Πληθώρα δημόσιων μνημείων αναγνωρίζει και μνημονεύει τη ζωή και τη δράση μεμονωμένων Ελλήνων σε όλη τη Βόρεια Αμερική. Δεν υπάρχει ακόμη πλήρης κατάλογος ή πλήρες περιγραφικό κείμενο που να προσδιορίζει περισσότερο από ένα μέρος αυτών των δημόσιων έργων. Εν μέρει, αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή η μορφή έκφρασης δημόσιας ιστορίας είναι τόσο ποικιλόμορφη. Οι ποικιλίες αυτών των δημόσιων εκφράσεων περιλαμβάνουν αλλά δεν περιορίζονται σε αγάλματα, προτομές, ιστορικές πλάκες, ζωγραφισμένα πορτρέτα, φωτογραφίες, δημόσια έργα τέχνης, σιντριβάνια, δρόμους, δημόσιες πλατείες, δημόσια κτίρια, δημόσιους χώρους όπως πισίνες, πάρκα, αθλητικά γήπεδα αφιερωμένα ή/και ονομασμένα με το όνομα κάποιου τοπικού αξιόλογου Ελληνα ή πολεμικά μνημεία, για να μην αναφερθούμε στις επιγραφές σε ταφόπλακες καθώς και σε διάφορα μνημεία νεκροταφείων και ακόμη και σε μία τουλάχιστον περίπτωση έναν πραγματικά πέτρινο οβελίσκο.

Κατά συνέπεια, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να αναγνωρίσει την πρώτη, πόσο μάλλον την πιο πρόσφατη από αυτές τις διάφορες μορφές δημόσιας αναγνώρισης. Τώρα με τον όρο «πρώτη» εννοώ το παλαιότερο δημόσιο μνημείο που ανεγέρθη από τους ντόπιους ρητά στο όνομα ενός Ελληνα που έζησε και εργάστηκε στην Αμερική. Τα αγάλματα ή οι πινακίδες προς τιμήν ιστορικών προσωπικοτήτων, όπως π.χ. ο Θεόδωρος Γκρέκο (Theodoros Greco), το άγαλμα του οποίου βρίσκεται τώρα στην παραλία Κλιαργουότερ της Φλόριδας, ή οι δημόσιες πινακίδες προς τιμήν της αποικίας της Νέας Σμύρνης και η πινακίδα που τοποθετήθηκε πάνω από τον τάφο της Μαρίας Γκρέσια Τέρνμπουλ (Maria Gracia Turnbull) στο Τσάρλεστον της Νέας Υόρκης, όλα σχεδιάστηκαν και δημιουργήθηκαν από Ελληνοαμερικανούς.

Η επιγραφή στην πλάκα της Μαρίας Τέρνμπουλ έχει ως εξής:

«Αφιερωμένη στην αιώνια μνήμη της Μαρίας Γκρέσια Ντούρα Μπιν Τέρνμπουλ (Maria Gracia Dura Bin Turnbull).

Κόρη Ελληνα εμπόρου από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Η πρώτη Ελληνίδα που εγκαταστάθηκε στη Βόρεια Αμερική, η οποία μαζί με τον σύζυγό της, τον Δρα Αντριου Τέρνμπουλ (Dr. Andrew Turnbull), ίδρυσαν την αποικία της Νέας Σμύρνης στη Φλόριδα στις 26 Ιουνίου 1768. Αυτή, ο σύζυγός της και τα παιδιά της μετακόμισαν στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνας στις 13 Μαΐου 1782.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΛΑΤΩΝΑ Νο. 4

Τάγμα της AHEPA κατά τον εορτασμό του Ελληνικού Εθνικού Μήνα της Διακοσιοστής Επετείου 11 Μαΐου 1974»

Στην προκειμένη περίπτωση, θα ήθελα να ξεκινήσω με τη διερεύνηση των ιστορικών γεγονότων που περιβάλλουν το ζήτημα των Ελλήνων στις Ηνωμένες Πολιτείες, στους οποίους οι μη Eλληνες επέλεξαν να αποδώσουν δημόσιο φόρο τιμής. Συγκεκριμένα, ποιο δημόσιο έργο εγέρθη πρώτο και ποιο είναι το πιο πρόσφατο. Ακόμη και μια πολύ γρήγορη επισκόπηση αυτών των δύο δημόσιων έργων μας προσφέρει κάποια βάση για να πλαισιώσουμε τη μελλοντική έρευνα. Πρέπει να τονίσω ότι δεδομένης της γενικής έλλειψης ενδιαφέροντος για την πραγματική ιστορική εμβάθυνση στις Ελληνοαμερικανικές Σπουδές, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν τόσο λίγες αναφορές για οποιοδήποτε από αυτά τα δημόσια έργα.

Δεδομένου ότι μια τέτοια τεκμηριωμένη μελέτη των ξεκάθαρα ελληνοαμερικανικών δημόσιων τιμών πρέπει να ξεκινήσει από κάπου, παρουσιάζω, εδώ, αυτό που είναι πιθανότατα το πρώτο και αυτό που είναι αναμφίβολα το πιο πρόσφατο από αυτά τα δημόσια έργα.

Απ’ όσο είμαι σε θέση τώρα να προσδιορίσω, το πρώτο δημόσιο μνημείο σε Ελληνα που ζούσε στην Αμερική ήταν η πλάκα που αφιερώθηκε και τίμησε τη μνήμη του Μιχαήλ Αναγνός (Αναγνωστόπουλου) [Michael Anagnos (Anagnostopoulos)](1837-1906) στο Ινστιτούτο Τυφλών Πέρκινς στις 22 Μαΐου 1907 (βλ. Boston Globe 23 Μαΐου 1907).

Ενας συνοπτικός απολογισμός από τις ειδησεογραφικές αναφορές της ημέρας: «Μια χάλκινη πλάκα στη μνήμη του αείμνηστου Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου, ηγέτη των Ελλήνων στη χώρα αυτή και επί 30 χρόνια διευθυντή του Ινστιτούτου Τυφλών Πέρκινς στη Βοστώνη, παρουσιάστηκε στο Ινστιτούτο Πέρκινς (Middlebury Register (VT) 31 Μαΐου 1907)».

Προς το παρόν αυτή η επιγραφή/πλάκα πρέπει να θεωρείται το πρώτο δημόσιο έργο αφιερωμένο σε Ελληνοαμερικανό. Αλλά ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος είναι ένα πολύ ιδιαίτερο άτομο τόσο για τους Αμερικανούς όσο και για τους Ελληνες ιστορικούς.

Δέκα χρόνια μετά την επίσημη παράδοση της επιγραφής του Αναγνωστόπουλου, μια προτομή του παρουσιάστηκε στους χώρους του Ινστιτούτου Πέρκινς. Μια χάλκινη προτομή που φιλοτέχνησε ο Μπέλα Λάιον Πρατ (Bela Lyon Pratt), ο γνωστός Αμερικανός γλύπτης (1867-1917), παρουσιάστηκε μαζί με ένα πρόγραμμα ομιλιών στην αίθουσα «Howe Memorial Hall» του Ινστιτούτου. Η προτομή του Αναγνωστόπουλου ήταν θεσμική. Μεταξύ των ομιλητών και των παρευρισκομένων ήταν και ο αιδεσιμότατος Νέστορας Σουσλίδης (Nestor Souslides) της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας του Λόουελ (Boston Globe 7 Νοεμβρίου 1917). Στη δεκαετία του 1970, μίλησα με άτομα στο Ινστιτούτο Πέρκινς. Εμαθα για μια μακροχρόνια παράδοση των ετήσιων τελετών αποφοίτησης. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ημέρας, οι τελειόφοιτοι φοιτητές βάδιζαν μεταξύ της χάλκινης προτομής του Αναγνωστόπουλου και – παρακαλώ συγχωρέστε με, δεν μπορώ τώρα να θυμηθώ αν μου είπαν ότι επρόκειτο για προτομή του Τόμας Χ. Πέρκινς (Thomas H. Perkins) ή του Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χόουε (Samuel Gridley Howe). Καθώς περνούν μεταξύ αυτών των δύο μνημείων τραγουδούν αυτό που τιτλοφορείται «Το τραγούδι του Αναγνωστόπουλου». Το τραγούδι αυτό γράφτηκε από την Εμιλι Πούλσον (Emilie Poulsson), απόφοιτη της τάξης του 1882.

Οι στίχοι είναι:

Αναγνωστόπουλε, αγαπητέ ιδρυτή,

Αναγνωστόπουλε, φίλε μας,

Ερχόμαστε με χαρούμενο τραγούδι

Την Ημέρα του Ιδρυτή,

Τα όμορφα λουλούδια μας φέρνοντας

Την Ημέρα του Ιδρυτή.

Γιατί είναι η μέρα που προσπαθούμε να δείξουμε

Οτι αν και έζησε τόσο καιρό πριν

Το έργο του για μας το γνωρίζουμε,

Αναγνωστόπουλε, αγαπητέ ιδρυτή,

Αναγνωστόπουλε, φίλε μας.

Ερχόμαστε με χαρούμενο τραγούδι

Την ημέρα του ιδρυτή,

Τα όμορφα λουλούδια μας φέρνοντας

Την Ημέρα του Ιδρυτή.

Σχεδίασε και δούλεψε για να υπάρχει

Ενα μέρος όπου παιδιά σαν κι εμάς

Θα μπορούσαν να μάθουν και να εργαστούν, με χαρά ελεύθερα,

Αναγνωστόπουλε, αγαπητέ ιδρυτή,

Αναγνωστόπουλε, φίλε μας.

Ερχόμαστε με χαρούμενο τραγούδι

την Ημέρα του Ιδρυτή,

Τα όμορφα λουλούδια μας φέρνοντας

Την Ημέρα του Ιδρυτή.

Δεν μπορούμε να τον ευχαριστήσουμε, αλλά κάθε χρόνο

Εμείς τα παιδιά καταθέτουμε τα λουλούδια μας εδώ

στη μνήμη αυτού του αγαπητού ιδρυτή,

Αναγνωστόπουλε, αγαπητέ ιδρυτή,

Αναγνωστόπουλε, φίλε μας.

Ερχόμαστε με χαρούμενο τραγούδι

την Ημέρα του Ιδρυτή,

Τα όμορφα λουλούδια μας φέρνοντας

Την Ημέρα του Ιδρυτή.

(βλ. Λεύκωμα Αποκομμάτων του Ιδρύματος Πέρκινς https://archive.org/stream/perkinsinstituti40perk/perkinsinstituti40perk_djvu.txt)

Περνώντας από τα πρώτα ίσως μνημεία που υψώθηκαν προς τιμήν ενός αξιόλογου Ελληνοαμερικανού, ερχόμαστε σε αυτό που ίσως είναι το πιο πρόσφατο τέτοιο μνημείο.

Ενα νέο ολόσωμο χάλκινο άγαλμα 500 λιβρών του καλλιτέχνη Κωνσταντίνου Σταύρου Μπρουμίδη (Constantinos Stavrou Brumidis) (1805-1880) έχει ανεγερθεί στο πάρκο Μπράουν-Λέανος στο «Westgate Circle» στην Ανάπολη για να τιμήσει την τοπική ελληνική και ιταλική κληρονομιά. Η προέλευση αυτού του νέου πάρκου αναφέρεται στον ιστότοπο Waymarking.com: «Οταν σχεδιάστηκε ο κυκλικός κόμβος «Westgate Circle», η πόλη της Ανάπολης υποσχέθηκε να συμπεριλάβει ένα πάρκο στον σχεδιασμό των επαναδρομολογημένων οδών West Street, Spa Road και Taylor Avenue, το οποίο θα μνημόνευε το γεγονός ότι η αφροαμερικανική οικογένεια του Ουίλιαμ Μπράουν (William Brown) και η ιταλοαμερικανική οικογένεια του Τζέιμς Λέανος (James Leanos) είχαν διατηρήσει τις αντίστοιχες επιχειρήσεις τους στη θέση που επηρεαζόταν από τον σχεδιασμό του κυκλικού κόμβου».

Ο Μπρουμίδης ήταν ένας Ελληνοϊταλοαμερικανός ιστορικός ζωγράφος, γνωστός για την τοιχογραφία του στο Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον. Στις 19 Οκτωβρίου 2019 στη 1:30 μ.μ. σε τελετή που πραγματοποιήθηκε από το Ιδρυμα Ελληνισμού της Αμερικής το νέο αυτό μνημείο παρουσιάστηκε επίσημα στον κόσμο (βλ. www.Hellenes.com).

Ηταν τόσο μεγάλη η καλλιτεχνική προσφορά του Μπρουμίδη που σήμερα είναι γνωστός ως «ο Μιχαήλ Αγγελος των Ηνωμένων Πολιτειών».

Οι συνολικές αφιερωματικές εκδηλώσεις στις 19 Οκτωβρίου 2019 ήταν εκτεταμένες. Μεταξύ των διαφόρων εκδηλώσεων και των μαρτυριών που δόθηκαν σε αυτές τις εκδηλώσεις ήταν η επίσημη εξαγγελία του δημάρχου της Ανάπολης, Γκέιβιν Μπάκλει (Gavin Buckley) ότι η 19η Οκτωβρίου 2019 ήταν η «Ημέρα του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη».

Υπάρχουν πολυάριθμες αναφορές σχετικά με το πλήρες φάσμα των αφιερωματικών τελετών. Προτείνω σε όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το συγκεκριμένο μνημείο – συμπεριλαμβανομένων χαρτών που προσφέρουν λεπτομερείς οδηγίες για όσους ενδιαφέρονται να επισκεφθούν το Πάρκο Μπράουν-Λέανος- να τα αναζητήσουν στο Διαδίκτυο, όπου μπορούν να βρεθούν εύκολα.

Πόσα δημόσια μνημεία είναι αφιερωμένα στην προσφορά των Ελλήνων στις Ηνωμένες Πολιτείες; Κανείς δεν γνωρίζει ειλικρινά. Ωστόσο, όποιος ξεκινήσει έστω και την πιο περιστασιακή αναζήτηση θα ανακαλύψει αμέσως ότι κυριολεκτικά είναι δεκάδες και βρίσκονται από τη θάλασσα μέχρι την ακτή. Αυτά τα άτομα, γυναίκες και άνδρες, μόνο τιμή έχουν φέρει στην ελληνοαμερικανική κοινότητα στο σύνολό της. Το γεγονός ότι αυτά τα μνημεία δεν είναι πολύ γνωστά -αν είναι καθόλου γνωστά- στους Ελληνες που ζουν τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες λέει περισσότερα για την κοινότητά μας παρά για τα επιτεύγματα αυτών των μοναδικών ατόμων.