ΒΟΣΤΩΝΗ. Στις 7 Ιουλίου συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από την εκδημία του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα (Σπύρου) ο οποίος, ως γνωστόν, διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής επί 18 έτη και συγκεκριμένα από το 1931 έως το 1949, διαδεχθείς στον Θρόνο της Αμερικής τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αλέξανδρο.

Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας αναπαύεται μαζί με άλλους Πατριάρχες και Προύχοντες του Γένους στον περίβολο της ιστορικής Μονής Ζωοδόχου Πηγής του Βαλουκλή.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο τίμησε τη μνήμη του με τέλεση Πατριαρχικής και Συνοδικής Θείας Λειτουργίας στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, στο τέλος της οποίας ψάλθηκε Ιερό Μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του Πατριάρχη Αθηναγόρα. Της Λειτουργίας και του Μνημοσύνου προέστη ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος με συλλειτουργούς τους Μητροπολίτες Γέροντα Χαλκηδόνος Εμμανουήλ, Γέροντα Απόστολο Φιλαδελφείας Μελίτωνα, Κορέας Αμβρόσιο, Κυδωνιών Αθηναγόρα και Σηλυβρίας Μάξιμο.

Εκκλησιάστηκαν οι Μητροπολίτες Γέρων Πριγκηποννήσων Δημήτριος, Μυριοφύτου και Περιστάσεως Ειρηναίος, Μύρων Χρυσόστομος, Καλλιουπόλεως και Μαδύτου Στέφανος, οι Επίσκοποι Μηδείας Απόστολος, Τράλλεων Βενιαμίν, και Πατάρων Αθηναγόρας, κληρικοί, Μοναχές, Αρχοντες Οφικιάλιοι, πιστοί από την Πόλη και προσκυνητές από το εξωτερικό.

Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε φιλολογικό Μνημόσυνο, στην Αίθουσα του Θρόνου του Πατριαρχικού Οίκου, κατά την οποία ο Πατριάρχης αναφέρθηκε συνοπτικώς στην προσωπικότητα και στις σημαντικότερες πρωτοβουλίες του αοιδίμου προκατόχου του, από τον οποίο είχε την ευλογία να λάβει τον τίτλο του «Διδασκάλου της Ορθοδόξου Θεολογίας», κατά την αποφοίτησή του από την ιστορική Θεολογική Σχολή της Χάλκης το έτος 1961, και αργότερα το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη, καθώς και την υποτροφία για τις πενταετείς ανώτερες σπουδές του στην Ευρώπη.

Ακολούθησε ομιλία του Μητροπολίτη Κυδωνιών Αθηναγόρα, με έμφαση στις σημαντικότερες πτυχές του πολυδιάστατου έργου του, κατά την μακρά Πατριαρχία του.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ο από Αμερικής, κατά κόσμον Αριστοκλής Σπύρου, γεννήθηκε στις 6 Απριλίου 1886 σε ένα μικρό χωριό της επαρχίας Πωγωνίου Ιωαννίνων, το Βασιλικό, το οποίο παλιότερα ονομαζόταν Τσαραπλανά.

Το 1903 εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Το 1910 αποφοίτησε, εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε διάκονος. Διορίστηκε στη Μητρόπολη Πελαγονίας, με έδρα το Μοναστήρι (Μπίτολα). Ακολούθησαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και το 1918 εγκατέλειψε το Μοναστήρι με σκοπό να μεταβεί στη Θεσσαλονίκη. Το 1919 ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Μελέτιος Μεταξάκης τον προσέλαβε αρχιδιάκονο και γραμματέα της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Το Δεκέμβριο του 1922, επί κυβέρνησης Νικολάου Πλαστήρα, έγινε Μητροπολίτης Κερκύρας και Παξών.

Το 1930 εκλέχτηκε από τη Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1948 και στη συνέχεια με τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών έγινε Οικουμενικός Πατριάρχης επί Προεδρίας Τρούμαν.

Η Αρχιεπισκοπή Αμερικής οφείλει πολλά στον Αθηναγόρα πάνω και πέρα από τα ιδρύματα που θέσπισε, όπως η Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού Βοστώνης, η οποία αρχικά ξεκίνησε στο Πόμφρετ του Κονέκτικατ, η Ακαδημία του Αγίου Βασιλείου στο Γκάρισον της Νέας Υόρκης, η οποία λειτουργούσε μέχρι το 1972 ως εκπαιδευτήριο διδασκαλισσών της Ελληνικής γλώσσας με πλήρες Δημοτικό Σχολείο και ένα αγαστή ορφανοτροφείο για τα εμπερίστατα παιδιά της Ομογένειας. Επί Ιακώβου έκλεισε η Ακαδημία, επί Σπυρίδωνος το Σχολείο και λειτουργεί σήμερα με λίγα παιδιά ως ένα είδος ορφανοτροφείου.

Επίσης, ο Αθηναγόρας ως Αρχιεπίσκοπος αγόρασε στο Μανχάταν τα Γραφεία της Αρχιεπισκοπής, τα οποία επί Αρχιεπισκοπίας Δημητρίου υποθηκεύθηκαν στην Τράπεζα Alma Bank της Νέας Υόρκης για λήψη δανείου προς εξόφληση χρεών.

Ο συνεργάτης του «Εθνικού Κήρυκα», καθηγητής Αλέξανδρος Κιτροέφ έγραψε στην αφιερωματική μας έκδοση για την εκατονταετηρίδα της Αρχιεπισκοπής, το Σαββατοκύριακο 2 και 3 Ιουλίου 2022, εκτενές και εμπεριστατωμένο άρθρο για τον Αθηναγόρα, το οποίο παραθέτουμε εδώ ατόφιο προς τιμήν της πεντηκονταετούς επετείου από την εκδημία του:

«Η άφιξη του Αθηναγόρα στη Νέα Υόρκη τον Φεβρουάριο του 1931 σήμαινε το ξεκίνημα μιας νέας εποχής ανάπτυξης και ενδυνάμωσης της Αρχιεπισκοπής και της Ορθοδοξίας στην Αμερική. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από όλες τις ελληνοαμερικανικές οργανώσεις και τις δύο μεγαλύτερες καθημερινές ελληνόφωνες εφημερίδες, την ‘Ατλαντίδα’ και τον ‘Εθνικό Κήρυκα’. Η υποδοχή έδειξε πως η Ομογένεια ήθελε να παραμερίσει τις διαιρέσεις του παρελθόντος και να συνεργαστεί για τη διατήρηση του Ελληνισμού στην Αμερική. Το οικονομικό ‘Κραχ’ της Γουόλ Στριτ το 1929 και οι επιπτώσεις που είχε για τους Ελληνοαμερικανούς έπεισε τους ηγέτες της Ομογένειας πως έπρεπε να εστιάσουν την προσοχή τους στην επίλυση των οικονομικών προβλημάτων. Ο Αθηναγόρας, ένας δυναμικός και χαρισματικός κληρικός, μπόρεσε να ενώσει την Ομογένεια και να κερδίσει την εμπιστοσύνη της. Ενα από τα πρώτα πράγματα που έκανε ο Αθηναγόρας ήταν να ταξιδεύσει στην Ουάσιγκτον για να συναντήσει τον Αμερικανό πρόεδρο Χέρμπερτ Χούβερ.

Στους επόμενους μήνες ο Αθηναγόρας ταξίδευσε σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας για να γνωρίσει την κατάσταση και τα θέματα που απασχολούσαν τις Ελληνορθόδοξες εκκλησίες. Γρήγορα διαπίστωσε πως οι ενορίες είχαν ελάχιστους πόρους, πως η ποιότητα του κλήρου ήταν άνιση από τόπο σε τόπο, και πως το επίπεδο των ελληνικών σχολείων ήταν χαμηλό. Τον Αύγουστο ανέπεμψε προσευχή και έκανε ομιλία στο συνέδριο της AHEPA (Αμερικανική Ελληνική Εκπαιδευτική Ενωση). Παρ’ όλο πως η AHEPA που ιδρύθηκε το 1922 είχε ασχοληθεί κυρίως με την ανάγκη να ‘αμερικανοποιηθούν’ οι Ελληνες μετανάστες, σταδιακά αναγνώριζε τις ελληνικές τις ρίζες. Η παρουσία του Αθηναγόρα στο συνέδριο ήταν η αρχή μίας ολοένα πιο στενής συνεργασίας ανάμεσα στην Αρχιεπισκοπή και την AHEPA. Μέχρι τότε η Αρχιεπισκοπή διατηρούσε σχέσεις με την ΓΚΑΠΑ (Ελληνοαμερικανική Προοδευτική Ενωση), μια μικρότερη οργάνωση που στόχευε στη διατήρηση της ελληνικότητας, η οποία σε αντίθεση με την AHEPA άρχισε να φθίνει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το Νοέμβριο του 1931 ο Αθηναγόρας ήταν έτοιμος να προτείνει μια σειρά από ριζικές αλλαγές στη ζωή και την οργάνωση της Ορθοδοξίας στην Αμερική. Ο Αρχιεπίσκοπος συγκάλεσε την 4η γενική συνέλευση της Εκκλησίας, θεσμό που μετονομάσθηκε ως Κληρικολαϊκό Συνέδριο. Μια σειρά από επίσημοι παραβρέθηκαν την πρώτη μέρα, στον ναό του Ευαγγελισμού στη Νέα Υόρκη: Ο Έλληνας πρεσβευτής, ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας, εκπρόσωποι όλων των μεγάλων ελληνοαμερικανικών οργανώσεων και εφημερίδων. Όλοι οι παρευρισκόμενοι παρακολούθησαν μια εμπνευσμένη και ουσιαστική ομιλία που έθετε σε κίνηση τον μετασχηματισμό της Εκκλησίας. Ο Αθηναγόρας πρότεινε τρεις μεγάλες αλλαγές: την κατάργηση της αυτονομίας της Αρχιεπισκοπής από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την ενδυνάμωση των εξουσιών του Αρχιεπισκόπου απέναντι στους επισκόπους και την κατάργηση της εξάρτησης των ενοριών από τις κοινοτικές οργανώσεις και την αυτονομία τους κάτω από την επίβλεψη της Αρχιεπισκοπής. Οι λόγοι που έδωσε ο Αθηναγόρας για αυτές τις αλλαγές ήταν πως μια στενή σχέση με την Κωνσταντινούπολη θα ενδυνάμωνε την Αρχιεπισκοπή σε σχέση με τις άλλες Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες στην Αμερική, πως οι αυξημένες εξουσίες του Αρχιεπισκόπου θα προστάτευαν την Εκκλησία από τις διαιρέσεις του παρελθόντος, πράγμα που θα έκανε και η ανεξαρτητοποίηση της ενορίας από την κοινοτική οργάνωση. Σημείωσε την αρνητική δύναμη ορισμένων λαϊκών στις ενορίες προσθέτοντας πως η υπέρμετρη επιρροή των λαϊκών ήταν χαρακτηριστικό της Προτεσταντικής Εκκλησίας αλλά όχι της Ορθόδοξης.

Αυτή η τελευταία αλλαγή συνάντησε την μεγαλύτερη αντίθεση σε τοπικό επίπεδο. Με την υιοθέτησή της η ενορία αντικαθιστούσε την κοινότητα διότι αναλάμβανε τη διαχείριση των σχολείων και των φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων. Μετά από περίπου δύο δεκαετίες έτσι και έγινε, οι ενορίες είχαν αφομοιώσει τις κοινότητες. Από τότε, ως η κυριότερη ελληνοαμερικανική οργάνωση σε τοπικό επίπεδο επέβλεπαν τα σχολεία και οργάνωναν φιλανθρωπικές δραστηριότητες μέσω της Φιλόπτωχου Κυριών. Και τα σχολεία και η Φιλόπτωχος απέκτησαν επιτροπές παναμερικανικής εμβέλειας κάτω από την επίβλεψη της Αρχιεπισκοπής. Και οι αυξανόμενες δραστηριότητες των Φιλόπτωχων στις δεκαετίες που ακολούθησαν πιστοποίησαν τον κεντρικό ρόλο που παίζουν οι γυναίκες στην Ορθοδοξία στην Αμερική.

Αναφορικά με την εκπαίδευση η αλήθεια είναι πως από τότε μέχρι και τις μέρες μας η διατήρηση της Ελληνικής Παιδείας στο αμερικανικό περιβάλλον παρουσιάζει πολλές δυσκολίες. Μέτρα που έχουν ληφθεί για την αύξηση των μισθών των δασκάλων, για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαιδευτικής ύλης δεν έχουν πετύχει, με εξαίρεση ορισμένων περιπτώσεων χάρη στη συμβολή πεφωτισμένων εκπαιδευτικών.

Στη συνέχεια, ο Αθηναγόρας πήρε και άλλες πρωτοβουλίες για να αναβαθμίσει την πνευματική και εκπαιδευτική ζωή της Εκκλησίας. Το 1934 άρχισε η έκδοση του ‘Ορθόδοξου Παρατηρητή’ αρχικά σε μορφή περιοδικού, αργότερα ως εφημερίδα και στις μέρες μας διαδικτυακά. Το 1937 η Αρχιεπισκοπή ίδρυσε τη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού για την προετοιμασία ιερέων που θα υπηρετούσαν σε ενορίες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αρχικά η έδρα του ήταν στο Πόμφρετ στο Κονέκτικατ, και το 1946 μεταφέρθηκε στο Μπρούκλαϊν, προάστιο της Βοστώνης. Στον ίδιο χώρο συστεγάζεται και το Ελληνικό Κολέγιο που ιδρύθηκε το 1968. Το 1944 ιδρύθηκε η Ακαδημία Αγίου Βασιλείου όπου στεγάστηκε ορφανοτροφείο και Ακαδημία γυναικών μέχρι το 1973. Σήμερα το ίδρυμα φιλοξενεί και φροντίζει παιδιά που έχουν ανάγκη ενός στοργικού και χριστιανικού περιβάλλοντος.

Όταν η Ελλάδα απέρριψε την Ιταλική πρόκληση με το γνωστό ‘ΟΧΙ’ την 28η Οκτωβρίου 1940 και εισήλθε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια ομάδα Ελληνοαμερικανών ηγετών με επικεφαλής τον επιχειρηματία Σπύρο Σκούρα αποφάσισε να δημιουργήσει την Greek War Relief Association (GWRA) με σκοπό την παροχή βοήθειας στην Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό πως ζήτησαν την ευλογία και τη συνδρομή του Αθηναγόρα και πως η πρώτη συνάντηση έγινε στα γραφεία της Αρχιεπισκοπής υπό τη προεδρία του Αρχιεπισκόπου. Η GWRA ήταν δραστήρια σε όλη τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου του 1940-41 και της Κατοχής και ο Αθηναγόρας έπαιξε ηγετικό ρόλο κατευθύνοντας τη συλλογή υλικών για την Ελλάδα από τις ενορίες.

Τον Νοέμβριο του 1948 ο Αθηναγόρας εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ηταν τότε η εποχή του Ψυχρού Πολέμου και υπήρχαν ανησυχίες για την επιρροή που θα μπορούσε να ασκήσει στο Πατριαρχείο η Εκκλησία της Ρωσίας που ήταν κάτω από τον έλεγχο του σοβιετικού καθεστώτος. Ο ρόλος του Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν, με τον οποίο ο Αθηναγόρας είχε πολύ καλές σχέσεις ήταν καθοριστικός στην επιλογή του νέου Οικουμενικού Πατριάρχη. Το 1949 ο Αθηναγόρας ταξίδευσε στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει τα καθήκοντά του με το προσωπικό αεροπλάνο του Αμερικανού Προέδρου».