«Οι Ελληνες στη Μέριμακ Βάλεϊ» («The Greeks in Merrimack Valley»), του E. Φίλιπ Μπράουν (E. Philip Brown), είναι ελληνοαμερικανικός τόμος δημοσιευμένος στη σειρά «Εικόνες της Αμερικής» («Images of America») (Charleston: Arcadia Publishing, 2017). Μέχρι τούδε είχαν κυκλοφορήσει περίπου δεκατρία πονήματα αφιερωμένα αποκλειστικά σε ελληνοαμερικανικές κοινότητες σε όλη τη χώρα, ενώ μεμονωμένοι Ελληνες περιλαμβάνονται σε έναν απροσδιόριστο ακόμη αριθμό άλλων τέτοιων τόμων για τις κατά τόπους κοινότητες.

Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τη σειρά αυτή, η εστίασή της είναι στην παρουσίαση της ιστορίας των τοπικών κοινοτήτων μέσω φωτογραφιών εποχής. Οι λεζάντες που συνοδεύουν κάθε εικόνα όχι μόνο προσδιορίζουν το ποιος, τι, πότε και πού κάθε μεμονωμένης εικόνας, αλλά δεδομένων των ικανοτήτων και των υποκείμενων προθέσεων των συγγραφέων/συντακτών, σταδιακά μαζεύονται πρόσθετες πληροφορίες για την κοινότητα.

Οι Ελληνες στη Μέριμακ Βάλεϊ είναι μια επισκόπηση της ελληνοαμερικανικής εμπειρίας στην περιοχή. Η Μέριμακ Βάλεϊ είναι μια περιοχή δύο πολιτειών κατά μήκος του ποταμού Μέριμακ, καθώς αυτός ρέει από το Νιου Χαμσάιρ προς τα κάτω μέσω της Μασαχουσέτης και εκβάλλει στον Ατλαντικό. Οι μεγαλύτερες πόλεις της Μέριμακ Βάλεϊ περιλαμβάνουν το Κονκόρντ, το Μάντσεστερ και τη Νάσουα στο Νιου Χαμσάιρ, καθώς και το Λόουελ, το Λόρενς και το Χάβερχιλ στη Μασαχουσέτη. Κατά συνέπεια, αυτή η οπτική ιστορική μελέτη προσφέρει 189 εικόνες που παρέχουν μια ευρεία ανασκόπηση των Ελλήνων και των ελληνικών κοινοτήτων που βρίσκονται διάσπαρτες στην περιοχή της Μέριμακ Βάλεϊ.

Οπως συμβαίνει με όλους τους τόμους του Arcadia Publishing Images of America, καθώς διαβάζονται η μία λεζάντα μετά την άλλη, αυτές οι επιμέρους λεζάντες αποκτούν σύντομα μεγαλύτερη σημασία, καθώς ο αναγνώστης συναντά τις διαδοχικές εικόνες. Οι μεμονωμένες ιστορίες προσώπων, τόπων και ειδικών περιστάσεων αρχίζουν σύντομα να εμπλουτίζουν την κατανόηση της ευρύτερης ιστορίας της κοινότητας.

Ο τόμος αυτός ανοίγει με έναν πρόλογο της Ελέιν Κέβγκας (Elaine Kevgas), τότε Υπατης Προέδρου και Κυβερνήτου της Περιφέρειας 8 των «Θυγατέρων της Πηνελόπης», και ακολουθεί μια σελίδα ευχαριστιών και στη συνέχεια μια εισαγωγή. Μετά από αυτές τις εισαγωγικές ενότητες ακολουθούν οκτώ θεματικά κεφάλαια: 1) Ο δεσμός της ελληνικής οικογένειας, 2) Διατηρώντας την πίστη, 3) Εργασία, επιχειρήσεις και βιομηχανία, 4) Δέσμευση στη Δημόσια Υπηρεσία, 5) Αφοσίωση στην κοινότητα, 6) Γιορτάζοντας τον ελληνικό πολιτισμό και την παράδοση, 7) Υπερασπίζοντας το σπίτι και την πατρίδα και 8) Αθλητικά επιτεύγματα.

Ο πρόλογος της Κέβγκας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων, καθώς είναι το είδος της προσωπικής οικογενειακής/συλλογικής μαρτυρίας που ακούει κανείς τακτικά στην ελληνοαμερικανική κοινότητα. Οταν μιλάει κανείς για τον εαυτό του, η διευρυμένη οικογένεια και ενίοτε η ελληνοαμερικανική κοινότητα στην οποία ανήκει διαφέρει σημαντικά από την αμερικανική κοινότητα εν συνόλω. Ενώ υπάρχει πλήρης επίγνωση του τρόπου με τον οποίο η ευρύτερη κοινωνία διαχωρίζεται ευκρινώς σε άτομα, οικογένεια, φίλους και ευρύτερη κοινότητα στην οποία ανήκει ο εκάστοτε ομιλητής (και πάλι στο βαθμό που η κυρίαρχη αμερικανική κουλτούρα κάνει αυτές τις διακρίσεις) οι ελληνοαμερικανικές μνήμες έχουν συλλογικό χαρακτήρα και έτσι πρέπει να καταλήξουμε και σε ατομική προσωπική εμπειρία.

Ο αγώνας και η επιτυχία, ή η γενική υπέρβαση των αντιξοοτήτων με αξιοπρέπεια, σε όλες τις γενιές και τα άτομα, είναι πάντα ο πυρήνας αυτών των αναμνήσεων: «Η ελληνική κοινότητα άνθισε στη Μέριμακ Βάλεϊ από τότε που οι μετανάστες άρχισαν να καταφθάνουν μαζικά στα τέλη του 1800. Η οικογένειά μου μπόρεσε να προκόψει στη Γη των Ευκαιριών και ζούμε τη ζωή μας στο έπακρο ως περήφανοι Αμερικανοί και Ελληνες. Ελπίζω οι Ελληνες της Μέριμακ Βάλεϊ να βοηθήσουν τους γηραιότερους Ελληνοαμερικανούς να αναλογιστούν την πρόοδό τους και να εμπνεύσουν τις μελλοντικές γενιές να εκτιμήσουν την παρακαταθήκη τους».

Με την Εισαγωγή ανακαλύπτουμε αμέσως τον πυρήνα αυτού του τόμου για την ελληνοαμερικανική κοινότητα όπως υφίσταται σήμερα: «η ζωή των Ελλήνων περιστρέφεται γύρω από την οικογένεια, την εκκλησία και την κοινότητα. Ο γάμος πέραν της πίστης του καθενός έγινε τελικά πιο συνήθης, όπως συνέβη και με άλλες εθνοτικές ομάδες. Τα αγγλικά και όχι τα ελληνικά ήταν η κύρια γλώσσα στο σπίτι. Το κολέγιο, οι ευκαιρίες εργασίας και η συνταξιοδότηση οδήγησαν πολλούς να εγκαταλείψουν την περιοχή και τις οικογένειές τους. Νέοι μετανάστες έφτασαν και ενσωματώθηκαν γρήγορα στην υπάρχουσα κοινότητα».

Ο Ελληνικός Οικογενειακός Δεσμός περιλαμβάνει τις ποικίλες τέσσερις με πέντε γενιές Ελλήνων που βρίσκονται σε όλη αυτή την κοιλάδα. Οι περιγραφές των επιμέρους φωτογραφιών προσφέρονται μέσω βιογραφικών και ιστορικών μαρτυριών. Στη συνέχεια, το κεφάλαιο για τη «Διατήρηση της πίστης» παρουσιάζει εικόνες και λεζάντες από μεμονωμένες ενορίες μέσα από εικόνες και συζητήσεις για ιερείς, πικνίκ, γάμους. Δεν είναι οι μόνες εικόνες που υποδηλώνουν τις συνεχείς προσπάθειες των Ελλήνων της Μέριμακ να διατηρήσουν και να βιώσουν την πίστη τους, αλλά μας προσφέρονται επιπλέον εικόνες και λεζάντες που αφορούν τους εορτασμούς του Πάσχα, καθώς και διάφορες οργανώσεις με βάση την εκκλησία, όπως μεμονωμένα εκκλησιαστικά συμβούλια, τμήματα της Φιλόπτωχου Εταιρείας και διάφορα τμήματα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής.

Ακολουθεί ένα κεφάλαιο σχετικά με την Εργασία, τις Επιχειρήσεις και τη Βιομηχανία, και πάλι για διάφορες γενιές. Σε ένα σημείο διαβάζουμε ότι «Παρά τις πολλές ώρες εργασίας, τη σκληρή δουλειά και τις χαμηλές αμοιβές, οι Ελληνες μετανάστες ήταν υπερήφανοι που κέρδιζαν τα προς το ζην, γιατί αυτό τους έδινε αξιοπρέπεια και τιμή. Για αυτή την ευκαιρία να εργαστούν, θα εκτιμούσαν την Αμερική σε όλη τους τη ζωή (σελ. 46)». Εχω ακούσει τον ίδιο ισχυρισμό από Ελληνες σε όλη τη χώρα. Είναι σαφές ότι οι Ελληνοαμερικανοί έχουν ενστερνιστεί την κυρίαρχη αφήγηση για τη μετανάστευση. Αυτή η θεώρηση υποστηρίζει ότι όλοι οι νεοαφιχθέντες στις Ηνωμένες Πολιτείες οφείλουν όλα όσα έχουν στον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένη η αμερικανική κοινωνία. Αυτή η οπτική είναι αυτό που ονομάζεται ψευδής συνείδηση.

Η άποψη του Καρλ Σάντμπεργκ (Carl Sandburg) για την εργατική τάξη (συμπεριλαμβανομένων των νεοαφιχθέντων μεταναστών) ανταποκρίνεται περισσότερο στην πραγματικότητα – «χτίζουν την πόλη κάθε μέρα». Οπως λέει το παλιό ελληνικό ρητό, «το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο, και τα δύο το πρόσωπο». Τίποτα δεν χαρίστηκε σε κανένα μέλος της ελληνοαμερικανικής κοινότητας. Στην πραγματικότητα, μπορεί κάλλιστα να υποστηριχθεί ότι, η αμερικανική κοινωνία στην οποία ζούμε όλοι μας σήμερα είναι το άμεσο αποτέλεσμα των καθημερινών συλλογικών προσπαθειών των απλών εργαζομένων.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον σε κάθε σειρά ερωτημάτων σχετικά με την επίτευξη έναντι της καταξίωσης απέναντι στις αντιξοότητες είναι το επόμενο κεφάλαιο, Δέσμευση στη Δημόσια Υπηρεσία. Μεταξύ αυτών των εικόνων βλέπουμε και μαθαίνουμε για ένα πλήθος ντόπιων Ελληνοαμερικανών δημοσίων υπαλλήλων της Μέριμακ Βάλεϊ – από τα γραφεία των δημάρχων και των μελών του δημοτικού συμβουλίου μέχρι τους γερουσιαστές σε πολιτειακό επίπεδο και τη Βουλή των Αντιπροσώπων, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών δυνάμεων επιβολής του νόμου της περιοχής.

Με το κεφάλαιο «Αφοσίωση στην Κοινότητα» βλέπουμε και ανακαλύπτουμε τα επιτεύγματα μιας σειράς οργανώσεων. Οι πολυετείς προσπάθειες αυτών των οργανώσεων για τη στήριξη των Ελλήνων του εξωτερικού, των τοπικών ελληνοαμερικανικών κοινοτήτων, καθώς και για την ενίσχυση της ευρύτερης κοινωνίας σκιαγραφούνται προσεκτικά και με σαφήνεια. Στο επόμενο κεφάλαιο, «Γιορτάζοντας τον ελληνικό πολιτισμό και παράδοση», βλέπουμε μια συλλογή μουσικών και χορευτικών δρώμενων που το καθένα με τον τρόπο του αναδεικνύει και έτσι ενισχύει την τοπική ελληνοαμερικανική ταυτότητα.

Στο Κεφάλαιο 7, «Υπερασπίζοντας το σπίτι και την πατρίδα», μαθαίνουμε για τα άτομα εκείνα, τους Ελληνες μετανάστες βετεράνους από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έκαναν την υπέρτατη θυσία. Το τελευταίο κεφάλαιο αυτού του τόμου επικεντρώνεται στα «Αθλητικά Επιτεύγματα». Για άλλη μια φορά εμφανίζονται γυναίκες και άνδρες όλων των γενεών με περιφερειακή και ευρύτερη φήμη.

Συνολικά, ο τόμος αυτός απέχει πολύ από την ιστορία, αλλά μάλλον ακολουθώντας τα δεδομένα, ο συγγραφέας μας οδηγεί σε μια διαδικασία κατανόησης του τρόπου με τον οποίο οι ντόπιοι Ελληνοαμερικανοί όχι μόνο εξηγούν τις δικές τους πράξεις αλλά και πώς παρουσιάζουν, μέσα από τις καθημερινές τους πράξεις, αυτές τις αυτοαντιλήψεις στην κοινωνία γύρω τους.

Ούσα παρατημένη η ελληνοαμερικανική κοινότητα από τους μελετητές, πρέπει να ακολουθήσουμε μια παλαιότερη οπτική. Οπως λένε και οι Lakota Sioux, «θα είμαστε γνωστοί για πάντα, από τα ίχνη που αφήνουμε πίσω μας». Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι τοπικές ελληνοαμερικανικές κοινότητες, στο τέλος, θα γίνουν γνωστές στον κόσμο γενικότερα αλλά και στις μελλοντικές γενιές από ιστορίες όπως αυτή.