Μερικές αρετές έκαναν τους αρχαίους Αθηναίους να είναι διαφορετικοί από τους άλλους. Ο Πλάτωνας, ο μεγάλος φιλόσοφος και δάσκαλος της οικουμένης μάς μιλάει για τις αρετές των Αθηναίων αλλά και για αρετές που κάνουν τον άνθρωπο να είναι ξεχωριστός, να είναι άνθρωπος, να είναι άξιος πολίτης και να σέβεται τους θεούς και τους νόμους της πατρίδας του.

Ο Πλάτωνας σε μία ξεχωριστή ομιλία του μας χαρακτηρίζει τον Αριστείδη ως τον πιο τίμιο πολιτικό της Αθήνας. Τον ξεχωρίζει για το ήθος και τις αρετές του. Ο Αριστείδης έπαιξε σπουδαίο στρατηγικό ρόλο στις τρεις μεγάλες μάχες των Ελλήνων κατά των Περσών: τη μάχη του Μαραθώνα, τη μάχη της Σαλαμίνας και τη μάχη των Πλαταιών. Εδειξε μία χαρακτηριστική ανωτερότητα, κυρίως όταν τελείωσε ο πόλεμος και του ανέθεσαν το Ταμείο. Όπως γνωρίζουμε, μετά τη νίκη του Μαραθώνα, οι Ελληνες είχαν άπειρα και πολύτιμα λάφυρα που τα πήραν από τους Πέρσες και ο Αριστείδης ήταν υπεύθυνος για τη φύλαξη και διατήρηση όλων αυτών τα πλούσιων λάφυρων. Αν και χαρακτηριζόταν ως ένας από τους πιο φτωχούς πολιτικούς της Αθήνας δεν καταδέχτηκε ποτέ να αγγίξει το παραμικρό λάφυρο και απαντούσε με σθένος σε όσους του ζητούσαν να τα αγγίξει: «Εχουμε υποχρέωση να υπηρετούμε την πατρίδα και να φυλάττουμε τα όσια και τα ιερά της φυλής μας, όχι να πλουτίσουμε ή να δοξαστούμε από ευκαιρίες, αλλά μόνο να εκτελέσουμε και να υπηρετήσουμε το καθήκον που έχουμε απέναντι στην πατρίδα μας».

Το ευτύχημα της εποχής ήταν ότι πολλοί Αθηναίοι πολιτικοί αρχηγοί πίστευαν στην υποχρέωση που είχαν να υπηρετούν με σέβας την πατρίδα τους και αυτό φαίνεται από το ότι οι Αθηναίοι έκαναν πολλούς νικηφόρους αγώνες κατά των Περσών. Μάλιστα δε, αναφέρει ο Πλάτωνας, μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνος -όπου πάλι νίκησαν οι Αθηναίοι- όταν γύρισαν στην πόλη τους την Αθήνα και την είδαν κατεστραμμένη απ’ τον Μαρδόνιο, τους ζητήθηκε να καταθέσουν τα όπλα και σε αντάλλαγμα θα τους ξαναχτίζονταν τα σπίτια τους και επιπλέον θα έπαιρναν και χρήματα, ώστε να γίνονταν οι Πέρσες κύριοι ολόκληρης της Ελλάδας. Οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν μήπως οι Αθηναίοι λόγω της φτώχειας τους παραδίδονταν στους Πέρσες και γίνονταν προδότες. Τότε ο Αριστείδης τους έδωσε πάλι απάντηση αντάξια τους ήθους του και της αξιοπρέπειας που τον χαρακτήριζε: «Ακούστε: οι Πέρσες νομίζουν πως μπορούν όλα να τα εξαγοράσουν με τα λεφτά. Eμείς τους συγχωρούμε γιατί αυτοί είναι βάρβαροι και δεν ξέρουν τίποτα άλλο από το χρυσάφι. Μας ανησυχεί όμως η ανησυχία των Σπαρτιατών που νομίζουν ότι μπορούμε να ξεχάσουμε τις αρετές και την φιλοτιμία μας εξαιτίας της φτώχειας και της δυστυχίας μας». Και συνέχισε: «Ακόμη και όλο το χρυσάφι του Μαρδονίου να μας φέρουν, ακόμη και όλης της γης το χρυσάφι να μας προσφέρουν, εμείς οι Αθηναίοι ποτέ δεν θα ξεπουλήσουμε την ελευθερία της Ελλάδος. Και ας το μάθει καλά ο Μαρδόνιος. Θα χαρούμε. Και ακόμα να του πουν ότι όλοι οι Αθηναίοι του στέλνουν αυτή την απάντηση: ‘Οταν ο ήλιος αλλάξει την πορεία του, τότε κι εμείς θα πάψουμε τον αγώνα για την πατρίδα και την ελευθερία!’ Αυτές οι αρετές του Αριστείδη ενέπνευσαν όλες τις συμμαχικές πόλεις των ελληνικών νησιών να δεχτούν να στέλνουν τη φορολογία τους στους Αθηναίους για να αντιμετωπιστούν τα έξοδα του πολέμου. Ο άξιος αυτός πολίτης της Αρχαίας Αθήνας έμεινε φτωχός αλλά πραγματικά είναι αξιοθαύμαστη η αντοχή του χαρακτήρα του, η τιμιότητα και οι ηθικές του αρχές.

Κάποτε πάλι ρώτησαν τον Αριστείδη: «Aφού έχεις έναν πλούσιο θείο γιατί δεν σας φροντίζει εσένα και τη γυναίκα σου παρά μόνο ζείτε μέσα στη φτώχεια τη στιγμή που έχετε ανάγκη;». Και ο Αριστείδης που πραγματικά είχε ανάγκη από βοήθεια, παρουσιάστηκε στο δικαστήριο και είπε βέβαια πως ο θείος του ο Καλλίας δεν είναι υπεύθυνος για το ότι εκείνος παρέμενε φτωχός. Ο ίδιος δεν καταδέχτηκε ποτέ να πάρει χρήματα από τον θείο του γιατί πίστευε πως η φτώχεια δεν είναι ντροπή.

Ενα άλλο παράδειγμα για τον πλούτο που μας αναφέρει ο Πλάτωνας είναι ο Επαμεινώνδας που ήταν παιδί μιας φτωχής οικογένειας των Θηβών αλλά κατόρθωσε να αναδειχθεί ως ο μεγαλύτερος στρατηγός της εποχής του και όχι μόνο ελευθέρωσε την πατρίδα του από την τυραννία των Σπαρτιατών αλλά και σε δύο μάχες -των Λεύκτρων και της Μαντινείας- τους ταπείνωσε και οδήγησε την ιδιαίτερή του πατρίδα τους σε ακμή και σε δύναμη που δε γνώρισε ποτέ άλλοτε η Θήβα. Για να φτάσει όμως εκεί ο Επαμεινώνδας έπρεπε πρώτα να καλλιεργήσει τον εαυτό του με τις αρετές εκείνος που δίδασκε η φιλοσοφία του Πυθαγόρα και που του έδωσαν τον ηθικό πλούτο και τον έκαμαν να μην ενδιαφέρεται καθόλου για τα υλικά αγαθά. Ετσι μέσα σε όλη την λάμψη και την ακμή του, το σπίτι του ήταν υπόδειγμα φτωχικού σπιτιού όπου όμως βασίλευε η αρετή. Οι πλούσιοι Θηβαίοι συχνά ήθελα να τον βοηθήσουν, άλλοι από εκτίμηση κι άλλοι για να ακουστούν. Εκείνος όμως όχι μόνο δε δεχόταν τίποτα από κανέναν αλλά και τους συμβούλευε με ένθερμα και τίμια λόγια. Για παράδειγμα, ο βασιλιάς των Περσών Αρταξέρξης του έκανε ορισμένες προτάσεις με αντάλλαγμα ένα μεγάλο ποσό χρηματικό για να λάβει την εξής απάντηση από τον Επαμεινώνδα: «Ολο το χρυσάφι του βασιλείου σου κι αν μου δώσεις, δεν φτάνει για να με πείσεις να προδώσω την πατρίδα μου!».

Ο δίκαιος Αριστείδης και ο αγέρωχος Επαμεινώνδας είναι μόνο δύο από τα πολλά φωτεινά παραδείγματα των αρχαίων Ελλήνων, των προγόνων μας, είτε σε καιρό πολέμου είτε σε καιρό ειρήνης. Αυτοί οι άξιοι πολίτες που αναφέρει ο Πλάτωνας και πολλοί άλλοι της εποχής εκείνης έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους. Οι δημοκρατικές και ηθικές αξίες τους, η φιλοπατρία τους και η πίστη τους στο θείο ήταν ανεπανάληπτες.

Αραγε θα μπορούσαν τα παραδείγματα των Αρχαίων Ελλήνων να εφαρμοστούν και σήμερα; Εχουμε τέτοιους πολιτικούς σήμερα στη Αμερική ή γενικότερα σε όλον τον κόσμο να υπηρετούν την πατρίδα τους και τον τόπο τους με τέτοιο ήθος και τέτοια αφιλοκερδία; Ισως να υπάρχουν και μερικοί καλοί ηγέτες που με ακέραιο χαρακτήρα αγωνίζονται και κυβερνούν με πραγματικές αρετές, αλλά χάνονται στην πληθώρα των άπληστων καιροσκόπων και κερδοσκόπων. Και αυτό δυστυχώς συμβαίνει στη μεγάλη χώρα της Αμερικής αλλά και οπουδήποτε αλλού…

* Η Στέλλα Κοκόλη είναι πρόεδρος Ομοσπονδίας Ελλήνων Εκπαιδευτικών.