ελληνικό φαγητό. Το ότι ανέπτυξε αργότερα  αυτό το «καθυστερημένο» ενδιαφέρον, πάντα με μπερδεύει.

Μερικές φορές αναρωτιέμαι, αν το βιβλίο ήταν ο τρόπος του να προσεγγίσει, να μεταδώσει αυτά που γνώριζε ή αγαπούσε απλά τον πολιτισμό του. Δεν άφησε πίσω του ημερολόγιο. Δεν έχω κανένα γράμμα του. Τι καλύτερο για να επανασυνδεθώ μαζί του και να τον γνωρίσω στα μικρά μου παιδιά -τα οποία ποτέ δεν γνώρισε- παρά μέσω μιας προσπάθειας αναδημιουργίας των πιάτων που κάποτε επιδίωκε πυρετωδώς να δημιουργήσει ο ίδιος; Η αγαπημένη μου από τις ηχογραφημένες συνταγές τότε, όπως και τώρα, είναι τα ρεβύθια με σπανάκι, το είδος του παραδοσιακού πιάτου που έχει περιγράψει η Ελληνίδα συγγραφέας τροφίμων Βέφα Αλεξιάδου ως «παραπλανητικά απλό, απλό και αξέχαστο».

Τα ρεβύθια με σπανάκι θέλουν 12 ώρες για να ετοιμαστούν, σύμφωνα με κάποιους μάγειρες (πρέπει να μουλιάσεις τα ρεβύθια) και άλλη μια ώρα περίπου, για να μαγειρευτούν. Είναι ένα φαγητό που μπορεί να το βγάλεις και σαν κύριο, αλλά και σαν συνοδευτικό, τον χειμώνα ζεστό, το καλοκαίρι μπορεί να καταναλωθεί και κρύο. Θα μπορούσε να περιγραφεί, στη σύγχρονη γλώσσα, ως σαλάτα superfood.

Οπως και με άλλα ελληνικά πιάτα με όσπρια, περιλαμβάνει πολύ λίγα συστατικά: ελαιόλαδο, ρεβύθια, σπανάκι, λευκά κρεμμύδια, μια σάλτσα ντομάτας και φρέσκο, ψιλοκομμένο άνηθο, που χρησιμοποιείται ευρέως στην ελληνική μαγειρική. Επαγγελματικές φωτογραφίες των ρεβυθιών με σπανάκι δείχνουν μερικές φορές τα ρεβύθια πλήρως σχηματισμένα και το σπανάκι  σαν διαλυμένα φύλλα, αλλά θα σας έλεγα από την εμπειρία μου ότι όλα γίνονται ένας χυλός από νόστιμες μικρές συστάδες.

Τον τελευταίο καιρό έχω διαπιστώσει, ότι η διαδικασία μαγειρέματος ρεβυθιών με σπανάκι με βοηθά να φέρνω τον πατέρα μου στη μνήμη μου. Αναζωογονεί τόσο τον τόπο όσο και τη διάθεσή μου. Μέσα από τα  συστατικά, βγαίνουν τα οράματα: του πατέρα μου και των δύο αδελφών του, που έμεναν και οι δύο στην Αθήνα, να παίζουν το κομπολόι τους, της γιαγιάς μου να κάθεται στην κουζίνα της σε ένα τραπέζι με λινό τραπεζομάντηλο, της ηλεκτρικής κουρτίνας που έκλεινε το καταμεσήμερο με  τη ζέστη που σε υπνώτιζε, της κόκκινης σάλτσας που σιγόβραζε στη σόμπα. Είναι ο άνηθος νομίζω που το κάνει αυτό. Είναι ο άνηθος, που απουσιάζει από τα πιάτα που μαγειρεύουμε συνήθως εγώ και η γυναίκα μου, που με μεταφέρει πίσω σε αυτό το μέρος και που επαναπροσδιορίζει τις αναμνήσεις που, πάνω από 17 χρόνια, έχουν ολότελα θολώσει.

Ο γιος μου έγινε πρόσφατα 6 ετών και τώρα ρωτάει συχνά για τον πατέρα μου. «Ηταν χοντρός;» έκανε μια φορά, μια ερώτηση που κανένας φίλος δεν με ρώτησε ποτέ. Εχω ανακαλύψει ότι οι παλιές φωτογραφίες ικανοποιούν ορισμένες από τις απορίες του – «Κοίταξε μόνος σου…, δεν ήταν αδύνατος». Αλλωστε από εκεί φαίνεται και το ενδιαφέρον του για το φαγητό.

Τώρα, όταν ο γιος μου ρωτά πώς ήταν ο πατέρας μου, τι αγαπούσε, τι θυμάμαι από αυτόν, μπορώ να του δείξω. «Εδώ», θα πω και θα βάλω ένα  πιάτο με ρεβύθια και σπανάκι στο τραπέζι. Και παρόλο που ο γιος μου στην αρχή δεν ήταν σίγουρος για αυτές τις μικρές συστάδες, τώρα καταλαβαίνουμε τι σημαίνει να τα φάμε μαζί. Μπορεί να συνεχίσει να κάνει ερωτήσεις για τον παππού του, αλλά από εδώ και πέρα μπορώ να δώσω απαντήσεις με μεγαλύτερη ακρίβεια. Οταν μοιραζόμαστε το πιάτο, ένα κομμάτι της κληρονομιάς μας περνάει από εμένα σε αυτόν, όπως θα μπορούσε να είχε μεταφερθεί και από τον πατέρα μου αν ζούσε περισσότερο.

Αν ο γιος μου ρωτούσε γιατί ο πατέρας μου άρχισε να ασχολείται με ένα βιβλίο μαγειρικής, δεν θα είχα απάντηση. Μερικές φορές νομίζω, ότι ένα τέτοιο βιβλίο ίσως είχε την αίσθηση ότι θα μπορούσε να τον επανασυνδέσει  με την παράδοση των συνταγών που άφησε πίσω του όταν τον έστειλαν στη Βρετανία έφηβο ακόμα, με τον τόπο, με τους ανθρώπους που φοβόταν ότι ξέχασε ή ότι τον ξέχασαν, και στη συνέχεια πιο κοντά με τον ίδιο τον  εαυτό του. Ηταν, νομίζω, μια πράξη αναζωπύρωσης της μνήμης και του εαυτού που άφησε πίσω του.

Τώρα αναρωτιέμαι, για το αν, σε περίπτωση που είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά του νωρίτερα, θα τον έκανε να παραδεχτεί, πως νοσταλγούσε την πατρίδα του και αρχίζω να νιώθω θλίψη για την περίοδο «αυτής της εξορίας του», γι’ αυτό που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει: μια ζωή που έζησε στη χώρα που γεννήθηκε. Τι μπορώ να κάνω γι’ αυτό; Οχι πολλά. Αν και το καθήκον να τον γνωρίσω καλύτερα, να μεταφέρω την εικόνα του και τον συμβολισμό της, το νιώθω πιο έντονα τώρα, από ό,τι ποτέ.

Πηγή: «New York Times»